. ^-^'
^l^^
<; ^'
'-V- '^^♦i' f
4ir^^
^ v
r»-* ■ i. •
?y ;i
'^.vi, ->
i
ANALECTA HYMNICA
MEDII AEVL
I.
CANTIONBS BOHEMICAB.
Leiche, Lieder und Rufe
des
13., 14. und 15. Jahrhunderts
herausgegeben
von
Guido Maria Dreves,
S. J.
-»^ » ^*-
Leipzig.
Fues's Verlag (R. Reisland).
1886.
CANTIONES BOHEMICAE.
Leiche, Lieder und Rufe
des
13., 14. und 15. Jalirlmiiderts
nach Handschriften
ans Prag. Jistel)iiicz, AAlttiiigan, Hoheiifurt und Tegerusee
herausgegeben
von
Guido Jlaria Dreves,
s. J.
Leipzig.
Fues's Verlag- (R. Reisland).
1886.
H
JUN - 8 1^58
/ 6 "1 &i
K Eial^eitungv
Als Herausgeber dieses zum Zwecke hymnologischer Studien
die zahlreichen liturgischen Handschriften durchging, welche die
Klostervergewaltigung Josephs H. -aus^ allen Gegenden Böhmens
auf der k. k. Universitätsbibliothek dahier zusannnengeführt, stiefs
er in mehreren derselben auf eine neue, ihm völlig fremde Art
lateinischer Gedichte. Bei näherem Studium dieser ergal) sich,
dafs (liesell)en ihrer erdrückenden Älehrzahl nach so gut wie
unbekannt, eines besseren Loses aber unter mehr als einer Rück-
sicht würdig seien.
Einmal schienen an dem gewaltigen Schatze mittelalterlicher
lateinischer Hymnendichtung, zu dem die meisten abendländischen
Völker in hervorragender Weise beisteuerten, die zur lateinischen
Kirche rechnenden slavischen Stämme, also vor allem Polen und
Tschechen in der denkbarst dürftigen Weise vertreten. Während
die gedankenkühne, aber in der äufseren Form rauhkräftige
Weise der älteren Sequenzendichtung, von Deutschland ausgehend,
sich in Deutschland und fast ausschliefslich hier zur Blüte ent-
faltete, ja in den hervorragenden Leistungen der St. Galler und
Reichenauer Sängerschulen zu einer Beliebtheit und einem An-
sehen in der gesamten Christenheit gelangte, dafs selbst der
veränderte Gesclmiack und die vollendeteren Formen des zwölf-
ten und dreizehnten Jahrhunderts sie nur in beschränktem Mafse
zu verdrängen vermochten; während die zweite, äufserlich glän-
zendere und anumtigere Blüte der Sequenzendichtung im süd-
lichen Frankreich, speziell in Clugny ihren Anfang nehmend, im
nördlichen, vor allem in der berühmten Abtei von St. Viktor
ihre herrlichsten Tiiumphe feierte: war bisher nicht ersichtlich,
dafs die slavischen Völker, soweit dies('ll)en in die grofse Völker-
familie eintraten, die man im Mittelalter das abendländische oder
lateinische „Christentum" zu nennen ])flegte, sich in ii'gend er-
1"
— 4 —
hebliehcr Weise an der Il.viimotlie beteili«it liätten. Und doch
niiilste eine solche Beteiligung bei der bekannten Sangeslust der
beiden zunächst in Betracht kommenden Stämme mindestens für
das dreizehnte und vierzehnte Jahrhundert von vornherein so gut
wie ausgemacht erscheinen. Wenn sich, wie die folgenden Seiten
darthun werden, diese Beteiligung, wo nicht ausschlielslich, so doch
vorzugsweise auf eine Art von Gesängen erstreckt, die im strengen
Sinne des Wortes nicht als liturgisch bezeichnet werden können,
während die Ausbeute an eigentlichen Hymnen und Sequenzen
sich auf die Offizien der Landesheiligen Vitus, Wenzel, Ludmilla,
Prokop und etwa das Festoffizium der Heimsuchung beschränken
dürfte, so kann diese Erscheinung uns nicht im mindesten be-
fnMuden. Die römisch-christliche Bildung des Abendlandes wurde
durch die von Nordosten gegen Südwesten dahinbrausenden
Wogen der Völkerwanderung fast gänzlich in den europäischen
Westen und Süden, und da dieser von den Griechen Italiens
und den Mauren in Spanien verkümmert ward, fast ausschlielslich
nach Gallien gedrängt, von dessen Gefilden der Ansturm der
Hunnen wie der Mauren siegreich zurückgewiesen wurde. Folge
und Lohn dieser rettenden That war, dafs das grofse germanische
Weltreich des gewaltigen Karl, das wie eine neue Schöpfung nach
ihren Tagen und Formationen aus dem Chaos der Völker-
wanderung auftaucht, mit seinem geistigen Schwerpunkt auf
gallischem Boden ruhte; dafs von Frankreich ausgehend^) jene
eigentümliche Ansehung germanischer und römischer Bildung, die
Kultur des ]\ littel alters , sich ixvn Osten ausbreitete. Bis diese
Arbeit, die im Westen begann und zum Teil vollendet ward,
ehe noch im Osten die Bewegungen der Völkerwanderung ihr
Ende gefunden und die in Flui's geratenen Massen in die (ileich-
gewichtslage zurückgekehrt, das abgeschlossene Böhmen en-eicht
und von den Anfängen christlicher Gesittung ausgehend, langsam
den hartnäckigen Widerstand des nationalen Heidentums über-
windend, das Land auf jene Höhe der Bildung zu heben
^) Allci'diiigs blieb auch die eigenartig gefärbte iriscli-angelsäehsisebe
Bildung von dem verbeer(uiden Kintiusse der Volkerwanderung versebont
und ibre Bedeutung für den si)iit(>ren tand der Wissensiliaften ist ein nicht
zu uuterscbatzendei'. Allein aucli ibre AVirkung wird durcb das Keicli der
Merowinger den östlicber liegenden Ländern vermittelt: man braucbt nur an
Cobnuban, (iallus und JJonitacius zu erinnern.
— D
vernioclite, wie sie in Frankreich schon zu den Zeiten der ersten
fränkischen Dynastie bestand ; his es den Pionieren dieser Bildunii-,
der Geistlichkeit und den ^lönchen, vergönnt war, ihre Mufse-
stunden der heiligen Diclitkunst zu ^yeihen : war auch die zwcnte
Blütepenode der lateinischen Rhythniendichtung bereits im Nieder-
gange l)egi'irten. Die reichen Kirchen und Klöster Böhmens
sahen sich daher für ihren liturgischen Bedarf nur selten auf
Xeuschöpfung angewiesen, sie hatten nur zuzugreifen und aus
dem über-reichen Schatze aller Länder und Zeiten sich dasjenige
auszuwählen, was ihrem Geschmacke am besten zusagte. Be-
sonders bei Karl IV., dem eigentlichen Vater der Gröfse Böhmens,
tiitt dies Bestreben, sein geliebtes Erbreich wie in anderer so
in kirchlicher Beziehung mit der Sahne aller Völker zu nähren
in auffallender Weise hervor. Älufsten doch, damit seinem Prag
keine Art kirchlicher Prachtentfaltung abgehe, die Mönche des
nachmaligen Hibernerklosters sich des ambrosianischen Ritus ge-
brauchen, widirend Emaus nach der Absicht seines Stifters be-
stinmit war, der altslavischen Liturgie eine Heimstätte zu ge-
währen.
Dagegen sehen wir, wenn nicht früher, so jedenfalls in
heiTorragenderem Mafse, als in andern Ländern der Fall, eine
neue Sangesweise gepflegt, die einen mehr aufserliturgi sehen
Charakter an sich hat; nicht etwa jene auf stille Privatandacht
berechneten umfangreichen Psalterien und Rosarien, wie sie
namentlich in süddeutschen Klöstern während des vierzehnten
und fünfzehnten Jahrhunderts in grofser Menge zu Tage gefördert
wurden, sondern jene kurzen, volkstümlichen, auf den Gesang
berechneten Leiche, Lieder und Rufe, die als Vorläufer und
Wegel)ereiter in unverkennbarem Zusammenhange mit dem späteren
religiösen Volks- und Kirchenliede der Landessprache stehen.
Der Anfang des böhmischen Volksliedes ist dem des deutschen
durchaus parallel. Wie in Deutschland, so beteiligte sich das
Volk auch in Böhmen jahrhundertelang am Kirchengesange nur
durch den Ruf Krles (Kyrie eleison). Als 973 der erste Prager
Bischof Dietmar von seiner Weihe aus Mainz zurückkehrte, und
feierlich im Pi-agt^* Dome inthronisiert wurde, da stimmte, wie
uns Cosmas von Prag berichtet, der Klerus feierlich das Te d(Hun
an: dvr Herzog und die Edeln des Landes aber sangen —
merkwürdii:genucr: Christo keinado, kyrie eleison und die halicgen
— 6 —
alle helfent imse; die Einfältii>en und Uii^'ebildeten aber riefen
Kerlessu'). Zinn Jahre 1055 geschieht wieder bei der Wahl
Si)itihnevs zum Herzoge des Kyrie eleison Plrwiihnung^). El)enso
bei der Erlielnmg der Gebeine des hl. Adalbert 1039, bei welcher
Gelegenheit abermals zwischen dem Gesänge der Kleriker, sie das
Te deum sangen, und dem der Laien unterscliieden wird, die
sich auf das Kyrie eleison l)eschränkt sahen ^). Ähnlicli ferner
wie sich in Deutschland einige wenige Volkslieder finden , die
sehr viel früher als die übrigen auftreten und das Privileg ge-
niefsen, an gewissen Festen selbst im Hochamte vom Volke ab-
gesungen zu werden (wir erinnern an „Christ ist erstanden"
und „Gelobet seist du Jesus Christ"), tauchen auch in Bölimen
zuerst zwei vereinzelte Lieder auf, von denen das eine litaneiartige
Hospodine ponnluj ny (Herr, erbarme dich unser) durch die IJber-
lieferung dem hl. Adalbert zugeschrieben wird, der es um das
Jahr 972 gedichtet haben soll. Obschon diese Tradition nur l)is
in das Jahr 1397 sich zurück verfolgen läfst^), das Lied auch
handschriftlich sich erst in Manuskripten des XIV. Jahrhunderts
vorfindet, hat doch die Kritik auf Grund der altertümlichen Sprache
des Originals und der Nachrichten der Chronisten dem Liede ein
ehrwürdiges Alter zuerkennen zu müssen geglaubt. Urkundlich
sicher ist, dafs dieser Choral, der auch bei der Inthronisatian
Arnests von Pardubitz, des ersten Prager Erzbischofes, sowie bei
1) Ut ventum est metropolim Pragam juxta altare S. Viti inthronizatus
ab Omnibus clcro modiilante Te Deum huidamus. Dux autem et primates
resonabant Christo keinado Kyrie eleison und die lialicgen alle helfeut unse
et cetera; simpliciores autem et idiotae clamabant Kerlessu. Cosmasad an. 967.
2) Post cujus (sei. Bracislai I.) obituni ülium ejus primogenituni nomine
Spitignev omnis Boliemiae gentis magni et parvi connnuni consilio et volun-
tate pari eligunt sibi in duceni cantantes Kyrie eleison cantilenam dulcem.
Cosmas ad an. 1055.
^) Clerici Te Deum laudamus, Laici Kyrie eleison modulabantur, et
resonant voces eorum usque ad aethera. Cosmas ad au. 1039. Aufseilst
interessant ist der Grabgesang, den ein Geistlicher bei dem Leichenzuge
Bfetislaw IL improvisiert habeu soll: Cujus feretrum unns ex clero seijuens
usque ad sepulchruui hujusmodi luctum it(>rabat diceus : Anima Brecislai
Sabaoth Adonai vivat expers thanaton Brecislaus yskiros. Cosmas ad an. 1100.
■*) A. Voigt, Von dem Altertume und Gebrauche des Kirchengesanges
in Böluuen. (Abhandig. d. gelehrten Cu'sellsch. 1. Bd.) Prag 1775, S. 214.
Vgl. W. Nehring, Das altpolnische Marienlied Bogarodzica. Archiv tur sla-
vische Philologie I. Bd. S. 78. .1. Jirecek, Hymnologia Bohemica S, 2.
— 7 —
der Gmndlegiing des St. Veitsdomes angestimmet worden sein
solP), 1375 üblich, sogar unter der Messe, und mit Ablässen
bedacht war, was alles auf ein hohes Ansehen schliefsen läfst,
in dem das Lied schon damals gestanden haben mufs^). Zu
ähnlicher Bedeutung gelangte bald das Wenzelslied : Svaty Vaclave,
das von Baibin, leider ohne jede Angabe seiner Quelle, dem
Amest von Pardubitz beigelegt wird ^). Wichtig für die uns im
folgenden beschäftigende Frage ist, dafs andere Kirchenlieder
in der Landessprache vor Ende des vierzehnten Jahrhunderts
überhaupt nicht auftauchen, und dafs wir da, wo solche uns zu-
erst begegnen, die kirchliche Behörde denselben abwehrend
gegenüber sehen. Es findet sich nämlich unter den Verordnungen
der Prager Synode vom Jahre 140G die Bestimmung, die Pfarrer
sollten von der Kanzel herab verkündigen, dafs nur vier Lieder in
der Landessprache, darunter die beiden vorgenannten, künftighin
in der Kirche sollten erlaubt sein^). Eine allgemein gehaltene
Verfügung ähnlichen Inhaltes^), die sich indes (wie das in der
1) Vgl. A. Ambros, Der Dom zu Prag, Prag 1858, S. 201, Anm.
^) Albert von Stemberg, Bischof von Leitomischl, verlieh in diesem Jahre
40 Tage Ablafs postremo quotiescimque, qui sermoni ibidem (sei. in conventu
Augiistinorimi Landscronensi) interfuerit, cantilenam hospodin pomiluj ny
ante sermonem vel in missa vel quando corpus Domini nostri Jesu Christi
ad infinnum seu infirmos deportabitur cum aliis cantaverit. Codex diploma-
ticus epistolaris Moraviae ed. V. Brande, Brunn 1885, p. 557.
^) B. A. Balbinus, S. J. Vita venerabilis Arnesti, Pragae 1664, p. 193.
*) Item mandat Dominus archiepiscopus quod plebani et ecclesiarum rec-
tores in praedicationibus nuntient prohibitas esse novas cantilenas omnes
praeter Buoh wssemohücy.
Hospodine pomiluj ny.
Jesu Chryste stydedry kniezie.
Swaty nass Waczlawe.
Alias vero cantantes et cantare permittentes per remedia juris punientur.
C. Höfler, Concc. Pragensia, Prag 1862, p. 52.
^) Item districte praecipitur quod paesens (post) festum paschae quo-
tiescunque officium defunctorum celebratur Graduale „Christus resurgens" in
missa defunctorum non decantetur. Item quod runteli vel cantilenae dis-
solutae in missis et trophi in jubilis per clericos in organis minime vel etiam
in aliis instrumentis decantentur. Item cum Deus in modulatione cantus In-
strumentalis non delectetur sed potius in devotione cordis, quare omnibus
et singulis decanis, plebanis, clericis et laicis in virtute sanctae obedientiae
districtius mandatur, ne ludos theatrales vel etiam fistulatores vel joculatores
in festo corporis Christi in processionibus ire quovis modo permittant et ad-
mittant. Höfler, 1. c. p. 13. Vgl. Ambros, Gesch. d. Musik, IL S. 482 u. f.
— 8 —
betreffenden Verordnung erwälmte Graduale und das AVort
trophi in der Verbindung mit runteli und cantilenae beweist)
auf ungehörige lateinische Lieder bezogen haben mag, findet
sich selion vom Jahi*e 1366 und wurde 1371 fast wörtlicli erneueit.
Zu diesen Liedern, die sich damals von der überlieferten
kirchlichen Form loszulösen und an das weltliche Lied fronteli)
anzulehnen begannen, mögen manche der nachstehenden Gesänge
zu rechnen sein, welche^ ihrer ganzen inneren und äul'seren Ver-
anlagung nach denjenigen ähnlich sind, die Daniel im ersten
Band(^ des Thesaurus S. 327 u. ff. zusammengestellt hat und als
('armina sacra bezeichnet, quae in breviariorum ordinem non
redacta, private consilio ad sacra obeunda adhibita sunt,
d. h. Lieder, welche zunächst bei aufserliturgischen Andachten,
Krippen und Osterspielen, dem Kindel wiegen, der Auferstehungs-
feier, kirchlichen Umzügen und bei ähnlichen Anlässen, dann
aber auch unter der Stillmesse in Gebrauch kamen. Diese Art
Lieder unterscheiden sich von Hymnen und Sequenzen, abgesehen
von ihrem späteren Auftreten (vereinzelt im dreizehnten, in Masse
seit der Mitte des vierzehnten bis zur Hälfte des fünfzehnten
Jahrhimderts) einmal durch die populärere Gestaltung niclit nur
des Inhaltes, sondern auch der Form. Denn während die Hymnen
alle oder doch fast alle auf umgebildete klassische, dem accen-
tuierenden Prinzip mundgerecht gemachte Vcu'smalse sich be-
schränken, lehnen sich die in Frage stellenden Lieder teils au
die Sequenzen der zweiten Epoche, welche ja selbst schon ein
volkstümliches Element aufgenommen haben, teils an weltliche
Lieder und zwar solche in lateinischer (wir erinnern an die
Carmina l)urana), wie solche in der Volkssprache an. Ihre
innere Verwandtschaft mit letzteren geht vor allem daraus hervor,
dafs sie meist frühzeitig in die Landessprachen übersetzt, sich
als eigentliche geistliche Volkslieder oft bis in unsere Tage ver-
erbt haben. Es genügt, sich auf Lieder zu beziehen wi(^: „Ein
Kind geborn zu Bethlehem", „Erstanden ist der heirge Christ",
„Gen Himmel aufgefahren ist" u. a. m., die aus den lateinischen :
Puer natus in Bethlehem, Surrexit Christus hodie, Coelos ascendit
hodie und ähnlichen hervorgegangen sind M.
*) Von unseren Ilymnologon hat eicjentlicli nur Wackornaiiel in seineu
beiden Werken über „Das dentsrbe KirchcMilieil" diesen lattnniscben Gesängen
einige Aufmerksamkeit geschenkt. Was Daniel a. a. 0. l)ietet, stammt fast
— 9 —
Ein weiterer Zusainnienhang letzterer mit dem Yolksliede
besteht darin, dafs vielen derselben ^lelodieen eigen sind, die sieh
auch im Volksliede, geistlichem wie weltlichem, erhalten haben,
je nachdem entweder geistliche Lieder zu weltlichen, weltliche
zu geistlichen verwertet wurden, was beides in grofsem Mafsstabe
geschehen. Welche von beiden Möglichkeiten im einzelnen Falle
vorliegt, und welchem der beiden Doppelgänger, dem geistlichen
oder dem profanen, die Anciennetät zuzuerkennen, ist eine meist
nur durch ebenso anregende als dornenvolle Detailforschung zu
lösende Frage.
Unterscheiden sich so unsere Lieder in metrischer Hinsicht
von den Hymnen, um sich den Sequenzen anzuschlielsen, so sind
sie von diesen in musikalischer Beziehung ebenso verschieden,
als sie dem Hymnus sich nähern, da sie nicht wie jene aus einer
Reihe von Chorälen bestehen, sondern wie die Hymnen dieselbe
jNIelodie durch alle Strophen wiederkehren lassen, sei es, dafs
diese eine einfache oder eine gegliederte (zweiteilige) ist.
Denn um vom Allgemeinen auf das Besondere, von der
Gattung auf die spezifisch böhmische Art dieser Lieder zu
kommen, so ist vielleicht das Auffälligste daran, dafs dieselben
fast ausnahmslos in Strophen zerfallen, von denen die einen in
den Handschriften als V. (resp. W), die andern als R. bezeichnet
werden. Es lag nahe, diese Abkürzungen als Versus und Re-
si)onsorium zu deuten ^) ; allein fast alle Handschriften fügen dem
R noch ein o hinzu, und so oft sich die Worte ausgeschrieben finden,
w^as gar nicht selten der Fall, lesen wir Versus und Repetitio,
so dafs über den Wortlaut ein Zweifel nicht obwalten, sondern
höchstens die Wahl des Ausdruckes befremden kann. Repetitio
heifst nämlich nicht etwa der Teil der Strophe, der repetiert,
sondern gerade derjenige, der nicht wiederholt wird. Denn es
kommt stets auf je zwei Versus , welche gleiche Melodie haben,
sämtlich aus Wackeraagel (1841). Aber auch was W. seihst im ersten
Bande seines grofsen Werkes gesammelt, ist nur ein kleiner Bruchteil dieser
Lieder und daselbst verhiiltnismäfsig selten aus Handschriften, sondern meist
nur aus Gesangbüchern des 16. und 17. Jahrh. beigebracht. Gerade fiir die
Geschichte des deutschen Kirchenliedes sind aber diese späteren latei-
nischen Lieder unentbehrlich.
^) K. Konräd, Drjiny posvätneho zpevu staroCeskeho L V Praze 18S2.
p. 172.
— lu —
je eine Repetitio, welche einer anderen Weise folgt; blofs am
Ende des Liedes steht häufig, gleichsam als prägnanter Abschlufs
des Ganzen eine doppelte Repetitio, während nur in selteneren
Fällen aucli im Innern des Leiches die Repetitio eine zweifache
ist^). Will man daher das Wort Repetitio nicht wie lucus a non
lucendo erklären, so wird man dieselbe als denjenigen Teil des Liedes
aufzufassen haben, der sich rundreimartig nach je zwei Strophen
wiederholt, oder man wird in dem Namen eine Andeutung dafür
vermuten, dafs die seltenere Form mit doppelter Repetitio, also
die vierteilige die ältere und ursprünglichere sei, aus der sich
die dreiteilige durch Unterdrückung einer Repetitio herausgel)ildet
habe. Möglich^), dafs sich diese Vermutung als ebenso unstich-
haltig nachweisen läfst, als diejenige, die Julius Feifalik zur Er-
klärung des befremdlichen Namens aufgestellt hat. Nachdem der-
selbe aus einer Wiener Handschrift den Leich „Ave pulcherrima
regina" genau in der Ordnung des Manuskripts abgedruckt, wo-
durch in der ersten Strophe die Repetitio zwischen die beiden
Versus geraten mufste, fügt er bei: „Die Art, wie hier bei der
ersten Strophe in der Handschrift der Abgesang angebracht ist,
läfst vermuten, dafs derselbe nach jedem Stollen
(versus), also zweimal gesungen wurde, woher denn auch seine
lateinische Benennung Repetitio herrühren mag^)". Gewifs nicht.
Sonst würde ja wohl auch bei der zweiten und dritten Strophe
die Repetitio nach dem ersten Versus, nach dem zweiten die
Bemerkung stehen : Repetitio ut supra. Dafs in den Handschriften,
wenigstens in denjenigen, welche auch die Melodie des Liedes
haben, der Abgesang der ersten Strophe regelmäfsig nach [dem
ersten Stollen steht, erklärt sich einfacli daraus, dals man in der
Notenschrift den Gebrauch des Repetitionszeichens noch nicht
kannte, ^fan schrieb also zunächst die Melodie, erst der Stollen,
dann des Abgesanges; unter jene schrieb man den Text des
ersten Versus, unter diese denjenigen der ersten Repetitio und
*} Wie z. B. in dem Liede No. 50: Salve regina gloriae, ennuulatrix
scoriae.
'-) Ja bei der ausgesprochenen Vorliebe der Leiche für die Dreiteiligkeit —
haben docli die meisten aueli drei Strophen — selbst wahrscheinheli.
^) „Untersuchungen iiber altböhmische A'ers- und lleimkunst" II, ^\'ien
1862, S. 42 u. f. (Aus den Sitzungsberichten der kais. Akad. d. Wiss. Phil-
hist. Kl. XXXIX. Bd., S. 281 ft'.)
— 11 —
tnig dann den zweiten Stollen nach. Die folgende Bemerkung:
Repetitio ut supra heilst dann dem Sinne nach soviel als : Jetzt
konnnt erst der schon oben geschriebene Abgesang.
Aus dem Gesagten ist bereits klar geworden, dafs sich die
Ausdrücke Versus und Repetitio sachlich mit den deutschen Aus-
drücken Stollen und Abgesang decken, nur dal's die böhmischen
Versus und Repetitiones mehr als selbständige Strophen, denn
als Strophenteile, die deutschen Stollen und Abgesänge mehr
als Glieder der Gesamtstrophe aufgefafst erscheinen^). Nach
Feifalik -) wäre die dreiteilige Strophe etwa im dreizehnten Jahr-
hundert aus der deutschen in die altböhmische lyrische Dichtung
eingetreten, und hätte sich hier weit verbreitet, eine Behauptung,
für deren Richtigkeit die nachfolgende Sammlung, wie ich glaube,
reiches und wenig beachtetes Beweismaterial liefern wird. Lieder
der beschriebenen Art habe ich als Leiche von den andern,
die keine dreiteilige Strophe haben, gesondert.
Bemerkenswert für die Verbreitung der dreiteiligen Strophe
ist des weiteren, dafs man sich allmählich alle Lieder ebenso
notwendig aus Versus und Repetitio zusammengesetzt dachte,
als die mittelalterliche Philosophie sich gewöhnt hatte, jedes
Wesen sofort in seinen materiellen und formellen Bestand zu
zergliedern. Dies geht daraus hervor, dafs wir die Bezeichnungen
Versus, Repetitio nicht nur dort angewendet finden, wo wir einem
dopi)elten strophischen Bau und dem entsprechend zwei von-
einander abweichenden Melodieen begegnen, sondern auch da, wo
in dem Liede eine solche Verschiedenheit gar nicht vorhanden
ist, sondern alle Strophen völlig gleich gebaut und nach ein und
derselben Melodie zu singen sind. In diesem Falle wird dann
entweder jede dritte Strofjhe mechanisch als Repetitio bezeichnet,
oder eine beliebige Strophe, sei es, dafs sie dem Liede ursprünglich
angehört, sei es, dafs sie zum Behufe neu gedichtet oder auch
einem anderen Liede entlehnt worden, wird nach jeder zweiten
Strophe wiederholt, also dafs bereits aus dem Abgesang sich ein
j Dicker Anschauung glaubte ich in der folgenden Sammlung dadurch
gerecht werden zu sollen, dafs ich zwar nur Stollen und Abgesang zusammen
als Strophen zählte, deren Teilen aber auch äufserlich durch einen Zwischen-
raum einige Selbständigkeit der Erscheinung sicherte.
^) „Untersuchungen tiber altböhmische Vers- und Reimkunst" I, Wien
1859, S. 3. (Sitzungsber. Bd. XXLX, S. 315 ff.)
— 12 —
eigentlicher Paindreim entwickelt hat. Das anschaulichste Beisjjiel
für letzteres Verfahren hahen wir an der bekannten Trinitätsprosa
Adams von St. Viktor Profitentes unitatem, die sich in die Lieder
der Handschrift X E 2 (k. k. Universitätsh.) verirrt hat, und die
sich auch in gleicher P>ehandlung gedruckt findet hinter der
„Antiqua et constans confessio fidei ecclesiae Chiisti in regno
P)0liemiae", die 1574 zu Prag (ohne Paginiemng) gedruckt wurde.
Sie trägt hier wunderlich genug die Aufschrift: De S. Trinitate
confessio adversus Florentinae synodi assertiones etc. Die Prosa
ist hier in Halbstrophen geschrieben, die mit einer Ausnahme^)
dieselbe Peihenfolge beobachten, wie bei L. Gautier, Oeu\Tes
poetiques d'Adam de Saint Victor (Paris 1881) p. 65 sqq. Aus-
gelassen ist nur die 9. Strophe, die natürlich mit ihrem Bekenntnis
der unfehllmren Kirche nicht zu brauchen war. Dagegen ist die
letzte Halbstrophe
Trinae sit laus unitati
Sit et simplac trinitati
Coaeterna gioria
zunächst interpoliert und dann, mit der Bezeichnung R^ versehen,
hinter die zweite Halbstrophe gestellt, so dafs wir also folgenden
Bau erhalten:
V. Profitentes trinitatem
Veneremur unitatem
Pari reverentia.
V. Tres personas asserentes
Personali differentes
A se differentia.
BP. Trinae sit laus unitati
Sit et siniplae trinitati
Patri nato ac fiamini
Ab utroque procedenti
Coaeterna gioria.
Am Schlüsse des Liedes steht wieder (ganz wie in analogen
Fällen die Handschriften thun) R*^ Trinae sit laus, woraus hervor-
geht, dafs dieselbe als Repetitio, als Refrain nach je zwei Halb-
stroi)hen wiederkehrte. Ahnlich wurde mit zahllosen Liedern
verfahren, oft in einer Weise, dafs durch die unorganisch da-
^) Die llalbstrophen Täter i)roles sacruni tiamon und Xon unius (piani
duarum liaben ihre Tlätze geAvecbselt.
— lo —
zwiselieutretende Repetitio Ziisaminengehüriges aiiseinandergeiissen,
Unziisamiiieiigehöriges zusaiiiiiiengebracht, jedes Verständnis aus-
geschlossen wurde, ein Beweis, dal's die ursi)mngliche Bedeutung,
welche der Re})etitio als Abgesang innewohnte, längst abhanden,
und diese nur als eine mechanische Hantierung, ein unverstandenes
Kätsel beibehalten war^). So steht z. B. in der Hsch. X E 2
in dem Liede Urbs beata Sion gaude (Xo. 136 d. Sg.) Str. 7 als
R^ zwischen Str. 3 u. 4, d. h. zwischen dem Hauptsatze und
seinem Relativsatze. Vgl. No. 99; No. 59 mit No. 11.
Kommen wir nunmehr auf die wichtigen Fragen: Welches
ist das mutmafsliche Alter und die Herkunft dieser Lieder. Um
jene, soweit möglich, zu erledigen, ist es vor allem notwendig,
die Handschriften zu prüfen, welche diese enthalten.
Die erste Handschrift, welche wir im Verlauf mit D benennen,
gehört dem böhmischen Museum zu Prag, trägt keine Signatur,
und mufs nach ihrem Inhalte und dem Orte ihrer Herkunft als
„Gradual von Jistebnicz" bezeichnet werden. Die Handschrift ist
in 4^ auf Papier geschrieben, das durch eine Bekleidung mit
Ölpapier gestärkt werden mufste, und wird von Kennern hiesiger
Handschiiften in den Beginn des fünfzehnten Jahrhunderts ver-
setzt. Nach dem Sequentiar, das nur am Anfange gegen die
herkönnnliche Ordnung verstöfst, folgen, mit vereinzelten böh-
mischen durchsetzt, eine Reihe lateinischer Lieder der vor-
beschriebenen aufserliturgischen Art, und zwar solche für fast
alle Feste des Herrn und der Heiligen, obschon weder nach den
Festzeiten, noch nach irgend einem andern ersichtlichen Eintei-
lungsgrunde geordnet. Die Handschrift ist äufserst nachlässig be-
sorgt, ebensosehr was die äufsere Erscheinung der Züge, als
was die Genauigkeit in Wiedergabe der Texte betrifft, und stammt
offenbar aus einer Feder, der das Latein entweder völlig fremd
oder doch wenig geläufig war. Die störendsten Fehler machen
an einzelnen Stellen, wo eine Korrektur an der Hand anderer
Handschriften ausgeschlossen, oder dem Irrtume nicht melir an-
zuseilen ist, aus welcher Verwechslung von Buchstaben er her-
^) Die Sache war wichtig für die Frage, ob ein Gedicht noch als IjOich
bezeichnet werden könne oder nicht. Kommt in einem Liede eine Dreiteilig-
keit der Stroplie nur durch einen Rundreim im wahren Sinne des Wortes
zustande, so ist dasselbe in die zweite Abteilung „IJedor" verwiesen worden.
— 14 —
vorgegangen, die Herstellung eines verständlichen Textes unzu-
lässig, da er nur durch Konjekturen zu erreichen wäre, die
möglicherweise sich vom Originale weiter verin'en könnten, als
es der verdorbene und unverständliche Text thut. Von solchen
Verbesserungen ist bei Wiedergabe der Texte meist völlig ab-
gesehen, immer aber ist die handschriftliche Überliefenmg in
den Noten beigegeben; dagegen ist offenbaren Schreibfehlem un-
gebildeter Skribenten nicht die unverdiente Ehre diplomatischer
Wiedergabe zu teil geworden^). Schon aus dieser Fehlerhaf-
tigkeit ist ersichtlich, dafs wir es mit einer Abschrift älterer
Handschriften zu thun haben, und würden wir so mit diesem
IManuskripte allein in die ersten Decennien des fünfzehnten Jahr-
hunderts geführt.
An diese Handschrift reihe ich die kurze Erwähnung einer
verwandten, des husitischen Kantionais von Jistebnicz (G),
das zwar nur wenige lateinische Lieder enthält, aber wichtig
ist, weil es einigen böhmischen Liedern lateinische Anfänge,
wie wir sagen würden, als „Töne" vorzeichnet. Es sind dies die
Lied anfange :
Ad honorem et clecorem.
Ex legis obsei'vantia.
Imber nunc coelitus.
Salve regina gloriae.
Veni (lulcis consolator.
Dies Kantional mag, nach der Schrift zu urteilen, um ein Geringes
älter sein und stannnt jedenfalls noch aus den ersten Zeiten des
Husitisnms. Konnte man damals im zweiten, höchstens dritten
Jahrzehnt des fünfzehnten Jahrhunderts diese lateinischen Lieder
als Töne vorzeichnen, so nmfsten sich dieselben schon ganz ins
Volk eingesungen haben; es mul's also in Anbetracht einer Zeit,
die keinen Buchdruck kannte, ihr Urspnuig mindestens in die
zweite Hälfte des vierzehnten Jahrhunderts zurückverlegt werden.
Diese Lieder sind aber Repräsentanten ganzer Klassen von Liedern.
1) Schreibungen wie loycum, traycuni, loycaliter statt logicum etc. ; nunc-
tiavit, nunctia, flencte für nuuti;n it etc. ; zojihia für soi>hia. tizice tur physicae,
aut fiir luuul und höre fiii- ore sind auch unter den Varianten eitel Pallast.
Fehler sind nur dort unter den Varianten angebracht, wo dieselben ver-
anschaulichen, dafs nur ein verdorbener Text vorliegt.
— 15 —
Die zweite Handschrift (E), welche die gröfste Mehrzahl der
Lieder des Gradual von Istebnicz zum zweitenmal enthält und
daher ein unschätzbarer Controleur desselben ist, gehört der
k. k. Universitätsl)ibliotliek und trägt dort die Signatur X. E 2.
Es ist eine Pai)ierhandschrift in 4^ aus dem Anfange des sech-
zehnten Jahrhunderts und enthält auf 32 Blättern eine Reihe von
Gesängen, die ein Bibliothekar des ehemaligen Collegii Clementini
S. J.. dem die Handschrift eignete, richtig als Cantus latini per
totum bezeichnet hat. Die Handschrift enthält keine Koten, mit
Ausnahme der zum Liede Hospodine pomiluj ny (die auch ülier-
schriftlich als Cantio S. Adalberti bezeichnet ist); wohl aber
stehen am Rande bei einer Reihe von Liedern die Intonationen
(4—5 ersten Noten) samt Angabe der Tonart verzeichnet; eine
dankenswerte Hilfe für einen späteren Erforscher dieser Melodieen,
da die Musoumshandschrift wieder die Tonart bemerkt, noch es
in der Regel für notwendig hält, irgend einen Schlüssel vor-
zuzeichnen. Diese Handschrift ist häfslich, aber richtiger als D,
F(^hler und Unverständlichkeiten sind weniger häufig.
Von hohem Interesse ist die dritte, sehr verwilderte Hand-
schrift VI. C. 20, die wir kurz C nennen, und die man als
Collectaneum ex omni genere musicorum zu bezeichnen versucht
ist. Der erste Teil dieser Handschrift bis fol. C 1 enthält eine
Reihe von jMarienliedern mit Melodieen. Von dieser ersten Partie
ist der zweite Bogen (seine Seiten sind später mit B I — XX
numeriert) offenbar früher als der erste (A I— XXIII) geschrieben
und nuifs noch in das fünfzehnte Jahrhundert gesetzt werden. Er
ist durcli häufigen Gebrauch stark geschädigt und daher rundum
und stellenweise in d(^r Glitte geflickt. Der erste Bogen ist Neu-
schrift eines früheren, der sich in ähnlichem Zustande wie der
jetzige zweite befunden haben mufs. Diese Neuschrift ist von
einer zweiten Hand erst in eckiger, dann in runder Schrift
hergestellt worden ; diese Hand mit ihren grol'sen charaktervollen
Zügen gehört ins sechzehnte Jahrh. und zwar, wie wir sogleich
sehen werden, in den Anfang desselben. Der Introitus Rorate coeli
etc. auf foll. B XX und C I trennt den liisher besprochenen
ersten Teil der Handschrift von dem zweiten, dessen Inhalt den
der vierten Abteilung der vorliegenden Sannnlung bildet. Dieser
zweite Teil der Handschrift umfafst vier Lagen, von denen die
erste mit C I— XII, die zweite mit D I— XVIII, die dritte und
- 16 —
vierte mit E I — XXIV iiagiiiiert ist, und enthält ausnahmslos
Marienlieder, und zwar solche, die sich speziell mit dem Ge-
heinmisse der Verkündigung Maria befassen und offenbar im
Advente bei den sog. Roratemessen gedient haben ^). Von seinen
vier Bogen ist wieder einer, der dritte, mit älterer Schrift ge-
schrieben (und zwar ist diese dritte Hand nicht dieselbe wie
die vorerwähnte erste) und hat das Eigentündiche , dal's er zu
den Liedern keine Melodieen giebt, sondern statt derselben die
Anfänge böhmischer, meist weltlicher Lieder mit roter Schrift
den lateinischen vorzeichnet und am Rande die Tonart des Stückes
bemerkt. Auch hier kann es kaum einem Zw^eifel unterliegen,
dal's Bogen 1 , 2 und 4 ebenfalls Neuschrift alter beschädigter
Blattei: sind. Diese Neuschrift ist von derselben grofsen ninden
Hand bewerkstelligt, die den ersten Bogen der Gesamthand-
schrift neugeschrieben hat. Dabei hat dieselbe sich aber nicht
begnügt, die Anfänge der böhmischen Volkslieder über oder unter
die Lieder zu schreiben, sondern hat in den meisten Fällen noch
die Melodie in Notenschrift hinzugefügt; seltener hat sie die
Melodie zugeschrieben , dafür aber den Anfang des Volksliedes
fortgelassen, oder letzteren beibehalten aber keine Melodie bei-
gefügt. Die weltlichen Lieder, deren Anfänge geistlichen vorgesetzt,
sind spurlos verschwunden. Berechtigt das Gesagte zu dem
Schlüsse: Als die dritte Hand diese Lieder schrieb, waren die
weltlichen Volkslieder mit ihren Weisen allen so geläufig; dals
sie jenen als Töne vorgezeichnet werden konnten ; als die zweite
Hand sie im sechzehnten Jahrhunderte abschrieb, war dies in
demselben Grade nicht mehr der Fall, so dal's es rätlich schien,
die Melodieen beizufügen? Dafs diese zweite Hand zu Anfang
des sechzehnten Jahrhunderts schrieb, ist aus der Handschrift selbst
bezeugt. Das Papier, welches der Schreiber benützte, war schlecht
geleimt; seine kräftigen und grofsen Züge erschienen auf der
Rückseite mit solcher Deutlichkeit, dafs er sich bald genötigt
sali , nur eine Seite zu beschreiben. Die freibleibenden Seiten
benützte später eine zierliche vierte Hand zur Ablagerung einiger
Gedichte. Dieselbe giebt sich p. C XVHI zu erkennen. Hier
befindet sich eine in (luantitierendem ^letrum gelialtene rarai)hrase
^) Hinter ilem Liede .,llac iiubo inoranto" steht /. 1).: .,Mox i>ost
Rorate. Re in dyapason".
— 17 —
des Vaterunser mit der Aufschrift: Oratio dominica. Carmen
jambicum dimetrum. Danmter steht 1546. J. R. A. Ch., d. h.
Johannes Rodeiicus a Chotefina, der Stadtschreiber auf der Präger
Kleinseite war und 1571 starb. Noch einmal p. D III finden
wir von derselben Hand die Jahrzahl 1546 zugesetzt. Als in
diesem Jahre Johannes Rodericus seine Lieder, die sich mehrfach
als „christliche Korrektm^en und Bearbeitungen" älterer erweisen,
auf die leer gebliebenen Seiten und Blätter niederschrieb, war
die zweite und jüngste Hand, beziehungsweise das Papier, auf
dem sie ihre Xeuschnften vorgenommen, schon durch den Gebrauch
geschädigt; p. D II und lU schrieb er seine Umdichtung des
Ave gloriosa virgo mater auf das bereits am Rande beklebte und
erneuerte Papier und damit er die Jahrzahl 1546 darunter zu
setzen vermochte, hatte p. D III auch in der Mitte mit einem
Streifen Papier geheilt werden mlissen. War 1546 die zweite,
jüngste Handschrift schon so verbraucht, dafs sie geflickt werden
mufste, so werden wir mit dieser in den Anfang des sechzehnten,
w^ahrscheinlich schon mit der älteren dritten, jedenfalls mit der
ältesten ersten bis ins fünfzehnte Jahrhundert zurückzugehen
haben.
Das weiter der Handschrift Angebundene zu beschreiben, unter-
lasse ich; es sind diverse ältere Liturgica, die einer husitischen
Gemeinde angehört, und endlich zwei Sequenzen und drei Lieder
auf Hus, die geradezu das Non plus ultra von Poesie und Vers-
kunst sind, das man sich wünschen kann^).
*) Ich hatte anfänglicli vor, diese Stücke sämtlich in die Sammlung auf-
zunehmen, stehe aber davon ab, um den einheitlichen Charakter derselben
(sie umfafst nur Aufserliturgisches) zu wahren. Die Hauptsequenz auf Hus
zählt 32 Strophen und fängt lebhaft, an ein bekanntes Gedicht Brentanos
erinnernd, mit einer Jahrzahl an. Als Beispiel für die Metrik des Zeitalters
mögen die drei ersten Strophen hier eine Stelle finden:
l.liexregumJesuChriste 2. Gloriae tuae laudes 3. Christo tuum calicem
anno millesimo crepando sedulus tunc die sabbathi
Ac quadringentesimo De Bohemia natus In octava principum
et quintodecimo Johannes dictus Hus bibens Petri Pauli
Tuae nativitatis Extremum composuit Ad aethereum bnivium
secundum hominem. sui finis diem. cucurrit fortiter.
Obschon diese Lieder hier nur von einer Hand des 16. Jahrhunderts
vorliegen, glaube ich — sie machen wenigstens ganz den Eindruck — dafs
sie sehr bald nach der Katastrophe von Konstanz gedichtet — oder doch
gemacht sind.
Dreves, Cantiones Bohemicae. ' 2
— 18 —
Die vierte Handschrift (B) trägt die volle Signatur VI B 24,
und ist eine Papierhandschrift in Kleinfolio aus der ersten Hälfte
des sechzehnten Jahrhunderts, wie Schrift und Stil der gut aus-
führten Miniaturen bezeugen. Auf der Rückseite des Deckels
stand das Jahr dei- Anfertigung vermerkt; aber die dort l)efindlich
gewesene Inschrift ist durch eine geistreiche Hand mittelst Ab-
schaben des Pai)ieres beschädigt. Was noch zu entziffern ist,
lautet: Anno ** feria IV die Sanctae Agnetis ego Georgius bacca-
laureus T|heologiae?] hunc codicem per totum reformavi papiro
apposita in superficie f[olio]rum ** ratura diligenti. Aus der
Inschrift sowie der künstlerischen Ausstattung des Werkes geht
hervor, dafs dasselbe einer der sog. Litteratengesellschaften an-
gehörte. Die Handschrift, welche ül)erall die Spuren eines
emsigen Gebrauches an sich trägt, ist leider mit einer viel zu
scharfen Dinte geschrieben, die nicht nur heute nach Jahr-
hunderten ihren ätzenden Vitriolgeruch nicht verloren, sondera
auch das Papier, namentlich in dem Teile, der unsere Lieder
enthält, völlig zerfressen und so vermorscht hat, dafs es bei
leisester Berührung in Trünnner zu zerfallen droht. Leider ist
verabsäumt worden, die Blätter rechtzeitig mit Ölpapier zu be-
kleiden, so dafs manche Lieder schon jetzt nicht mehr zu lesen
sind, manche es nicht lange mehr sein werden. Dieser Codex
stellt ebenfalls ein Graduale dar. Auf das Ordinarium missae,
das sich durch eine stattliche Reihe interpolierter Kyries aus-
zeichnet, folgt das Proi)rium des Advents, in welches ausnahms-
weise (die übrigen Prosen stehen am Ende des Buches zusammen)
eine Reihe marianischer Sequenzen Aufnahme gefimden hat.
Zwischen dem Proi)riuni des Advents und demjenigen der
Weihnachtszeit, und zwischen die fortlauf(uide Paginierung des
Codex (zwischen fol. C XIII und fol. D I) ist ohne Bezeichnung
der Seiten eine Reihe lateinischer, nach dem Alphabet geordneter
Lieder mit IMclodieen (oder Teilen derselben) (Mugeschaltet. Die-
selben sind mit Ausnahme eines einzigen „Consolator, gubernator''.
das wohl nur aus Irrtum in die Sanmilung geraten, sämtlich
Marienlieder, hängen also mit den Roratemessen zusammen, in
denen manche dieser Älelodieen bis heute iiblicli, und stehen
somit ganz an der Stelle des Graduales, die ihnen zukam.
An diese Adventslieder gehängt finihm sicli auf wenigen
Seiten einige kurze Gesänge, dic^ wir als „Weihnachtsjubel"
— 19 —
])ezeiLimen künuen: sie sind ganz auf den Gesang berechnet und
können ein litteiar-historisches Interesse nicht beanspruchen.
Äulserlich ist unser Codex sehr schön und regelmäfsig
geschrieben, aber leider auch äufserst fehlervoll. Der Schreiber
und gewil's auch die Sänger können nicht übertrieben viel von
dem verstanden haben, was sie schrieben und sangen. Wer sich
davon überzeugen will, der sei beispielshalber auf das Lied
Paranounia evuctemus (No. 111) verwiesen, das ebenfalls unter
den erwähnten Weihnachtsjubeln figurieit, und von dem a. a. 0.
in der Anmerkung mitgeteilt ist, welches Los ihm daselbst zu
teil gt^ worden. Ferner sei aufmerksam gemacht auf das Lied
Intuannu" enixa und die Behandlung, welche den neun Musen in
der Handschrift widerfahren, indem Terpsychore zu otersitore,
Erato zu exacho, Talia zu calio geworden u. s. w. Für denselben
Äfangel jedes Verständnisses spricht es auch, wenn die beteiligten
Litteraten noch im sechzehnten Jahrhunderte den letzten Vers
des Liedes Imber nunc coelitus sollten gesungen haben, den
jedenfalls der Schreiber (uns zum Glücke) gedankenlos mit ab-
geschrieben hat:
Tu viatorum spes,
Flagitamus omnes,
Ut Johannes noster,
Qui modo agit iter,
Sanus revertatur.
Diese Strophe kann sich nämlich unmöglich auf etwas anderes
beziehen als auf die Reise des Magisters Johann Hus zum Konzil
von Konstanz. Und da die Strophe (offenbar nicht vom Ver-
fasser [vgl. S. 14], sondern von einem späteren Interpolator)
nicht in das Lied verwebt, sondern hinter die abschliefsende
Doxologie als Beiwagen angehängt worden , dürfte der Schlufs
gerechtfertigt sein, dafs dasselbe schon vor 1414 vollendet war.
Und da es wiederum nicht allein steht, sondern als Glied einer
eigenartigen Zunft von Liedern uns entgegentritt, werden wir
auch für diese auf die allerersten Jahre des fünfzehnten, wenn
nicht auf die letzten des vierzehnten Jahrhunderts als die Zeit
der P^utstehung hingewiesen.
Doch damit sind wir bereits unvermerkt zur Betrachtung
der inneren Kennzeichen übergegangen. Bevor wir dieselben weiter
verfolgen, müssen wir, um den begonnenen Gegenstand zum Ab-
schluls zu bringen, noch kurz die übrioen Handschriften erwähnen.
2*
— 20 —
Einige wenige Lieder finden sich in der Prager Handschrift
XI p] 2, die mit dem Buchstaben F bezeichnet werden wird.
Reichere Ausbeute gewährt eine Wittingauer Handschrift,
dem Fürstlich Schwarzenbergschen Archiv zuständig und mit der
Signatur A 4 versehen. Die Handschrift A 7 enthält nur ein
lateinisches Lied. Eine ausführliche Beschreibung dieser beiden
Codices mixti hat J. Feifalik gegeben in seiner Schrift: „x\lt-
cechische Leiche, Lieder und Sprüche des 14. und 15. Jahr-
hunderts" 1) S. 4 ff. (A 7) und S. 6 ff. (A 4), auf die ich mich
hier der Kürze halber beziehe. Beide Handschriften stammen
aus der Feder des Frater Cnix de Telcz, die — nomen est
omen — allerdings geeignet ist, den Leser zu kreuzigen. A 4
enthält zweimal die Angabe : Scriptum in collegio regis Wenceslai
Pragae. Anno 1459. Die Handschrift ist im Verlauf mit N be-
zeichnet.
Wichtiger noch, weil ergiebiger und um ein halbes Jahr-
hundert älter, ist die Papierhandschrift No. 42 der Abtei Hohen-
furth (A). Auf der ersten Seite steht: Iste libellus est com-
paratus per fratrem Pribiconem monachum et sacerdotem pro-
fessum in monasterio Altovadensi, Ordinis Cisterciensis, dioecesis
Pragensis .... et est scriptus et notatas totaliter et consunnnatus
in anno Domini millesimo CCCCX. In quo continetur diversus
cantus secundum morem saecularem, d. h. eine Auswahl ver-
schiedener liturgischer Gesänge, aber nicht nach dem Cantus
proprius des Ordens, sondern wie sie vom Weltklerus gesungen
wurden. Daran schliefst sich ein Hinweis auf das folgende
Inhaltsverzeichnis. Er ist wichtig, denn er beweist, dals der
Index gleichzeitig und von derselben Hand geschrieben ist, die
den Codex und dies Vorwort schrieb, und zwar in gotischer
Minuskel, während der Index mit Kursivschrift geschrieben ist.
Mit derselben Kursiv sind nun am Pjide des Codex auf
einer Reihe leer gebliebener Blätter verschiedene Lieder mit
Melodieen zugeschrieben , zum Teil dieselben Avie in den vorher
besprochenen Ilandscliriften. Sie sind also auch wahi-scheinlich
schon 1410, mindestens nicht lange danach, in jedem Falle vor
1420 geschrieben. Dies beweist ein von späterer Hand zu-
I
^) Aus den Sitzungsberichten der AN'iener Akademie d. Wissensch.
XXXIX, 627 ff. Wien 1862.
— 21 —
geschriebeuos Lied kirchenpolitischen Inhalts, in dem Wenzels IV.
als regierenden Königs gedacht wird ^).
Einige Leiche (sämtlich marianische) sind der Präger Papier-
Handschrift III D 10 (im Verlauf K) entnommen. Dieselbe gehört
dem fiuifzelmton Jalirhundert an und mufs, obschon sie auch
einzelne Teile der Liturgie enthält, als Antiphonar bezeichnet
werden. Die Handschrift enthält das Offizium des im Jahre
1390 eingeführten Festes ]\Iariä Heimsuchung und zwar mit den
andern Offizien verglichen in einer Ausführlichkeit, die dasselbe
deutlich als eine Novität kennzeichnet. In der älteren Hsch.,
die dem Schreiber von K vorlag, dürfte das Fest entweder ge-
fehlt haben oder, wie in so manchen Codices, zugeschrieben ge-
wesen sein. Am Schlüsse der Hsch. stehen , von dem Vorher-
gehenden durch einige leere Blätter getrennt, eine Reihe
gereimter marianischer Antiphonen, von denen aber einige sich
bei näherer Untersuchung als strenge Leiche entpuppen. Die'se
Leiche gehören zu den künstlichsten und wohl auch zu d'^n
ältesten, da ihre Singweisen sich noch mehr an den strengen
Choralstil anschliefsen, als dies mit den späteren Leichen und
Liedern der Fall ist. Auf der letzten Seite der Hsch. befindet
sich ein Explicit, das möglicherweise einiges Licht über Alter
und Herkunft der Gesänge oder doch der Handschrift verbreitet
haben würde. Wie in die Deckelaufschrift von B ist aber auch
in dies Explicit eine Bresche gelegt und — offenbar nicht ohne
Alisicht — ein rundes Loch mitten in dasselbe gerissen. Was
noch zu lesen, lautet: Explicit — — cra summ imsel de
novo foro in P[oloni]a.
Mit dieser Handschrift ist zunächst V H 11 (H) in Verbindung
zu bringen, ein kleines musikalisches Quodlibetum aus dem vier-
zehnten Jahrhundert. Es enthält ganz oder bmch stückweise ein-
zelne der Antii)honen und Leiche, die sich in K finden, liefert also
') Dies Liod mit dem Anfang Omnes attendite, animadvertite steht
auch nach einer Breshiuer Hsch. in J. Feifaliks „Studien zur Geschiclite der
ahbohmischen Litteratur" V. (Aus den Sitzungsberichten XXXVI. S. 119 ft".)
Wien 1861, S. 42 ff. Die betreffende Strophe lautet:
Strenue fortiter
Imperator n oster,
Moderni regis pater,
(Requiescat dulciter)
Erat fractor mah.
— 22 —
den Beweis, dais diese mindestens um ein Jahrhundeil älter sind
als letztere lisch.; daneben finden sich einige Rufe, für welche
H die einzige Quelle ist, die ich bisher entdecken konnte.
Ferner ist hierher zu beziehen die Münchner Handschrift
Cpm 716 (M) , die zu benutzen mir Dank der gefälligen Zuvor-
kommenheit des Herrn Direktor der Kgl. Hof- und Staatsbibliothek
vergönnt war. Aufmerksam wurde ich auf die Hsch. durch
Mone, der im 2. Bande seiner „Lateinischen Hymnen des ^littel-
alters" einzelne der Leiche, die sich in K finden, aus diesem
Münchener Codex publiziert hat, allerdings meist ohne das
künstliche Versmafs derselben blofszulegen. Er beklagt sich
mehrfach, dafs die Handschrift die Verse nicht absetze; dieselbe
gehört aber zu den bestbesorgten, die ich für diese Sanmüung
benutzen konnte. Der Umstand, dafs der Münchener Codex
Leiche enthielt, die anscheinend nur in hiesigen Handschriften
sich finden, liefs mich zunächst vermuten, ob nicht etwa M eine
böhmische Hsch. sein sollte^). Nach Einsicht des Manuskripts
ist dieser Verdacht nicht geschwunden, ohne dafs ich indes im-
stande wäre, mir eine bestimmte Meinung zu bilden. Der Codex,
eine Papierhandschrift des fünfzehnten Jahrhunderts, ebenfalls eine
musikalische Anthologie, hat der Abtei Tegernsee gehört. Auf
p. 1 steht: „Tegernsee 1790". Die Inschrift besagt natürlich
noch nicht, dafs der Codex im Kloster geschrieben; er könnte
sehr wohl 1790 von der Abtei erworben sein. Verdachtsgründe
sind aufser dem bereits angeführten der Umstand, dafs die, so-
weit mir bekannt, spezifisch böhmische Bezeichnung von Versus
und Repetitio in der Handschrift mehrmals, z. B. fol. 21b, fol.
180a und b, vorkommt; dafs eine ganze Reihe von Antiphonen
hiesigen zum Verwechseln ähnlich, ja von entschiedenen Bohemis-
men nicht frei sind ^) ; dafs endlich das Lied des Joh. Hus „Jesus
*) So steht z. B. No. 34 teilweise in der verwilderten lisch. Y H 11
die um mindestens 100 Jahre älter ist als der Münchener Codex. No. 18
steht in der jedenfalls gleichaltrigen III D 10.
^) So z. B. wenn es in No. 30 heifst: Sicut Judaeis exstat mos | De-
functos sepelire. Dieser Gebrauch von exsto als Kopula scheint mir einer
der auffälligsten Bohemismen zu sein. Er findet sich in den folgenden Liedern
sehr häufig, z. B.: Genitus tuus exstat dignus et laudabilis: oder Nymphula
es pudoris inaestimabilis | a perpetuo ex stau s i)raedestinal)ilis. Kin anderer
auffälliger Bohemisnnis ist der Gebrauch des Betlexivs an Stellen, wo absolut
— 23 —
Christus iiostia salus" in dieser Handschrift vorkommt. Da nun
auch deutsche Lieder sich in derselben finden, so^Yie manche
lateinische, die sich in älteren deutschen, namentlich öster-
reichischen ^Manuskripten nachweisen lassen, so reicht zur Er-
klärunLT eines von zweien aus: entweder der Codex stammt aus
einer böhmisch-deutschen Grenzgegend, oder es gingen, w^enn er
in Tegernsee geschrieben sein sollte, mancherlei Bohemica in
denselben über. Was in der Sache Aufschlufs geben könnte,
sind die folgenden Verse :
Verbum Dei geiuiit Virgo benedicta,
Illiul nobis resera Johannes evangelista,
Quoil digito monstraverat Johannes baptista
Hos petimus ardentius, Cum n o s t r i s i n t p a t r o n i ,
Ut nostrae generosi Assint orationi.
Danach wären an dem Orte, dem die Handschrift ursprünglich
angehörte, ^laria und die beiden Johannes die gemeinschaftlichen
Kirchenpatrone gewesen, was in Tegernsee nicht zutrifft.
Weil ich die Frage nicht zum Austrage zu bringen ver-
mochte, habe ich von M nur beschränkten Gebrauch gemacht
und nur aufgenommen, w^as entw^edcr auch in hiesigen Hand-
schriften vorkommt, oder aus gewichtigen inneren Gründen
böhmischen Ursprungs schien. Im übrigen will ich schon hier
ganz im allgemeinen bemerken, dafs ich durchaus nicht von
jedem einzelnen Liede dieser Sammlung spezifisch böhmischen
Urspning behaupte. Bei einigen, vor allem der Rufe, scheint mir
ein solcher sogar unwahrscheinlich. Dagegen bin ich allerdings
der Meinung, dafs die grofse Masse dieser Lieder böhmischen
und tschechischen Ursprunges ist.
Der älteste der benutzten Codices ist der Prager XHI H 3 c (J),
eine Pergamenthandschrift in 12^ aus dem Anfange des vierzehnten
Jahrhunderts. Es ist ein Processionale , hat Benediktinerinnen
gehört, und zwar denen des Georgklosters auf dem Hradschin,
denn in der hexametrischen Litanei „Humili prece et sincera
devotione" wird mit den Patronen Cosmas, Vitus, AVenzel,
das Demonstrativ erwartet wird: Coma sibi fulva = sie hat gelbes Haar.
Haec est sibi cura. Non est in toto orbe sibi consimilis etc. etc. Unter
metrischer Rücksicht vergleiche man das Lied No. 100 Lumen sancti spiritus
aus dem Codex Monacensis etwa mit Xo. 90 aus der Wittingauer Handschrift
oder mit dem Vivus panis angelorum.
— 24: —
Adalbert auch Georg aiigemfeii. Zeit, Ort und Ausstattung lassen
kaum einen Zweifel, dafs auch diese Handschrift zur Bibliotliek
der Äbtissin Kunigunde, der Tochter Ottokars, gehihte. Aus der
Handschrift konnten nur Rufe benutzt werden, von denen sich
eine Zahl auch in YI G 5 (0) und XH E 15 (Pj findet.
Die letzte Handschrift, die eine eingehendere P^rwähnung
verdient, ist jene, welche den deutsch-lateinischen Passionsleich
No. 40 und 40a enthält, der unter mehr als einer Beziehung
der Aufnierksanüveit wert ist. Was von dem Liede Ijisher im
Drucke bekannt geworden, findet man bei Wackernagel H, S. 372 ff. :
nändich 1) No. 523 nach der Breslauer Pergamenthandschiift
I, 233 aus dem fünfzehnten Jahrhundert, um mit Wackernagel zu
reden, „Das einfache Lied", d. h. die Abgesänge unseres Leiches bis
auf einen; lateinisch und deutsch. 2) No. 524 aus der Papier-
handschrift der Stadtbibliothek zu Zwickau No. XVHI, „Das zu-
sanunengesetzte Lied", d. h. je einen Stollen und einen Abgesang;
deutsch und lateinisch. Mehr bietet, was den lateinischen Text
angeht, auch die Prager Hsch. VII C 10, der ich das Lied ent-
nehme, nicht ^); dafür l)ringt sie aber ein „noch zusammen-
gesetzteres" deutsches Lied, nämlich einen regelrechten Leich
von zwei Stollen und einen (in letzter Strophe doppelten) Ab-
gesang. Was aber das Wichtigste ist, während die Breslauer
Handschrift des „einfachen Liedes" aus dem fünfzehnten Jahr-
hundert ist, die Zwickauer des „zusammengesetzten Liedes" aus
dem fünfzehnten bis sechzehnten Jahrluuidert (vgl. Wackernagel
a. a. 0.), dürften wir an der Hand unseres Manuskriptes bis ins
vierzehnte Jahrliundert zurückgeführt werden. Zwar ist dasselbe an
sich auch nur eine Papierhandschrift des sechzehnten Jahrhunderts;
je zwei Blätter sind mit den Rückseiten zusammengeklebt, so
dafs die Handschrift wie auf festem Karton geschrieben erscheint.
Auf fol. 1 steht: Reverendus Dominus atquepius Johannes Lauren-
tius a Kerchemboch etc. emeritusque D. Praepositus in laudem
et gloriam Dei nie fecit. Von späterer Hand: Collegii Societatis
*) Der Text ■sveiclit aucli sonst wonig von dem Wackeinagols ab. doch.
fehlt die auch inhaltlich verdächtiiie Str. 8; dafür verniifst man bei W. die
Strophe 0 gens christiana. Die beiden ^lelodieen sind kaum verschieden
von denen bei Bliumker „Das kath. deutsche Kirchenl. in seinen Singweisen"
1. Bd. (Freiberg 1886) S. 467, nur dafs die Melodie der Stollen ohne sonstige
Unterschiede sich einigemal aus d, einige andere Male aus a bewegt.
— 25 —
Jesu Grizinij. Anno 1626. Diese Angabe ist wichtig, weil sie
die ^Möglichkeit ausschliefst, VlI C 10 sei nur Kopie der Handschrift
von 1556. Auf der Innenseite des Deckels steht aber folgende
Bemerkung des berühmten böhmischen Geschichtschreibers
Baibin : Hie liber ex Glacensi Bibliotheca Canonicorum regularium
S. Augustini nescio quomodo huc devenit. Est ex autographo
venerabilis Arnesti I. Pragensis archiepiscopi et fundatoris ejus
coenobii descriptus, qui fundator Canonicis libros pulcherrime
(ut est in ejus vita MS) descriptos donavit. Id etiam confirmant
picturae illae et clypei duo primo libri folio adjuncti, quorum
prior insigne archiepiscopatus Pragensis habet alter gentilitium
Arnesti, videlicet dominorum de Pardubicz repraesentat. Boh.
Balbinus S. J. m. p. Die beiden Wappen (de sable ä la fasce
d'or und de gtieules ä un demi-cheval sautant d'argent) finden
sich auf fol. Ib., ebenda die Jahrzahl 1556. Wir werden also
mit diesen beiden Liedern aller Wahrscheinlichkeit nach in die
Reglenmg des Arnest von Pardubitz (f 1364) zurückgehen
dürfen. Das Ergebnis ist wichtig auch für eine Reihe anderer
Lieder, von denen manche unverkennbare Spuren der Ver-
wandtschaft mit dem lateinischen Passionsieich zeigen, namentlich
was die Behandlung des Versmafses betrifft.
Wir werden aber auch auf anderem Wege wieder in die
Zeit des Ernst von Pardubitz gelangen. Es wird jedem auf den
ersten Blick auffallen, wie der Löwenanteil unter den hier ver-
öffentlichten Liedern dem Marienkulte zufällt. B und C bieten
sogar ausschliefslich Marienlieder. Beide Handschriften bringen
dieselben ausdrücklich, wie schon oben ausgeführt worden, in
Zusammenhang mit dem Advente, als Lieder zum Borate.
„Borate", so Baibin Vita Arnesti c. XITT, p. 369, „catholica apud
Bohemos antiquitas vocat Missae Sacrificium matutinum cum
cantu, quod eo tempore, quo partus Virginis expectatur et Ad-
ventus (nota templis voce) dicitur, peragi solet, frequentissimo
populo ante lucem ad ecclesias affluente et sacrum illud de B.
INlaria andiente et sub eo appositas veteresque cantiones mo-
dulante. Id sacrum invenit aut in patriam induxit Arnestus."
So besteht die Sitte noch heute. Die appositae cantiones bilden
jetzt ein ganzes festes System, das für jeden Tag der Woche
eine bestimmte Reihenfolge von Liedern enthält. Diese Lieder
haben das Merkwürdige, dafs ihre Weisen teils dem Choral,
— 20 —
teils dem Volksliede entnommen sind , und zwar so , dafs ab-
wechselnd auf ein Stück Choral, etwa ein Kyrie oder einen Vers
einer Sequenz (natürlich mit böhmischem unterlegten Liedertext)
gleichsam als Abgesang eine Volksmelodie (von ursprünglich
weltlichen, jetzt untergegangenen Volksliedern) sich anschliefst.
Dies System von Rorateliedern findet sich erst in Handschriften
des sechzehnten Jahrhunderts, und mufs der Gedanke, als könne
diese ganze Einrichtung so auf die Zeiten Arnests von Pardubitz
zurückgeführt werden, als im Widerspruch mit den oben an-
geführten kirchlichen Bestimnmngen a limine abgewiesen werden.
Das ist aber kein Grund , die Angabe Balbins in Zweifel zu
ziehen, die wir allerdings nicht mehr diplomatisch beglaubigen
können; leider hat Baibin, dem viele Hilfsmittel zu Gebote
standen, deren Verlust wir beklagen, und der vielleicht in der
Lage war, seine Angabe zu beweisen, dies in unserem Falle
gegen seine Gewohnheit unterlassen. Vertrauen in seine Daten
betrelfs des Rorate mufs es aber erwecken, dafs sich die Angabe,
die unmittelbar folgt, und die auch das sog. Salve auf Arnest
zurückführt, sich diplomatisch als richtig erweist^). Aber was
hat Arnest eingeführt, indem er die Rorate ins Leben rief?
Baibin sagt nur id Sacrum. Allein dies müssen wir wohl dahin
verstehen, id sacrum speciali modo cantu oruatum, denn eine
blofse Votivmesse in der Frühe wäre kaum etwas Aufserordentliches
gewesen und hätte schwerlich einen solchen Grad von Popularität
erreichen können. Was der Erzbischof für die Rorate bestimmte,
können wir noch am ehesten aus der Analogie mit dem Salve
regina vennuten. Hier verordnete er feierlich die Absingung
der kirchlichen Antiphon mit Versikel, Responsoiium und Kollekte;
^) Baibin 1. c: „Salve jejunii verni tempore potissimum (aliquibus in
locis omni per anmim die) honori virginis sub Completorii tempus cani solet."
— Vgl.: „Item commcndator vel ejus vices gerens tenetur ordinäre quatuor
clericos ad sacros ordines aptos vel ad sacerdotium habiles et idoneos aiit
sacerdotes, qni cum fratre praedicto missam b. virginis Salve sancta parens
vel ctiam de ipsa virgine tempori competentem quotidie in aiu'ora in altari
ejusdcm virginis gloriosae in clioro, diebus singulis S a 1 v e U e g i n a ante in-
ceptionem ejusdcm missae et post completorium similiter dicto (fratre)
vel alio incipiente cmn versiculo et collecta consuetis et competentibus sub
nota per se vel alios decantare toneantur." Stiftung Arnests für die Malteser-
kirclie in Glatz. Vgl. F. Tadi'a, Cancellaria Arnesti, Formelbuch des ersten
Prager Erzbischofs. Wien 1880. S. 178.
— 27 —
seine Anordnung greift nicht über den Rahmen des streng litur-
gischen Gesanges hinaus. Es ist somit wahrscheinlich, dal's er
dies auch mit Bezug auf die Rorate nicht gethan, sondern ein
tägliches Votivamt während des Advents gestiftet hat. Wie
sich aber aus dem einfachen Salvegesang bald eine populäre
Andacht entwickelte, sed ea res multis aliis cantibus et precibus
penniscetur, sagt Baibin, ut justam dimidiam aut etiam integram
occupet horam; so ging es auch mit dem Rorate. Auf dem
Wege aber zwischen dem anfänglichen Votivamte und dem
Volksgesange in der Landessprache, wie er in Handschriften des
sechzehnten Jahrhunderts auftritt, daher wohl im fünfzehnten Jahr-
hundert schon vorhanden war, um so mehr, als Baibin diese Lieder
appositas (dies deutet auf das erwähnte künstliche System von
Liedern) et veter es nennt, zwischen dem Amte und dem böhmi-
schen Liede, sage ich, liegen unsere lateinischen Lieder, die hand"-
schiiftlich zu Anfang des fünfzehnten Jahrhunderts vorkommen,
in der Mitte. Sie müssen also mindestens zum Teile noch in
das vierzehnte Jatirlumdert hinaufreichen, d. h. sie nähern sich
der Zeit Arnests, ohne dafs sich gerade die Grenze der An-
näherung bestimmen liefse^).
Das Gesagte erhält eine neue Bestätigung, wenn wir diese
Lieder mit der Entstehung der sog. Litteratengesellschaften in
Verbindung bringen. So nannte man nämlich in Böhmen Vereine
ursprünglich^) angesehener und studierter (daher der Name)
Bürcer, die, bei ähnlicher Einrichtung wie etwa die deutschen
Sängei'zünfte oder z. B. die Fraternität Sanctae Caeciliae zu
Andernach, sowohl in Prag als in andern Städten den Gesang
beim Gottesdienste besorgten, und von deren Eifer für die Zierde
des Hauses Gottes die zahlreichen mit herrlichen Miniaturen
versehenen Kantionalien zeugen, welche sie auf ihre Kosten
^) Wie die Eorate ursprünglich gesungen wurden, zeigt wohl die Hand-
schrift VI. 13. 24. Der Introitus war stets derselbe. Zum Montage lieifst es:
Et sie per totum adventum qualibet die Introitus semper „Rorate" non alius.
Jeder Tag hatte aber eine andere Sequenz. Der Sonntag: Mittit ad virginem;
fer. IT. Ave praeclara; fer. III. Verbuni bonum; fer. IV. 0 beata beatorum
angelorum domina; fer. V. Missus Gabriel de coelis; fer. VI. Stabat mater;
Sabbato: Salve mater salvatoris.
2) Später auch Handwerker und schwerlich viel Studierte mehr. Vgl.
d. w. 0. G.
' — 28 —
hchroiben und mit iliren Wappen zieren liefsen. ^Vas diese Ge-
sellschaften sangen, ist aus diesen Kantionalien ersichtlich. Sie
sangen ursprünglich die lateinischen liturgischen Texte und zwar
choraliter, später, namentlich seit der Kirchentrennung, dieselben
Texte in böhmischer Übertragung, und später auch mehrstimmig.
Etwas, was sie mit Vorliebe gesungen haben müssen, waren die
Rorategesänge. Nun treten uns die Litteratengesellschaften
vielleicht schon 1391 entgegen^), also in derselben Zeit, in die
wir die Entstehung der lateinischen Roratelieder setzen möchten.
Dürfen wir diese und jene in ursächlichen Zusammenhang bringen?
Inhalt und Form der Lieder (ich habe zunächst die Marien-
lieder der L und IV. Abteilung im Auge) würden wenigstens
der Bejahung der Frage kein Hindernis in den Weg legen. Die-
selben weisen entschieden, wenn nicht auf diese, so doch auf
verwandte Kreise hin. Es ist interessant zu beobachten, wie be-
reits der Sauerteig des Humanismus in diesen Liedern anfängt
sich zu regen. Bis an die Oberfläche der metrischen Form hat
er sich noch nicht durchgearbeitet, aber den inneren Kern des
Gedankens und seines Ausdrucks hat er bereits angesteckt. Da
finden wir in einem Marienliede nicht nur die Muse im allge-
meinen angerufen, sondern die sämtlichen neun namentlich her-
b(Mgeflt*ht, dem Dichter bei seinem schweren Werke hilfreiche
Hand zu leisten, ja wir finden Maria selbst als (jungfräuliche)
Diana bezeichnet. Wir hören von Eums und Zephir, von Scylla
und Pluto, von Acheron und Phlegeton ; ein merkwürdiges Haschen
nach griechischen und selbst hebräischen Wörtern macht sich be-
nunklich, nach El und Bei, nach hyle, pyr und ir (hir, /sT^),
da hören wir von dem rheuma der Sünde, von der Erlösung des
microcosmas, von der protonoxa des protoi)lastus und der nym-
phula mit dem puer neophytus, ja der Autor (oder sollten mehrere
1) In den ^lonumonta Universitatis Carolo-Ferdinaiuleae, Toni. II (Trag
1834) p. 395 bezieht sich eine Urkunde des Jahres 1401 auf eine t'rüliere von
1391, welche heglauhigt gewesen u. a. von Johannes dictus Ruland alias Lyssi
und Johannes dictus IMeysner, die als „cives literati" aufgi^tuhrt werden.
Dafs sie damit nicht hlofs als studierte Leute, sondern als ^Mitglieder einer
Litteratengesellschaft hingestellt werden, scheint aus dorn Umstände hervor-
zugehen, dafs im folgenden noch manche Zeugen, z. B. ein Xotarins puhli-
cus, ein clericus u. a. aufgefidnt werden, die ebenfalls „gelehrte Bildung'*
genossen haben mufsten ; das „cives literati" wollte also etwas mehr besagen.
— 29 —
die souderbaro Liebhaberei geteilt haben) hat sogar aus riautiis
die altertiiiulieheu Pronoiniiialfoniieii iiiis und tis aufgegabelt
und spickt damit, ungeschickt genug, seine Gedichte: Tis tilio,
schreibt er, tis apud tiliuni, et benedictus fructus ventris tis.
Wenn ferner häutig von logica und physica die Rede ist, die über
die niira natio der heiligen Weihnacht staunen, oder von der
vis herbaruni, lapidum, stellarmn, so weist das alles einerseits
auf die Zeit, da Petrarka bei dem Immanistisch angesäuselten
Kanzler Johann von Xeumarkt auf dem Hradschin weilte, anderer-
seits auf gelehrte Kreise, die mit den magistris artium der
blühenden alma mater in Beziehung stehen mufsten; und mehr
noch thut dies die Unterscheidung, welche die Gelehrten dem
Geheinmisse, fast möchte ich sagen als Schauende, die arme
plebecula als Gläubige gegenüberstellt:
Docti mystice,
Ceteri pistice.
Es widerstreitet dieser Annahme nicht, wenn wir (ich habe
über fünfzehnmal gezählt) den Ausdrücken clerus, clerici, clericuli
begegnen : Salva te laudantem clerum ; nos clerici choro assistentes ;
scribere clericulis^) cunctis instat cura. Es ist bekannt, dafs im
späteren ^littelalter das Wort clerici als pars pro toto oder nach
dem Gmndsatze: pars major trahit minorem zur Bezeichnung
aller Studierenden, namentlich von Hochschülern und vor allem
von fahrenden gebraucht wurde -). Es liegt, da einzelne unserer
Lieder ganz den Eindruck geistlicher Vagantenlieder machen,
neben dem Liede von den Musen, vor allem Prima declinatio,
Gaudeamus pariter u. a. , wirklich die Versuchung nahe, ein-
zelne Nummern ursprünglich fiir Produkte fahrender Schüler
oder jener clerici ribaldi zu halten, die für Geld und gute Worte
den Gesang beim Gottesdienste besorgten, bis Synodalverbote
der verschiedensten Diöcesen ihnen das Handwerk legten. Am
meisten Nahnmg erhält dieser Verdacht durch das folgende Lied,
das mit böhnnscher (allerdings sehr freier) Übersetzung sich
im Kantional von Jistel)nicz mitten unter den andern befindet
') Ganz so beginnt ein Vagantenlied bei Feifalik, Studien etc. V, No.
XXIV: Scribere clericulis | Verisqiie Christi famulis | Nostnim est intentum;
und S. 43 : Scribere clericulis paro doctrinale novellis.
2j Vgl. W. Wattenbach, Das Schriftwesen im Mittelalter, 1875, S. 358 u. f.
— So-
und (las am iMartinstage bei den Bettelumzügen gedient haben
dürfte. Die Melodie desselben sehe man in den Beilagen No. XIV.
:\Iore festi qiiaeriinus Hospes amantissime
Virum virtuosum Ex amicis unus
Quem et benedicimus Fac honorem liodie
Hospitem gloriosum Nobis dando munus
Et ab ipso petimus Ut possis diu vivere
Munus gratiosum Cum honorandis unus
Ut summam nobis conferat Pro quo nos quotidie
Trium solidorum. Petitores sumus.
Clericalis concio
Jure deprecatur
Ut tua perpetua
Sahis augeatur
Super mundi climata
Semper agnoscatur
Yirtus tibi tradita
Non diminuatur.
Alles bisher Gesagte macht es ^Yahrscheinlich, dafs von den
Leichen und Liedern der L und IL Abteilung manche bis in die
zweite Hälfte des 14. Jahrh. und darüber hinaufrücken dürften.
Damit ist zugleich die Frage gelöst, ob dieselben — denn viele
existieren mit böhmischen Paralleltexten — etwa Übertragungen
aus der Landessprache seien oder umgekehrt. Jedenfalls ist, bis
bündig das Gegenteil (die Ausnahme) erwiesen, an der Priorität
der lateinischen Texte festzuhalten. Nicht mit derselben Zuver-
sicht* läfst sich ein Gleiches von den Liedern der Handschrift C
behaupten, die in der vierten Abteilung eben deshalb zusanunen-
stehen, weil ich sie für jünger halte; um so mehr, als auch die
Melodieen derselben, soweit sie aufgezeichnet, der modernen
Auffassung näher stehen und sich weniger in den sog. strengeren
kirchlichen Tönen bewegen. Keinem dieser Lieder bin ich in
irgend einer andern Handschrift begegnet, und so ist es nicht
ausgeschlossen, dals sich unter diesc^n tl^ertragungen finden.
Was die Hauptmasse der Lieder (Abteil. II) betrifft, so
werden wir nicht irre gehen, wenn wir sie in das ausgehende
vierzehnte und das beginnende fünfzehnte Jahrhundert versetzen.
Namentlich die Sakramentslieder weisen auf diese Zeit. So z. B.
entschieden der Ruf Corpus Christi cum sanguine datur nobis
quotidie, den man mit dem Auftreten des Milic- von Kremsier
und des ]\fathias von Janow in Beziehung zu bringen versucht
— 31 —
ist. Unter den Briefen von Johann Hus enthält einer (Palacky,
Documenta Mg. Joan. Hus No. 84) die Worte : Dixit mihi etiam
[Palecz] quomodo literam haherent, quae scripta est ad Bohe-
miam, in qua scribitur, quod ego sub nota „Buoh wSemohücl"
cantavi in Castro duos versus de vinculis. „Buoh wsemohücf",
Dens oninipotens" ist aber der Anfang eines Osterliedes, das
böhmisch und lateinisch vorkommt. Das böhmische Lied war,
wie wir oben sahen, schon 1406 nicht blofs bekannt, sondern
auch sehr verbreitet, wofür dieser Zug einen neuen Beweis
liefert; ist das lateinische Lied nach der allgemeinen Regel das
ältere, so werden wir wieder auf die zweite Hälfte des vier-
zelmten Jahrhunderts als Entstehungszeit auch dieses Liedes
zurückgewiesen.
Unter diesen Liedern befindet sich eines mit dem Anfange
„Yi\^is panis angelorum", das sowohl in seiner lateinischen
(mejyjes Wissens hier zum erstenmal mitgeteilten) als in seiner
böhmischen Fonn von Hus stammen solP). Es führt uns das
zunächst zu dem Liede Jesus Christus nostra salus, das ebenfalls
Hus zugeschrieben wird ^), und das gleichfalls in l)eiden Sprachen
vorhanden. Gehen wir von diesem Liede aus, so wird bei noch
so obei-flächlicher Betrachtung auffallen, dafs sich dasselbe von
metrischer Seite sehr viel anders anläfst, als wir dies bei anderen
accentuierenden Hymnen gewohnt sind. Die ersten zwei Zeilen
lassen sich trefflich nach der Betonung lesen und haben als-
dann trochäischen Fall; aber schon die beiden folgenden Zeilen
sind nicht von gleicher Beschaffenheit. Die, Verse
Nobis sui memoriam
Dedit in panis hostiam
sind, wenn sie schon etwas sind, jambisch, obschon sie auch dies nur
unter Verletzung des Wortaccentes (nobls, sul, dedft) sein können.
In der zweiten Strophe sind die Schwierigkeiten noch gröfser.
Die zwei ersten Zeilen sind nicht mehr gut trochäisch, sondern
werden dies nur (Kirch Verletzung des Accents (tu solüs es);
die zwei folgenden Zeilen sind nicht mehr jambisch wie in der
ersten Strophe, sondern trochäisch, die zweite mit fehlerhafter
Betonung: quo nunquäm majüs inventum. Die dritte Strophe
^) Vgl. J. Jiiecek, Ilymnologia P>ohemica, Prag 1878, S. 86.
2) Jirecek I. c. S. 47. Wackeinagel 1, S. 218 u. f.
— 32 —
bringt nach zwei trochäischen Reihen zwei, die sich weder so
noch so schicken. Ähnlich geht es durchs ganze Lied hin, so
dafs, läge auch dieses allein vor, wir zur Annahne kommen
müfsten, dasselbe sei entweder von einem heillosen Stümper, nicht
aber von einem magister artium, oder aber Johann Hus habe
in seinen lateinischen Gedichten sich der blofs silbenzählenden
Metrik bedient.
Der Vergleich des Vivus panis wird das Gesagte bestätigen.
Ob wir drei, ob sechs Zeilen zu einer Strophe verbinden, bleibt
sich für unsere Frage an sich gleich. Thun wir letzteres, so
haben wir wieder die Erscheinung, dafs die erste Hälfte der
ersten Strophe trochäisch, die zweite jambisch gemessen ist; aber
je weiter man in dem Gedichte vordringt, um so mehr fällt eine
Regel nach der andern, bis man sich letztlich wieder auf das
Silbenzählen als auf den letzten haltbaren Punkt zurückzieht.
Und auch da ist noch schlecht gezählt:
Cujus morte sumus redemti
Et sanguine renovati
Peccatorum scoria.
Zu beachten sind Reime wie:
Ascribamur libro vitae
Kegnum meum accipite.
Noch ein drittes lateinisches Lied finde ich Hus gutgeschrieben ^
das aber aus dieser Sammlung, die ausschliefslich aus Hand-
schriften schöpft, ausgeschlossen bleiben mufste. Es steht in der
schon erwähnten Antiqua et constans confessio als Mg. Johannis
Hussii consolatoria. Auf die Autorität dieser Schrift allein möchte
ich an die Autorschaft des Hus nicht glauben ^), die Behandlung
des Versmafses stimmt indes mit den beiden analysierten Liedern :
^) Dieselbe produziert nämlich an erster Stelle ein Gedicht „Carmen
rhythmicum priscorum Bohemorum de numero, usu et veritate sacramentorum
ecclesiae Christi", das nebst vielen andern M. Venzeslaus Coranda, professor
sacrae Theologiae, M. Joannes Przibram director cleri, M. Joannes KokjTzana,
praedicator antiquae Pragae, und M. Jacobus Jacobelhis Mysenus unter-
schrieben haben sollen. In diesem Gedichte werden aber Lohren vorgetragen,
über die sich mindestens der letztere noch im Grabe umgedreht hätte,.
Lehren, die protestantisch, um nicht zu sagen calvinisch lauten :
„Cultimi qui debetur Christo aeterno patri (1. ]iani)
Ne applices paui coenae Domini
Illud qui praesumit,
Idololatricis par est, fidem i>olluit."
— 33 —
Pauper, egens, fame, siti,
Vigil et proxirnius morti,
Labore, cui-a pressus es
Tua gratia.
Noch drei andere Lieder stehen in der Antiqua confessio,
ne cartae sint vaciiae, beigedruckt, von Mg. Martinus de Rochec-
zana, Mg. Nicolaus episc. Thabor. und von Jacobelhis. Letzteres,
das später ebenfalls ins Böhmische ül)ertragen wurde, ist nur
eine Mifshandlung des Liedes No. 90 wie dieses des Jesu dulcis
memoria; metrisch sind beide dem Vivus panis verwandt:
Hinc mens mea satiata
Sapit Dei charismata
In adversis semper laeta.
Quos pascis non esuriunt
Qiiod magis petant nesciunt
Nam tui consortes fiunt.
Aus dem Gesagten geht hervor, dafs die erwähnten metrischen
Eigentümlichkeiten, zu denen auch das Zusammenschrumpfen des
Reimes zu blofser Endassonanz zu rechnen ist, nicht ein Charisma
des Hus, sondern eine Eigentümlichkeit der damaligen slavischen
Latinisten überhaupt war^), woher dann, da die Deutschen ver-
sucht sein mufsten, alles nach dem Accente zu lesen, das ge-
flügelte Wort stanunen mochte, das sich bis heute behauptet hat :
Nos Pöloni non cüramus quantftatem sylläbarum. Der Vorwurf
enthielte eine nicht zu verkennende Ungerechtigkeit, wollte er
mehr besagen als das, was wohl niemand in Abrede stellen wird,
Damit vergleifho man die folgenden authentischen Worte Jacobells, und man
-wird die Wahrheitsliebe dieser Constans et antiqua confessio zu würdigen
wissen: Ex istis omnibus supra dictis diligenter pensatis videtur sequi quod
sacerdotes Domini debent esse valde docti et in lege Domini meditari die ac
nocte; ut sciant docere frequenter populum de existentia vera divinis-
simi corporis et sanguinis Domini in sacramento altaris et de
magnitudine mysteriomm ejus, do capacitate eorum, quomodo debeant credere
et quam magnam reverentiam debeant ibi exhibere, colere et adorare in
tomplis circa missarum solemnia etc. Vgl. Balbini, Bohemia docta II. p. 357.
^) Man sehe auch die gleichzeitigen historischen Lieder bei Ilöfler, Ge-
schichtsschreiber der hussitischen Bewegung in Böhmen. Wien 1856—66.
Vor allem die Sennones ad Bohemos I, 541 ff., die Cantio de auctoribus bo-
hemici schismatis 1, 558 ff. und das ('armen des Laurontius de Brezowa I,
596 ff.
Dreves, CaiitioiiRs Bohoinicat». o
— 34 —
dafs die blofs syllabierende Metrik, wie sie an sich auf der
niediigsten Stufe sich befindet, so vor allem dem Latein schlecht
zu Gesichte steht, weil sie des musikalischen Elementes, das
namentlich in der lyrischen Poesie von so hoher Bedeutung ist,
so gut wie gänzlich enträt. Daraus ergiebt sich dann weiter,
dafs mindestens alle jene Gedichte, die entweder rein syllabierend
sind oder auch nur jene merkwiirdigen Schwankungen im Fall
der Verse zeigen, wie wir sie bei Hus beobachteten, als slavischen
Ursprungs angesehen werden können. Ol) nur diese, hinge da-
von ab, ob die syllabierende Lateindichtung erst im vierzehnten
und fünfzehnten Jahrhundert auftrat, oder ob sie und sie allein zu
allen Zeiten gehandhabt wurde, eine Frage, zu deren Beantwortung
mir vor der Hand das nötige Beweismaterial abgeht, die ich daher
nur anzuregen vermag.
Über Bedeutung imd Interesse der nachstehenden Lieder
für die Hymnologie, speziell die böhmische, für germanistische
und slavistische Studien, für Geschichte der Musik, sowie endlich
für die Kulturgeschichte Böhmens und des Mittelalters überhaupt,
wäre es überflüssig, viele Worte zu verlieren; die Sache ist so
einleuchtend, dafs es nur zu verwundern, wie diese Gedichte so
lange im Dunkel bleiben konnten. Blofs auf die Bedeutung
derselben für die Kenntnis des deutschen Volksliedes, geistlich
wie weltlich, will ich mir einen flüchtigen Hinweis erlauben.
Es ist interessant zu beobachten, dafs man aus der ganzen
Klasse der Marienlieder bei unseren Hymnologen, speziell bei
Daniel und Wackernagel, oder eigentlich bei dem letzteren allein,
dem einzigen Ave hierarchia coelestis et pia begegnet. Der
Grund ist klar. Leisentritts Gesangbuch ist die Brücke für dies
Lied nach Deutschland geworden; durch ihn ist es in die ver-
schiedensten deutschen Liederbücher übergegangen, entweder
Text und Melodie, wie in das Bamberger (1628), das Cornersche
(1631), das Erfurter (1666), oder doch die letztere, wie in das
Dillinger (1575) und Neuser (1625). Ähnlich wie mit diesem
Liede ist es noch mit einzelnen andcn-en Texten ergangen, sehr
häufig dagegen mit den Singweisen, die zu einem nicht zu ver-
achtenden Bruchteile diesen alten in Böhmen üblichen lateinischen
Liedern ursprünglich angehört haben. Welchen Einflufs Leisen-
tritts Gesangbuch auf die späteren katholischen (u^sangbücher
ausgeübt, ist bekannt; eine ähnliclie BcMleutung hat für di«^ pro-
— 35
testantischen das Gesangbuch der böhmischen Brüder gehabt.
Beide aber, Leisentritt und die Brüder (ähnlich auch Hecyrus
und Triller), zeichnen bei \ielen Liedern die Anfänge unserer
lateinischen Lieder vor, was stets ein Hinweis auf irgend eine
Abhängigkeit ist, sei es nach textlicher oder melodischer Seite,
oder nach beiden Richtungen zugleich. Für diese Gesangbücher
beziehe ich mich auf die Werke von Bäumker und Wackernagel.
Was die böhmischen Gesangbücher des vierzehnten und siebzehnten
Jahrhunderts betrifft, so enthalten dieselben Hinweise auf folgende
Lieder dieser Sammlung:
Ad honorem et decorem.
Ad honorem infantuli.
Angelas ad virginem Christi.
Auroram kicis.
Ave hierarchia.
Ave gloriosa virgo.
Ave maris Stella, lucens.
Ave rubens rosa.
Ave sanctissima regina.
Candens ebur castitatis.
Cedit hiems eminus.
Consolator guberaator.
Cimcti nunc assurgentes.
Dens omnipotens.
Dum jubar astris oritur.
Ex legis observantia.
Ezechielis porta.
Felici peccatrici.
Gaudeamus pariter.
Hoc festum venerantes.
Jam Christus ab inferis.
Jam verbum deitatis.
Imber nunc colitus.
Imperatrix gloriosa.
Mens surgat fidelium.
Mittitur archangelus fidelis.
Modulemur in hac die.
Nunc angelorum gloria.
Omnis mundus jocundetur.
0 rex regum clementiae.
Puer natus in Bethlehem.
Quid admiramini.
Resurgenti Nazareno.
Resurrexit Dominus.
Salve amicta sole.
Salve regina gloriae.
Surgit in hac die.
Surrexit Christus liodie.
Vivus panis angelorum.
Veni dulcis consolator.
Es bleiben nur noch folgende Hinweise, hinter denen allenfalls
ein unbekanntes lateinisches Lied vermutet werden kann:
Angeli, archangeli.
Assatus Laurentius.
Ave gratiosa(?).
Ave rubens Stella (?).
Collaudemus, collaudemus.
En Christus rex gloriae.
Jesu Salvator optime.
Mittitur ad virginem angelus(?).
Mortis en cum gloria.
0 dulcedo charitatis.
0 Maria florens rosa(?).
Omnipotens pater gentium.
Puellari eleganter.
Quatuor ad numdi partes.
Qui sine peccato (Hexam).
Rivus jam emanavit.
Salvator jam illuxit.
Salve Jesu proles Dei.
Super te Jerusalem.
Superne qui habitas.
3*
— 80 —
Die Melodieen der lateinischen Lieder stehen wieder in einem
nur wenig erforschten Zusammenhange wie einerseits mit dem
lateinischen Choral, so andererseits mit dem geistlichen und welt-
lich(^n Volksliede, und zwar nicht blofs mit dem böhmischen,
sondern auch mit dem deutschen. Nehmen wir z. B. den pro-
testantischen Choral zum Liede Elisabeth Creutzigers „Herr Christ
der einig Gottes Sohn" in Joh. Walters Gesangbuch von 1524
so werden wir als Quelle der Melodie auf das Lochheimer Lieder-
buch (1450) speziell das Lied: „Mein' Freud' möchf sich wohl
mehren", zurückgeführt (Böhme No. 128). Der Choral ist hier
jonischer Tonart. Auch im Gesangbuch der Böhmischen Brüder
kommt die Melodie vor zu dem Lied „Gott sah zu seiner Zeit" ;
und zwar stimmt sie hier mit dem Lochheimer Liederbuch
genauer überein als bei Walther. Das Brüderkantional hat
aber die Weise nicht dem weltlichen Liede entlehnt, sondern
giebt an Ave rubens rosa. Die Melodie des lateinischen Textes,
wie sie in den Handschriften (C und teilweise B) vorkommt, ist
dagegen ersten Tones, beginnt in der Terz, schliefst in der Tonika.
Wir sind noch nicht am Schlufs der Wanderung. Bäumker,
Das kath. deutsche Kirchenlied I, S. 454 hat bemerkt, dafs
ein Hauptmotiv der Melodie dem Kyrie an Muttergottesfesten
entnommen ist.
Die beiden ältesten deutschen Kirchenlieder, das titanen-
hafte „Christ ist erstanden" und der „Kyrleis" : „Nun bitten
wir den heiligen Geist" sind von der musikalischen Seite verwandt
mit den böhmischen Liedern Buoh vSemohücf und Jezu Kriste
stödry knöze, die schon 1406, wie wir oben sahen, als alte
Lieder sich eines besondern Ansehens erfreuten; eine Verwandt-
schaft, deren eingehende Eröiterung uns hier zu weit führen
würde.
Ein anderes Beispiel. Ein offenbar jüngeres und darum in
dieser Sannnlung übergangenes Marienlied : Salve decus virginum
trägt in der Handschrift C die Melodie des beliebten altdeutschen
Wallfahrtsliedes „Gott der Vater wohn' uns bei". Darüber st(4it
bemerkt Pane boze bud. In jener Handschnft stehen aber lauter
Lieder, die auf Volksmelodieen gesungen wurden. Wie gerät
dieses Lied (die böhmischen Worte sind nur die tliertragung
der deutschen) in die (iesc^llschaft. Hat di(^ WiMse ursprünglicli
einem Volksliede anuehörtV Der böhmisclu^ Ti^xt koiiniit scliou
— 37 —
1501 gedruckt vor. Bei uns zuerst im Waltersclien Gesangbuch
1524. Über das Alter dieses Teiles der Handschrift haben wir
ol)en das Nötige gesagt.
Einem andern Liede: Vita mundo produit (No. 214) ist an
derselben Stelle als Ton vorgezeichnet ein Lied des Anfangs:
Elsko mihi srdeczna (Eislein liebes, trautes) und die Angabe der
Tonart: in re. Jeder wird sofort an die berühmte Schwimmer-
sage erinnert „Ach Elslein, liel)es Eislein, wie gern war' ich bei
dir" (Böhme No. 24), und in der That stimmen Tonart und
Versmal's überein; ja die Wittingauer Handschrift N giebt zum
Liede Gaudeamus pariter (No. 83) den Anfang des längst ver-
schollenen böhmischen Volksliedes also an: „Elsko mila Elisko",
was sich mit dem deutschen völlig deckt. Welche Verwandtschaft
besteht unter den Volksliedern und wie steht es um das Recht
der Erstgeburt? In einer Handschrift vom Jahre 1589, dem Kloster
Strahov gehörig, welche die böhmischen Rorategesänge enthält,
kommt mehrmals die Bezeichnung vor. Elisko mila srdeczna
na])ecz nam koblihu (Elslein liebes, trautes, sollst mir Krapfen
backen), eine neue, interessante Lesart des Textes. Nicht minder
wichtig ist die Fassung der Melodie, die hi^r vollständig aus-
geschrieben ist und sich von den bei Böhme (a. a. 0.) mitge-
teilten Weisen in nicht unwesentlichen Stücken, vor allem dadurch
unterscheidet, dafs die höchst charakteristischen Intervalle der
Melodie noch nicht durch Zwischennoten ausgeglichen und über-
brückt erscheinen. Die Melodie vergleiche man im Anhange No. X.
In sehr inniger Weise hängt eine ganze Klasse lateinischer
Lieder und durch sie eine noch zahlreichere deutscher mit dem
Chorale zusanmien. Es sind dies die Rufe, welche den vierten
Teil dieser Sammlung bilden, und aus denen sich hinwieder die
ebenso mannigfachen als volkstümlichen deutschen Rufe entwickelt
haben: man braucht nur an Lieder zu erinnern wie: Ein Kind
gebor'n zu Bethlehem (Puer natus in Bethlehem), Erstanden ist der
heilig Christ (Surrexit Christus hodie). Zum Himmel aufgefahren
ist (Coelos ascendit hodie) u. a. m., die zu den beliebtesten
Volksliedern rechneten und noch rechnen. Wenn man diese
lateinischen Rufe durchgeht, wird man bemerken, dafs sie fast
sämtlich durch die eine oder andere Wendung mit dem Bene-
dicamus Domino schliefsen, auf welches dann oft noch ein Vers
mit eingewobenem Deo gratias folgt. Die g(»wöhnlichste , fast
stereotype Formel für y)eides lautet:
— 38 —
Uni trino sempiterno
Benedicamus Domino.
Laudetur sancta Trinitas,
])eo dicamus gratias.
Diese Schluisfomiel ist eine Art Muttennal, das diesen Liedern
anhaftet; denn sie haben sich sämtlich aus dem Benedicamus
herausentwickelt. Auf diese Entdeckung wurde ich zuerst durch
den Hohenfurter Codex geführt. Hier findet sich am Schlüsse
der Handschrift der Ruf „Johannes postquam senuit" (No. 163)
und zwar mit der Aufschrift: Post Benedicamus ad versus de
Sto. Johanne apostolo et evangelista. Gleich darunter steht ein
ähnliches Benedicamus für das Fest des heil. Wenzel, aber nicht
ein förmliches Lied zum Benedicamus, sondern dieser selbst, nur
auf regelrechte Weise interpoliert:
Benedicamus regnanti,
Cuncta mundo creanti,
Wenzeslaum sie decoranti,
Pro martyrio praemianti,
Civem hunc coelo coUocanti
Domino. — Alleluja.
Damit w^ar der Ursprung dieser Lieder klar. Um jede
Täuschung unmöglich zu machen, als ob es sich etwa um einen
vereinzelten Fall handle, fand sich bald in dem oben beschriebenen
Codex J aus dem Anfange des vierzehnten Jahrhunderts, also
ein volles saeculum vor dem Hohenfurter, derselbe Ruf auf den
heil. Johannes, zugleich mit einer Reihe ähnlicher. Und zwar fanden
sich diese Rufe verbunden und vermischt nicht nur mit inter-
polierten, sondern auch mit uninterpolierten Benedicamus, so dafs
jeder Zweifel ausgeschlossen ist. So findet sich daselbst da&
folgende durch zwei Hexameter interpolierte:
Nos factura Dei super luijus festa diei
Benedicamus Domino.
Christo ])sall(Mites dicamus dulce canentes
Deo gratias.
oder :
Quem laudant angeli, Factori omnium.
Adorant arclianfieli, Qui per suuin sanguinom
Omnes unanimes Saeculum rcdemit ])roi)rium
Benedicanuis Domino. Deo cratias.
— 39 —
In Zusammenhang mit dem späteren volkstümlichen Liede
stehen zweifelsohne auch die Tropen; auch die schon o])en er-
wähnte erzbischöfliche Verordnung vom Jahre 1406 bringt gerade-
zu die trophi in jubilis d. h. durch Tropen interpolierte Jubi-
lationen oder Alleluja mit den runteli in Zusammenhang. Die
Hohenfuiter Handschrift bietet mehrere dergleiclien Tropen, die
durch ihre modern klingenden, schon ganz taktmäfsigen Melodieen
sehr von den sie umrahmenden Chorälen abstechen. Ich habe
eine und zwar keineswegs die modernste in den Beilagen
No. XI abdrucken lassen, weil sie in der folgenden No. XII,
dem Liede Gaude regina gloriae, als Ro wiederkehrt.
Sehr bemerkenswert ist ferner, dafs auch ganze Lieder als
Tropen zur Verwendung kamen, so z. B. das Lied Clementiae
pax bajula Xo. 66 in der Handschrift C, in der Hohenfurter
sogar das bekannte Lied Dies est laetitiae als Interpolationen des
Gloria, so, dafs nach jedem Verse des letzteren eine Strophe
des Liedes gesungen ward. Da die Melodie des wichtigen Weih-
nachtsliedes, soviel ich weifs, aus einem älteren Codex noch
nicht bekannt geworden ist, habe ich ihr in den Beilagen eine
Stelle gegeben.
Nur noch ein Wort über die Beispiele mehrstimmigen Ton-
satzes. Die Musikgeschichte des Mittelalters liegt überhaupt noch
im Argen. Es ist interessant, zu beobachten, wie die Historiker,
Ambros nicht ausgenommen, über die breiten Schultern Hucbalds
und Guidos zu den Troubadours, d. h. über das halbe Mittelalter,
über die ganze Entwickelungsgeschichte des Chorales hinweg-
turnen. Um so weniger mochte ich die Gelegenheit vorbeigehen
lassen, durch Mitteilung einiger Proben eine der interessantesten
Fragen, die nach der praktischen Anwendung des Organum, zu
beleuchten.
Kisewetter (und wie viele nach ihm) hat bekanntlich in Abrede
gestellt, dafs die Quinten- und Oktavenbegleitung jemals praktisch
geübt geworden. „Das Organum," schreibt er, „müfste schon
Hucbald aufgegeben haben, Avenn er es jemals mit eigenen leib-
lichen Ohren zu hören bekommen hätte, was aber der Obere
seines Klosters schon nach dem ersten Versett verhindert hätte,
da unter den Pönitenzen und Kasteiungen eine so empfindliche
in den Ordensregeln nicht gemeint sein konnte" ^). Ambros selbst
*) Gesch. der europ. al)en(ll. Musik S. 18.
- 40 —
gesteht, dals er sich hinge nicht von der Autorität Kisewetters
losmachen konnte, und es ist vergnüglich zu sehen, wie er sich
den Schniack der Alten an den Quinten- und Oktavengängen
psychologisch enträtseln möchte. „Dafs das Organum je in so
strenger Konsequenz ausgeführt worden, wie es Hucbald theore-
tisch erläutert, will uns freilich kaum glaublich erscheinen; aber
Remi von Auxerre, Aurelianus Reomensis, Regino von Prüm
reden davon so bestimmt, dafs man diesen unverwerflichen Zeug-
nissen die gröfste Gewalt anthun mufs, um im Organum nichts
als einen vereinzelten barbarischen Mönchseinfall zu erblicken,
der nirgends existiert, als im Kopfe seines Eiünders. Dafs wirk-
lich und wahrhaftig in solcher Weise gesungen worden, ist wohl
zweifellos. Der eindringliche Quintenklang tönte damals den
Zuhörern anregend; sie mochten gerade in dem, was uns heut-
zutage unerträglich scheint, einen eigenen Reiz finden. Man
könnte fast auf den Gedanken kommen, dafs das Organum wirk-
lich eine Pönitenz, eine Ascese für das Ohr sein sollte, dafs
man dem Reize weltlicher Musik im Kirchengesange etwas
Herbes, der Sinnlichkeit absolut Widerstrebendes, entgegen-
setzen wollte, sowie die damalige bildende Kunst ihre Heiligen
,bald mürrisch, bald komisch, immer häfslich' bildete; aber
die Schriftsteller wissen, wie wir hörten, nicht genug von
der ,Süfsigkeit' des Organums zu reden. Das sog. Quintieren
galt sogar als allgemeine Bezeichnung jeder kunstvollen Musik
überhaupt.
Sie wissen als viel vom Kirchen regieren
als Müllers esel vom quintieren
sagt Sebastian Braut in seinem Narrenschiff" ^). Auffallend ist
nur, dafs man nicht in die Handschriften schaute, wo die leben-
digen Thatsachen in einer Anschaulichkeit und Frische reden,
die alle Zweifel vernichtet.
Am Weihnachtstage wurde die Vesper im Stifte Hohenfurt
jedenfalls so fc^ierlich als möglich gehalten. Dazu dürfte nicht
wenig der folgende „versiculus ad vesperas" beigetragen haben,
den ich der Handschrift A entnehme:
') Gesch. d. Musik II. S. 141 u. f.
— 41 —
Tarn - quam sponsus dominus procedens de thalamo
^^"^' j"T "l^' J J I I J J J J
SU
p^"^i=Ei;=£i3r=F|=:
Hucbald starb 930 ; dieser Versikel und die Beilagen XXI —
XXIV stammen aus dem Anfang des fünfzehnten Jahrlumderts ;
No. XXV gar aus einem vielgebrauchten Codex des sechzehnten,
aus einer Zeit, da der bewundernswerte Prager Tonsetzer Heinrich
Isaak vielleicht schon gestorben, in München ein Lassus, in Rom
ein Palästrina blühte. Zahlen und Namen sind beredt.
Dies wenige mag zum Nachweise genügen, in wie vielen
interessanten Beziehungen diese Lieder, Wort und Weise, fast
möchte man sagen nach allen Richtungen der Kulturgeschichte
stehen.
In den benutzten Handschriften befanden sich von hierher-
gehörigen Liedc^rn noch die folgenden, von deren Abdrucke ab-
gesehen wurde:
1. Ave Jesus qui forniosus, Osterlied E, ist nicht ab-
gedmckt, weil es nur ein Bmchstück eines längeren Psalterium
Jesu Christi ist, über das ich zu vergleichen bitte Blätter für
Hymnologie 1886, No. 1, S. 2. —
2. Ave plena gi^atia F fol. 123 mit Mel. bei Mone IL 288.
Unsere Hsch. schliefst sich der Hsch. B. Mone's an. Varianten :
— 42 —
2, 8 thronus deitatis. 3, 3 Consolatrix pauperum. 5, 5 ploriae
spectaculum.
No. 7: 0 quae super agmina 8: 0 vitae remedium,
Coeli sublimaris, Puella decora,
Angelorum domina, Coeli refrigerium
Virgo singularis, Coelitus irrora,
Cor meum illumina, Sacrum tuum filium
Fulgens Stella maris, Pro nobis ex ora,
Et ab hostis machina Peccatorum omniuni
Semper tuearis. Veniam implora.
3. Ave virgo gloriosa, Coeli jubar B. Nur einzelne Strophen
ohne Zusammenhang aus Mone n, 318.
4. Ave virgo virginum, verbo E, bei Mone 11, 107 u. f. ^)
Varianten. 1, 2 Verbo concepisti. — 1, 6 Mater Jesu. — 1, 7
Juva nie miserrimum. — 2, 4 Föns summi dulcoris. — 2, ö Pons
timoris. — 3, 4 Matrem sibi. — 6, 5 Summa fervitas, verschrieben. —
9, 6 Jesus Christus secus. — 9, 7 Lux eadem ipse sit. —
10, 4 Tu es sublevatrix. — 10, 6 Es auxiliatrix — 10, 7 u. S
Tu tanta, nobilis sis Mihi relevatrix. — 11 verschrieben. —
12, 2 Tibi obedivit. — 12, 7 Sit mihi propitius. — 13, 1 Fructus
florens floruit. — 12, 2 Lucens cum. — 14, 2 Produxit hunc. —
14, 2 u. 3, 4 u. 5 umgestellt. — 14, 8 Muneret. — 15, 7 Ne
demum cum impiis. — 16, 1 Amen dicat clericus etc.
5. Dies est laetitiae A D E G , bei Mone I, 62 u. f. Wacker-
nagel I, 206 u. f. Ordnung der Strophen: 1. 3. 2 DEG. 1. 3,
6. 4. 5. 7. 9 A. No. 8 fehlt A. Dafür folgende Sclilufsstrophe :
Mater tuum filium
Jugiter implora,
Ut nobis remedium
Sit in mortis hora,
Qui lucramur (1. luctanuu) stadio,
Daemonis incendio
Camino poenali,
Sed accepto bravio
Laetemur cum filio
Veste nuptiali.
6. Gaude quam magnificat B, wenige Strojdien aus dem Liede
bei Mone H, 128.
7. Jesu dulcis mat(H* bona B, einzelne unter Aufgeben dos
Verständnisses aus dem Kontext gerissene Strophen des Liedes
bei Mone 11, 318, zum Teil dieselben wie in Ave virgo gloriosa.
— 43 —
8. Jesus Christus nostra salus ADEM, daraus bei Wacker-
nagel I, No. 367. Varianten 1, 4 hostiam DE. — 9, 4 Offan-
tiuni ADE. — 10, 1 Caro panis A. — In A u. D hat das Lied
folgende Ro : Eja jubilate | Voces attollite ' Nostro creatori | Sym-
phoniis | Hymnidicis | Christum zelate. Die Melodie sehr ab-
weichend von der bei Leisentritt, sowie von den Brüderkantio-
nalen; daher im Anhang No. IX.
9. In hoc anni circulo DE, stimmt nur mit Leisentritt (bei
Wackernagel I, No. 266), der eben das Lied bietet, wie es in
Böhmen und den Xachbarländern üblich. Doch kommen hier die
Strophen Tres magi de gentibus (b), Aumm regimi domino (c),
Eli laus et gloria (d), aus denen Leisentritt mit einigen anderen
ein eigenes Lied gebildet hat (Wackernagel I, No. 405), in diesem
vor. Aufserdem folgende Strophe (a):
0 prompta humilitas,
Delicata castitas,
Quam abstraxit Caritas
Per virginem Mariam.
Die Reihenfolge der Strophen ist dann im Vergleich zu
Wackemagel No. 266 in D: 1. 3. 2. 4. 5. 9. 10. a. b. c. d. 14;
in E: 1. 2 3. 4. 5. 6. 8. b. c. 14. d.
10) Inter natos mulierum E, auf Joh. B. Bruchstücke einer
noch ungedruckten Sequenz.
11) Magnmn nomen Domini DE, verwirrt Unzusammen-
gehöriges.
12) Puer nobis nascitur AN. — Wackernagel No. 329.
Strophen 1. 2. 5. 3 A. 1. 3. 2. 4 N. — Varianten: 3, 1 Tune
Herodes A. 3, 3 Infantesque puerulos A. — 4, 1 Qui natus de
virgine N. 4, 4 Perduc nos. N. -- 5, 1 — 3 Alpha I et E et 0,
dreimal A. —
Endlich sind einige Lieder übergangen worden, von denen
die Handschriften nur einzelne Bruchstücke bieten oder einen
so verkommenen Text, dafs damit nichts zu machen war. Dies
war vor allem mit dem Leiche „Ut igitur plenitudo venit tem-
poris" (N) der Fall.
Es erübrigt noch, dafs ich eine Pflicht der Dankbarkeit er-
fülle, indem ich allen denen meine Erkenntlichkeit bezeige, die
mich in dieser Arbeit gefördert haben ; vor allen den Vorständen
der hiesigen K. K. Universitätsbibliothek und des Kgl. böhmischen
— 44 —
Museums; dann Herrn Dr. Lau])niann, Direktor der K;.4. liof-
und Staatsbibliothek in München, Sr. Hochgel)oren dem Herrn
Reichsgrafen A. von Schönborn, Herrn Professor Dr. Schnee-
dorfer 0. C. , Herrn Th. Wagner, Fürstl. Schwarzenbergschem
Archivar zu Wittingau; schliefslich und vor allen dem Hw. Herrn
J. Pachta, sowie dem Kustos des Böhmisclien Museums Herrn
A. Patera, ohne deren stets sich gleichbleibende Zuvorkonnnen-
heit es mir unmöglich gewesen wäre, diese Arbeit in verhältnis-
mäl'sig kurzer Zeit zu bewältigen.
Prag, den 6. März 1886.
Guido Maria Dreves.
I.
LEICHE.
1.
1. Ad honorem et decorem
Matris Domini
Jubilemus et psallamus
Melos laetitiae;
Quam beavit coronavit
Deus hominem,
Ut intraret et crearet
Solem justitiae.
Hanc sanctus spiritus
Replevit coelitus,
Obumbravit, illustravit
Quam divinitus;
Dum concepit, non recepit
Semen humanitus.
2. Nil negare matri charae
Debet filius,
Sed paratus erit natus
Maternis precibus.
Ergo ora omni hora,
Rosa, lilium
Ut det tutos nos exutos
Peccati faecibus.
Praeter te misere
Vivimus sine spe,
Ergo, grata advocata,
Esto propere,
Ne iniquo et antiquo
Damnemur opere.
3. Tu san Ctorum angelorum
Exultatio,
Dum te vident digne rident
Delectabilius.
Tu parata et omata
Habitatio,
Quam beavit et ornavit
Excelsi filius.
Audi nos, florum flos,
Omnis dulcoris ros,
Supplicantem te laudantem
Salva populum,
Ne damnemur sed laetemur
Tecum in saeculum.
ABCDE. — 1, 3 psallemus C. — 1, 4 — 7 verstellt E. — 1 , 6
Deus omnium A. — ], ]3 et recepit (sie) C. — Nach 1, 14: Gaudium om-
nium I es invocantium | Audi vota mente tota ] Rosa lilium | Virgo pia es
Maria ] Spes desperantium C. — 2, 4 Matris precibus. — 2, 7 Ut te tutos
DBE et exutos B. — Nacli 2, 8 Gaudium omnium etc. B. — 2, 9 Praeter
te, rex Cliriste E. — 2, 1 1 Ergo grate advocate E. — 3, 1 ff. und 3, 4 ff.
umgestellt D. — 3, 3 Semper rident D. — 3, 7 Quam purgavit et ornavit
A. — 3, S Excelsus B. — 3, 11 Supplicantes et laudantes DE. — 3, 14 in
patria B saecula ACDE. —
— 48 —
2.
1. Ave gloriosa
Virgo, mater Christi,
Ave speciosa,
Christum genuisti,
Super omnes choros
Mater extitisti,
Placa nobis tuum
Dilectum filium,
Maria pia.
2. Nostra sis advocata,
Yirgo Deo grata,
Fac servare rata
Almaque beata
Interventrix pia.
Succurre, Maria,
Da nobis aspectu
Frui resurgentis
Maria pia.
3. Virgo pulchra tota,
Sole praelucida,
Plena dulcorosa,
Gratiam impetra,
Fulgens velut rosa^
Nos hie illumina,
Ut jungamur tuo
Dilecto filio,
Maria pia.
4. Ave maris Stella,
Lucens prae ceteris
Quasi luna plena,
Esto dux miseris;
Protege, benigna,
Omni laude digna,
Ne nos hostis ducat
Trabens ad infima,
Maria pia.
5. Gloriosa tutrix,
Asta promiseris,
Coeli sidus darum
Cunctis creaturis.
Bona cuncta posce
Nobis de superis,
Ut fruamur tuis
Semper suifragiis,
0 Maria pia.
B. C. — 3, 1 pulchra sole C. — 8, 2 nimis praelucida C. — 3, 3 Velut
luna plena C. —
3.
1. Ave Maria,
Angelorum dia
Coeli rectrix,
Virgo Maria.
Gratia plena
Et porta amoena
Paradisi,
Coeli regis lilia.
Dominus tecuni.
Tu sis mecum
In coelestibus.
— 49 —
2. Benedicta tu
In mulieribus
Ac mulier
In mulieribus
Et benedictus
Tuus primogenitus,
(^ui dicitur
Mariae filius.
Fructus illuxit
Et induxit
Nos in gaudium.
3. Yentris ex utero
Virginitatis dum
Yirgo deum
Nobis genuit,
Cui angeli
Simul decantabant:
Gloria sit
In altissimis.
Amen, conceptum
Yerbum caro
Ex te prodiit!
B C D. — 8, 3 nobis Deum B. — 3, 6 decantant D. — 3,7 sit fehlt
in D. — 3, 9 ff. fehlen in B dafür Dominus teeum wie oben 1, 9 ff.
4.
1. Ave maris Stella,
Lucens miseris,
Deitatis cella,
Porta principis.
Paradisi patens fons,
Tu Cupressus, Sion mons,
Peccatorum pons.
Patris obumbratione
Verbum caro fit per te
Sacro flamine.
2. Regis diadema,
Stola praesidis,
Samsonis problema,
Funda Davidis.
Turris, per quam transit gens,
Deum verum tenens ens,
Ne desperet flens.
Tu es Salomonis res,
In te nostra tota spes
Agitur per tres.
3. Mater pietatis,
Parens filium,
Ebur castitatis,
Candens lilium,
Urna coeli manat ros,
In te crevit Jesse flos,
Qui salvavit nos.
Rubus, quem non urit pyr,
Nee in cujus ponit ir
Se coelestis vir.
ABCDE. — 1, 5 Pons AB. — 1, 7 fons AB. — 1, 8 subumbra-
mine ABE. — 2, 3 probleuma B. — 2, 5 — 7 u. 2, 8 — 10 umgestellt A. —
2, 6 De Moab adversum ens B. — 2, 8 sqq. fehlen in B. — 2, 9 rata spes
BE. — 3, 5 manans ros BE. — 3, 9 Der Sinn verlangt et oder secl statt nee;
ir für das bessere hir. — 3, 10 sed coelestis AD. — B hat noch folgenden
Zusatz, der offenbar ungehörig ist:
V.
Ave vitae via tuta,
Duc ad patriam,
Ave virgo, coeli scala,
Dona veniam.
Dreves, Cantiones Bohemicae.
R. O lux animarum,
Tu lux tenebrarum
Lucens miseris.
50 -
1. Ave non Evae meritum
Sedentis ad interitum
Maria sie affatur;
Maria nata gratia
Offerens se galaxia
Vaganti gratulatur
Coetus fidelis, virginis
Qui meritis juvatur;
Virgo quaerens ab angelo,
Quid vult haec salutatio,
Maria sie turbatur.
2. Gratia ple na, spiritus
Sanctus in te divinitus
Deseendet, ne turberis,
Virtus ad haec altissimi
Tibi obumbrabit, eara mi,
Gratia sie repleris.
5.
Eeee ancilla Domini,
Verbum tuum salvetur.
In me, pia, ne timeas,
Hymnum deeoris offeras,
Saerum ex te nascetur.
3. Dominus tecum, hodie
Vietrieem manum porrige,
Benedicta tu rosa,
Rorans in mnlieribus,
Succurre tuis gentibus.
Ne tardes speciosa.
Et benedictus filius
Ventris tui levamen
Omni reatu eonferat.
Yerbum tuum referat
Opus honoris. Amen.
KM, in letzterem verschmolzen mit dem Leich: Digna laude, w. m. s.
K hängt zwei Stollen dieses Leiches dem vorstehenden an, obschon das
Amen am Schlüsse jeden Zweifel über die (Jnzusammengehörigkeit aus-
schliefst. — 1, 6 Vagienti KM. — 3, 7 liest M: Et benedictus filius. was
dem Versmafse gerecht wird, während K hat : Et benedictus fructus, was der
Schrifttext fordert. — 3, 10 Et tibi, mater, referat M.
6.
1. Ave rosa in Jerieho
Purpure vestita,
Maria phoebi spherico
Divinitus polita.
Gratia saeri fiaminis
Mire illustrata,
In hora diri examinis
Nostra sis advoeata.
2. Plena virtutum tiamine
Spurcitias subegit
Dominus natus pro homine
Te sibi praeelegit.
Tecum conregnaus hodie
In eoelorum thronis
Matrem honorans gloriae
Gratuitis in donis.
3. Benedicta tu domina,
Tu virginum fecunda,
In mulieribus femina
NuHa fuit secundii.
— 51 —
Et bcnedictus fructus tis
Ventris nos attollat.
Tuo pio juvaniine
A poeiüs nos absolvat.
Maria candens lilium,
Trinitatis cella.
Tuum dilectum filium
Pro nobis interpella.
ACDX. — Die Leichform des Liedes ist aus den Versanfängen,
<lie dem Ave Maria entnommen, ersichtlich. 1, 3 Phoebo CD. — 1, 8 Maria
sis advocata D. — L', ' virtutum floribus A, ftimina D. — 2, b Gratuhitur
in donis C. — 3, 6 Ventris nos absolvat CD. —
1. Ave nibeiis rosa.
Virgo speciosa,
Jesu Christi tu es
Mater gloriosa.
Peccatorum nostronim
Ne sis odiosa,
Sis interventrix nostri,
Ut evadamus rostri
Inimici nostri.
7.
4. Eja virga Jesse,
Yirens et florida,
Muuda corda nostra
Nimium arida.
Ne sinas nos perire,
Mortis quoque dirae,
Ut crimen evadentes,
Gloriam tibi dantes
In coelis canentes.
2. Tale imperatrix,
Nostra advocatrix,
Virtutum amatrix,
Munenim es datrix
Splendens urna aurea,
Porta es reclusa.
Per spiritum aperta
Sanctuiu, fuisti certa
Nuntio reperta.
3. Salve ardens rubus
Nihil concrematus,
Per quam rex coelorum
In mundum est natus,
5. Probleuma Samsonis,
Tu funda Davidis,
Yictoriam auffers
Iniquis validis.
Throuus es Salomonis,
Ornata coronis,
Lilium virginale,
Odorosum Crinale,
0 flos aestivale.
6. In extrema liora
Exora liliuni
Cum maxima turba
Sanctoruni oiiiiiium ;
Subvenite pro nobis
Yestris piis donis,
Ut per vestrum juvamen
Det[ur] pium examen,
Deo demus Amen.
Qui sibi te elegit
Sponsam virtuosam,
Dominam angeloruni
Et reginam poloruin,
Omnium regiiorum.
BCE. — 1, li Inimici hosti C. — 2, 1 Ave B. — In CE steht
diese Stropiie an 4. Stelle. — 2, 8 Dum fuisti B, factum fuisti C. — 3, 8
terrae nee polorum C, terrae et polorum E, — 4, 2 florons et florida B. —
4, 6 morte CE. — 5, 9 aestivalis E. — r. 2 excita filium C. — 6, 4 sanc-
torum millium CE. — 6, 8 Et grave examen C, gratiae hoc exameu E. —
4*
52 —
i
8.
1. Ave sanctissima regina,
Gratia divina
Quam trina
Beavit,
Ante nee post creavit
Majorem te.
Te rex regum, Deus deornm,
Dierum multorum,
Pro morum
Virtute
Sponsam in senectute
Traxit ad se.
Mira res, angelum emiserat,
Tantum placuisti;
Plena es gratia, qui dixerat,
Verbo concepisti,
Virgo permansisti,
Dixisti :
Secundum
Verbum tuum jucundum
Fiat in me.
2. Salve lux patrum prophetarum,
Grlosa scripturarum
Multarum,
Serrata
Porta perambulata
Ezechiel.
Sicut rubus non con crem ata
Moysi flammata
Servata,
Sic paris,
Mater nescia maris,
Per Gabriel.
Aaron arens virga floruit
Non naturae more,
Gedeon vellus mire maduit
De coelesti rore;
Sic salvo pudore,
Dolore
Semoto,
Yiro gignis ignoto
Emmanuel.
3. Vale Esther, per te Judaeum
Salvat Mardochaeum
Rex regum,
Comprendit
Ferox Aman, suspendit
Pro scelere.
Judith ut Caput Holofemis,
Qui praeest infernis,
Prostemis,
Yolentem
Süperbe Juda gentem,
Te perdere.
Salomon regis potentissimi
Mater nuncupata,
In Sion sedentis altissimi
Dextris sociata,
Nobis advocata,
Yocata,
Maria,
Virgo Clemens et pia,
Nos protege.
BCDEF, letzteres mit der böhmischen Übertragung. — 1. 11 in
jnventute B. — 2, 7 ff. concrematu«, flammatus servatns BCE. — 3, 7 Audit
st. Judith E. — 3, 12 Teque perdere E. — 3, 14 matre nuncupata B. —
3, 15 Sedentis in Sion E. Der Leidi ist aus einer Wiener Hsch. ab-
gedruckt in J. Feifalik „Untersuchungen über altböhmische Vers- und Keim-
kunst" II, S. 42 u. f.
9.
1. Ave sole purior,
Luna plena pulchrior,
Mandi luce
clarior. Maria,
Te collaudat
clerus voce pia.
In te solem gratiae
Christus sol justitiae
Suum lumen
mire radiavit,
Dirae mortis
tenebras fugavil.
Tu sol super omnia
Sole es amicta,
Verae lucis gaudia
Per te benedicta
Fiant nobis pervia,
Mater Dei dicta.
2. Liquefac et arida,
Mollia coiisolida,
Nostra corda
noxis indurata,
Peccaminum
faece praegravata.
Sicut sol spectabilis,
Visu delectabilis,
Tibi veri
solis dat amictum
Calcans caput
tyranni devictum.
Reduc, rege devia,
Fove nascitura,
Robora debilia
Tibi placitura
Pellens quaeque vilia
Nobis nocitura.
3. Eftice, ut vanitas
Mundique cupiditas
Nee non amor
per nos reficetur,
Scelus omne
penitus vitetur.
Tu es virgo regia,
Stella maris praevia,
Tu es candens
liliuni Corona,
Tibi dantur
gratianim dona.
Grata inchoatio
In ventre materno.
Es sanctificatio
Parens ab aeterno,
Gratiae repletio
Pneumate superno.
4. Non virali semine
Sed sacro spiramine
De coelo tu
superveniente
Patrem nata
concipis umbrante.
Sic concepto filio
Gravida cum gaudio
Nobis natum
parturis jucunda,
Sine viro
es virgo fecunda.
Absque pari femina,
Praemio procellis
Angelorum agmina,
Quae es favus mellis,
Giras mundi lumina,
Sygis obstas bellis.
5. In coeli cacumine
Beatorum culmine
Praefulcita
digne trabearis
Et bis senis
stellis coronaris.
Ambiunt jerarchici
Ordines angelici
In te Visum
suum defigentes
Et te castam
virginem scientes.
54
Apostoli, martyres
Nee non confessores,
Virgines et viduae,
Christi assessores,
Laudant unanimiter,
Tibi dant honores.
Eja splendor patriae,
Lassis in hac via
Sis lucerna veniae,
Interventrix dia,
Duc ad lumen gloriae,
Fulgida Maria.
C. — 2, 5 faece peccaminum praegravata Hsch.
solis amictum Hsch. —
2, 9 Tibi dat veri
10.
1. Ave spes et salus
Infirmorum,
Desperatorum
Renovatrix.
Salve fax coelestis
Luminosa,
Tu copiosa
Consolatrix.
Laude plus laüdabilis
Coeli terraeque giro
Dominaris,
Yirgo venerabilis,
Mater, quae sine viro
Nuncuparis.
Summi regis nostri plasmatoris
Sedes amoris
Trinitatis.
2. Aberrati sumus
In hac vita,
Virgo Maria,
Male stamus.
In peccatis multum
Constituti,
Per te soluti
Ut fiamus.
KM, daraus bei Mone II, 354 n
dessen Abgesänge ebenfalls dreiteilig
Da tuo juvamine
Delectamenta camis
Superare,
Ut sine gravamine
In die novissima
Queamus stare
Coram justojudice congaudenda
Et non flendo
Cum damnatis.
3. Hoc perpendat homo,
Mundi levis
Haec vita brevis,
Cito cedit.
Mors perennis post hanc
Minitatur,
Non terminatur,
Malos laedit.
Curta delectatio
Peccantibus suavis
Reputata,
Longa castigatio
Pro hac est in inferno
Praeparata,
A qua nos digneris custodire,
Fac nos ire
Cum beatis.
. 1. Ein durchaus regelmäfsiger Leich^
gegliedert sind.
11.
1. Ave trinitatis
Cubile,
Ave castitatis
Sedile,
Plenum gratia.
Ave nocivorum
Fugatrix,
Ave vitiorum
Curat rix,
Culpae nescia.
55 —
Opifex, qui regit
Summa et intima,
Te matrem
Sibi praeelegit,
0 sanctissima.
Maria, te rogamus,
Succurre. iie petamus
Ima.
Atque scelus iniquum
Expurga et antiqiium
Zyma.
2. Caro et natura
Mirantur,
Quare in te jura
Mutantur
Mirabilius.
"Virgo singularis
In prole,
Luna plus probaris
Ac sole
Lucens clarius.
Nulla praelibatur
Tibi, matrum prima,
Similis
Nee te comitatur,
0 dignissima.
Maria, te rogamus,
Succurre, ne petamus
Ima.
Atque scelus iniciuum
Expurga et anti(iuum
Zyma.
Protege, benigna,
Tu gentem,
Salva, benedic, et
Egentem
Redde filio,
Ut non contra nos
Accusatrix,
Sed tu nostra sis
Advocatrix
In exilio.
Gemma mulierum,
In die ultima
Te laudantem
Respice clerum,
0 sanctissima.
Maria, te rogamus,
Succurre, ne petamus,
Ima.
Atque scelus iniquum
Expurga et antiquum
Zyma.
A li C. — Leich mit Abgesang u ii d Rundreim. — 1,8 peccatorum
B. — Nach 1 , 18 fehlt der zweite Teil des Rundreims C. — Die Stollen von
Str. 2 umgestellt C. — 2, 9 a sole A. — 8, 2 Lugentes C. — ^^, -i Ob nicht
beuedicta oder digna? — 3,4 Egentes C. — Am Schlüsse nur die zweite
Hälfte des Rundreims C. —
12.
l.Ave virgo, mater intemerata,
Paradisi lilium,
Genuisti tilium
Inviolata.
Rore perfusum vellus Gedeonis
Te signavit, Maria,
In te lucet soi)hia,
Föns Salomonis.
Flos pudicitiae,
Föns omnis gratiae.
2. Ave templum divinae majestatis,
I'lorens Aaron virgula,
Radiosa stellula
Divinitatis.
Beatus venter tuus procreavit
Angelorum dominum,
Salvatorem omnium,
Quem mors expavit,
Et plenam gratia
Sine fallacia.
— 56 —
3. Maria, porta jugiter serrata,
Salutavit Gabriel,
Quam vidit Ezechiel,
Semper beata.
Dixit: Ave, te solam concupivit
Regum rex altissimus,
Fructus nam dulcissimus
Ex te prodivit,
Ut tuo filio
In summo solio
4. Cuiiisanctis conregnaremereamur,
In coelesti acie
Deitatis faciem
Intueamur,
0 virgo Sacra atque veneranda,
Praesta hoc quod petimus,
Nam te unigenitus
Mire exaudit,
Cujus in dextera
Grandes cum gloria.
C. — 2, 5 Beatus venter tuus, qui überzählig. — 3, 2 Te salutavit
gegen den Vers. — 3, 10 Summo solio desgl. — 4, 8 Virgo sacra atque.
1.
13.
1. Beati, qui esuriunt
Et sitiunt justitiam,
Nam verbum Dei audiunt
Et fugiunt laetitiam,
Quae ducit ad supplicia.
Plus valet tristitia,
Quae gaudia
Dat justis aetemalia.
2. Cantemus hymnum gloriae
Cum cantico laetitiae,
Solemnizantes hodie
Regi regum victoriae,
Qui natus est de virgine
Sine virili semine.
Cum gaudio
Benedicamus Domino.
DE. — 1, 3 Qui Christum Dei audiunt E. — 2, 13 hodie fehlt E.
14.
Benignam,
Dignam
Laudibus
Decet exaltare,
Quae fructum vitae omnibus
Novit generare.
Impleta
Laeta
Munere,
Merito exultavit,
Dum angelus dulcissime
Piam salutavit.
Pietatis, pacis fons,
Virgo tu es navis, pons,
Donum fer salutis.
0 suavis navis, pons,
Virgo tu es nobis pons,
Portum da salutis.
Exulta
Multa
Gratia
Tu virgo singularis,
Nam regis regum fulgida
Mater appellaris.
Te clamant,
Amant
Jugiter
Agmina sanctorum,
Collaudantes praedulciter
Reginam polorum.
Cläre, care rutilas.
Virgo cunctis imperas
Veram in salutem,
Obfuscare ue sinas,
Virgo, tu ne sinas
Servis tuis lucem.
— 57 —
3. Caterva
Serva
Hominum
In te jocundamur,
Dum per dilectum unicum
Natum liberamur.
Aurora,
Ora
Filium
Pulcherrima cunctorum,
Ut nobis det praemium
Sortis beatorum.
Infinitae vitae flos,
Yirgo, tu es vitae flos.
Geinma cliaritatis,
Insignire rite nos,
[0] virgo tu rite nos
Conjunge beatis.
C. — 3, 15 eine Silbe zu wenig, wohl O. — Der reiche Reim scheint
mindestens in der zweiten Hälfte der Abgesänge beabsichtigt. 3, 13 könnte
aber verschrieben sein, etwa statt glos oder phos, die sonst in ähnlichen Ver-
bindungen vorkommen, dem Schreiber von C aber nicht mehr geläufig waren. —
15.
CoUaudemus
Matrem Domini,
Landes demus
Sacrae virgini,
Quae peperit filium,
Regem humilium.
Haec praeconcepta
Dudum fuerat,
Antequam mundum
Dens fecerat,
Mente divina
Coeli regina.
Regem es enixa
Yirgo manens fixa,
Thronus Salomonis,
Yellus Gedeonis,
Tu Dei triclinium,
Candens lilium,
Casta, asta
Ante filium.
Tu aurea uma,
Merces divina,
Virga Aaronica
Spesque unica,
Yitam vivitica
Suffragiis,
Aurora ora
Pro naufragiis.
2. Sole amicta.
In te depicta
Sunt duodena
Clara sidera,
Yeniae vena,
0 vitis Vera.
Mitis puerpera,
Per te vipera
Est contrita,
Salus reddita.
Mons, pons, fons,
Flos, ros, coeli dos.
Stelliferis castris
Cunctis et astris
Tu dominaris,
Yirgo singularis,
Nam laetaris
In coelestibus ;
Socia nos superis
Tuis civibus.
Felix regis porta
Nunquam aperta.
In te reperta
Sunt bona cuncta,
Suntque defuncta
In te crimina;
Nostri interventrix sis,
Clemens domina.
58
3. Portus in undis,
Potns sitibundis,
Scutum tutum
Contra jacula,
Rivus vivus
Dans vitae pocula.
Virga arida
Nucigerula,
Viola florida
Salutifera,
Soli, poli
Hera vera.
Ora tuum natum,
Fac nobis placatum,
CB. — Letzteres nur Str. 1 — 6 und 9 zum Teil in anderer Ordnung.
Leich mit doppeltem Abgesang. Das Geheimnis des anscheinend regellosen
Versbaues liegt darin, dafs nur die Hebungen (zwei in jeder Verszeile) gezählt
werden, die Senkungen (I — 3 zwischen zwei Hebungen) aber nicht. — 1, 19
asta pro nobis, letzteres überzählig, wie auch das entsprechende Aurora ora
nahe legt. — 2,4 sacra sidera C. — 2, 11 u. 12 fast eine Genusregel. —
2, 19 supernis B. — 3, 6 Conferens vitae B. — Zum zweiten Stollen der ersten
Strophe könnte Philipp Wackernagel die Bemerkung wiederholen: „Es giebt
Lieder, welche die Präexistenz der Maria bei Gott vor der Schöpfung lehren."
Hier würde ihm vielleicht das Licht aufgehen, dafs es sich um eine Prä-
existenz handelt in ideis divinis, wie der Schulausdruck lautet, mente divina,
wie das Lied sagt.
Quem carne legis,
Tu filia regis,
Subveni miseris,
Extrema hora
Pro nobis ora,
Dulcis aurora.
Tu sacratum manna,
Coeli roris canna,
Rubus inustus,
Ceteris venustus,
Hostis gladius,
In infemum
Tu regnare fac
Nos in aeternum.
16.
1. Cum gaudio concinite,
Omnes maculati,
Carmenque novum solvite
Huic nativitati.
Christum laudantes
Estote parati,
Ut nos a cunctis sordibus
Redimat peccati.
Et matrem sibi
Virginem elegit,
Qui cuncta mundi entia
Solo verbo regit.
3. Ergo laudes angelicas
Demus Christo nato
Semper fundentes gratias
Homini beato.
2. Hie jacet in praesepio, Et matrem sibi
Tartara (jui fregit, Virginem elegit
Et mundum suo brachio Qui cuncta mundi entia
Universum regit. Solo verbo regit.
AGN. — „De nativitate Christi" A. — Str. 2 u. 3 fohlt G: dafür:
Uni trino etc. und Sit benedicta trinitas etc., die nicht hierher })as8en. Str. 3
fehlt A. ], 1 concurrite N. — 1, 2 immaculati N. — 2, 7 Sic cuncta regiim
domino Solo verbo egit A. — Am Schlüsse Repet. ut supra : Et matrem etc. N. —
59 -
1. Depromemus laudes
Piae genitrici
Stirpe Davidica,
Nostrae assistrici,
Beatae virgini
Totius gratiae,
Mansuetae humili.
2. Flori emanato
Solls cum radio,
Christo conregnata
In poli solio,
Fecundata more
Divo, inspirante
Animi pudore.
3. Super exaltata
Choros claritatis,
Restaurata thron o
Piae largitatis,
0 sancta Maria,
Audi cleri vota,
Nostra precamina.
17.
4. Evae infamati
Noxia, gravati,
Per te restaurati,
Filii tui nati,
Nostri Jesu Christi,
Laudibus praecelsis
Proraere parati.
5. Novae legis latrix,
Pia propugnatrix,
Fidei amatrix,
Excelsa zelatrix,
Aurora diurna,
Gloriosa tutrix,
Merito primula.
6. Imprecamur tibi
Laudes assiduas,
Ut summa hypostasis
Precata virginis
Commendet Domino,
Soli trino uno,
Coelorum herulo.
B C. — 2, 1 emanata B. — 2, 4 et poli B. — 4, 1 Evae informati B.
5, 6 gloriosa virgo C. — 6. 4 Precatu B.
18.
1. Digna laude,
Gaude,
0 Maria,
Quia
Sine
Fine
Tu pro reis stas,
Das
Eis fas
Perfruendi luce
Supern orum.
Quorum coetus
Laetus
Canit ibi
Tibi
Ave
Suave,
Super omnes res
Es
Vera spes
Desperatis mole
Vitiorum.
— 60
Namque scis
Prout quis
Atque vis
Semper Ins
Pie subvenire,
Qui relicta
Ficta
Fide, voto
Toto,
Cura
Pura
Tibi, florum flos,
Ros,
Coeli dos,
Pii patres Student
Deservire.
Tres te magi
Vagi
Tribus donis
Bonis
Quaerunt,
Fenint
Aurum, myrrham, thus^
Rus
Nunquam plus
Visum Stella duce
Percur r e n t e s.
Mentes quoium
Monim
Föns perfudit,
Cudit,
Gerte
Per te
Vitam tenent nam,
Quam
Tecum jam
Semper sunt in pace
Possi d e n t e s.
Ergo prae
Cunctis te
Virgo, quae
Sine vae
Mater extitisti
Christi, posco,
Nosco
Scelus meum,
Deum
Placa,
Vaca
Mihi tua vi,
Qui
Statim, ni
Suffrageris, dabor
Orco tristi.
3. Tu vocaris
Maris
Stella, rite
Vitae
Datrix,
Latrix
Boni, super quo
Pro
Nobis, 0
Tu Maria, Christum
Depre c a r e.
Dare genti
Flenti
Gaudiorum
Chorum
Stude,
Trude
Procul mortis fei
Vel
Funde mel,
Ut possimus digne
Te laudare.
Prope sta,
Cito na,
Fidem da
Rectam, qua
Degustemus c o e n a m ,
Plenam Jesu
Esu,
Qui per mortem
Fortem
- 61 —
Cnicis
Trncis
Lavit, pavit nos,
Quos
Yerax os
Texit labern priscara
Solvens poenam.
M, untermischt mit dem Leich „Ave non Evae meritum", der sich aber
durch das Amen am Ende des dritten Abgesanges als ein abgeschlossenes
Ganze präsentiert und in dessen Zusammenhang der vorliegende auch inhalt-
lich nicht pafst. Die Stollen der 8. Strophe auch in K. — Der erste Teil
des Abgesanges der ersten Strophe steht in M hinter dem ersten Stollen;
irrtümlich; denn die Anfangsreime der Stollen, die den Endreimen der vor-
ausgehenden entsprechen, geben die richtige Stellung an die Hand.
19.
1. Dorothea beata,
Cappadociae nata,
Messiae desponsata
Sacro flamine.
Ornata virtutibus
Ab annis puberibus
Velut palma floribus,
Alto sanguine.
Romano patre nata,
Sacro fönte renata
In Caesarea.
2. Omnibus amabilis,
Coaevis praestabilis,
Zabulon odibilis
Propter opera.
Tunc praeses Fabricius
Institit ardentius,
Hanc gliscens praestantius
Saeva vipera.
Honorat muneribus,
Spondet pro sponsalibus
Dona aurea.
3. Equuleus paratur,
In catasta fixatur,
Dum consensus non datur
Surdis idolis.
Antro taetro clauditur,
Pabulum subtrahitur,
Ab angelis nutritur,
Coeli incolis.
Visa pulchritudine
Turba abs formidine
Credit in Deum.
4. Idolum prosernitur,
Vox daemonum auditur,
Cur devastas, dicitur,
Nos Dorothea?
Ritibus gentilibus
Omissis martyribus
Fit Corona millibus
In Caesarea.
Gravi poena subditur,
Yerberibus caeditur
In equleo.
5. 0 quam dire flagellant,
Yirgis, uncis [lacerant],
Papillas taedis cremant
Saevi tortores!
Bacchans praeses nebulo
Hanc claudit ergastulo
Mortis in articulo
Spumans terrores.
E carcere sanior
Fit antequam pulchrior,
Cedit Diana.
6. Ad sorores hanc mittit,
Multa dona promittit
Et has simul amittit
Per Dorotheam.
— 62 -
Tyrannus ambas dorso
Tradit igni immenso
Ligatas vultu verso
Ad poenam.
Ait, 0 Dorothea,
Quousque sie athea
Tua venena
7. Nobis offers prothrahens,
Deos meos contemnens,
Mea jussa et spernens
Quasi frivolaV
Idolis sacrifica,
Pessima maleiica,
Nobis te parifica,
Thura immola!
Capite truncaberis,
Si non immolaberis
Diis nostris magnis.
8. Corde laeto respondit:
Deum colo, qui condit
Mundum, mihi spopondit
Rosas cum pomis,
Loca deliciarum,
In quo sponsum praeclarum
Amplectar, valde carum
Cum coeli donis.
Audiens haec tyrannus,
Ira fervet ut rhamnus
Tortor immanis.
9. Jubet ut pulcher vultus
Plagis Sit ita cultus,
Quod tortoris insultus
Fatigaretur.
Servata in crastinum
Habet vultum pristinum,
Movet ira tyrannum,
Ut necaretur.
Videns scriba puellam
AUoquitur sie illam
Quasi illudens :
10. Sponsi tui de horto
Rosas cum pomis opto.
Mihi mitte de facto,
Ut tibi credam.
Cui illa promisit,
Laeta ad mortem ivit,
Et pro cunctis petivit,
Yox dixit: Reddam.
Impetrasti omnia,
Quae petisti munia,
Veni jam gaudens.
11. Prece dulei eompleta
Ad ietum inelinata,
Spiculatoris spata
Cum extenditur,
Ecce puer purpura
Stellis auro varia
Rosarum cum sportula
Sibi mittitur.
Voce miti hunc rogat,
Ut eas seribao ferat,
Fide, spe plena.
12. Obsecro, mi Domine,
Da mi Christi numine
Theophilo nomine
Haec munuseula.
Tune perrexit ad Christum
Decollata per ietum.
Credit scriba in istum,
Qui fecit saecla.
Amoena Dorothea.
Duc nos ad empyrca
Prata serena.
N. — Die Mol. tiiulct sich /u einer freien höhniisehen Bearbeitung
gleichen Versmafses in der Hohenfnrther Handschrift A. — 5, 2 hicerant
fehlt. — (), 8 fehlen zwei Silben.
— 63 —
20.
1. Ell arca, quam tuiic foederis 2.
Duxisti per clangorem,
David fert haue cum ceteris,
Nunc cernimus candorem.
Nam hodie concepta,
INIater et arca Domiiii,
Nunc cernitur adepta,
Cui sit laus incepta.
Davidicae hinc gentes,
Cytharizate canticis,
In jubilo dangen tes,
Hanc arcam conducentes.
Est Uterus virgineus
En arca peramoena,
Coetus cujus virgineus
Est urna manna plena.
Manna haec deitatis
Vigore typus emanat,
Manna divinitatis,
En arca trinitatis.
Nos clerici cantemus
In diversis melodiis
Et voce resonemus,
Hanc arcam conducemus.
BCN. — Leich mit doppeltem Abgesang. — 1, H Prae jubilo N. —
2, 2, arca est primaeva B. — 2, 3 coetus tuus C. — 2, 4 est vinea dilecta
C — 2, 6 Figurae typus B. — 2, 9 Nos Carmen pium cantemus gegen den
Yers B. Nos pueri N. — 8tr. 2 vielfach verschrieben N.
21.
1. En € mola typica
Supemi molitoris
Prodit far saporis,
Dum floris
Virga Jesse
Germen induit.
Stupenda novalia,
Mirandum superaale,
Gignenti (co)aequale,
Regale,
Virgo Deum
Yerbo genuit.
Felix puellula
In cellula
Continet, qui
Mundum circuit.
2. Vola stringens tirmamentum
Ens indivisivum,
Vere amantivum,
El divum,
Almo birro
Digne clauditur.
Syllogizans summum verbum,
Transcendens firmatum,
Usion beatum,
Reatum
Tollens saecli,
Satan sternitur.
Grande connubium,
Haud dubium,
Christus natus
Yisu cernitur.
3. 0 mira conjunctio,
Dum medium extremo,
Primum cum postremo,
El homo
Sic unitur
Hypostatice.
Casta generatio
Ab aevo inaudita,
Miris insignita,
Dum ita
Plebs te laudat
Permagnitice.
64
Eosa cum lilio,
Tis filio,
Stupet physis,
Sed erratice.
4. Porta clausa permanens,
Clausuris deaurata,
Pulchre trabeata,
Praegrata,
Tuum natum
Fac propitium.
Te laudantes respice,
Tu interventrix pia,
Genitrix Maria,
In via
Da conductum
Tege Vitium.
Tecum in patria
Cum latria
Da perenne
Vitae gaudium.
C BD. — 1, 2 Supremi, B. C. — 1, 8 miramiir supernale D. — 1, 10
reale C. — J, 11 f. Virgo verbum Deum gennit D. — 1, 16 qui mundum
creavit D C. — 2, 2 ens indivisum D. Es ens indivisum C. — 2, 3 vere
amantium D. — 2, 4 en divinum D, en divum B. — 2, 5 Alme miro D, alme
viro B. — 2, 7 summum regem C. — 2, 16 visus C. — 3, 2 extremum
gegen Reim und Sinn D. — 3, 12 praemagnifice Iß. — 3, 14 eis filio C. —
3, 15 Stupescit D. — 3, 16 creatice D. — 4, 12 vitia DBC gegen den Reim. —
4, 13 in praemia D. — 4, 14 cum latera D, cum laetitia C. — 4, la
gaudia B. —
1. En trinitatis speculum
Illustravit saeculum,
2. En virgo Dei filium
Parit primogenitum,
Eja curialiter
Jubilando pariter.
Nascitur aethereis
Cantibus et modulis.
Taliter hilariter,
Infantulo concinite,
Psallite benigne
Carmen perinsigne.
Canite et psallite,
Voces puras attollite^
Christo incarnato,
Deo humanato.
3. Hie jacet in cunabulis
Puer admirabilis,
De coelo laudabilis,
A nobis amabilis.
Ergo voce hilari
Modulantes et pari,
Canite benigne,
Laetanter perinsigne.
1). Weihnachten, Varianten bei Wackernagel 1. No. 324 — 32'
65
23.
1. Evangelizo gaudium,
(»;uod salvator oiniiium
Natus est de virgine. gaudete,
Sicut sancti testantur
Prophetae.
Cum rex in regno nascitur,
Stephanus renascitur,
Pro milite de coelo descendit,
Morte mortem primus hie
Rependit.
Emanuel vocabitur,
Xobiscmn morabitur,
Animo et corde jubilemus,
Et cum angelis laeti
Cantemus.
Joannes amantissimus,
Corpore purissimus,
Salutari calice potatur,
Ad Christi convivia
Portatur.
In excelsis gloria
Sit divinitati,
Pax in terra patria
Bonae voluntatis,
Nam ab idolatria
Sumus liberati.
Martyres pro Domino
Etiam nolentes,
Sub Herodis gladio
Esse innocentes^
Et pro testimonio
Christi non loquentes.
Pastores magnalia
Quando audierunt,
Angelis cantantibus
Bethlehem iverunt,
Et cum gaudio magno
Christum laudaverunt.
In excelsis residens,
Nate summi patris,
In gremio colludens
Tuae piae matris,
Nunc cunctos nos protege
Solvens a peccatis.
Nur E. — Weihnachten. Leich mit doppeltem Abgesang. Die Str. 1 n. 2,
5 u. 6 sind als V., 3 u. 4, 7 u. 8 als R. bezeichnet. — 1, 13 patriae Hsch,
24.
1. Ex Jacob sidere
Antiquo foedere
Nascitur Emanuel,
Quod est „Sit vobiscum El",
Deus verus homo.
Ave gratia,
Dicens Ave,
Nihil pave,
Abs viro concipies,
0 stupenda haec res.
Venit absolvere
De mortis carcere
Reclusos in domo 1kl,
Quem nuntiat Gabriel
De coelesti domo.
Dreves, Cantiones l'ohemicae.
2. 0 casta genitrix,
Peccantium rectrix,
Quae sola meruisti,
Fore genitrix ('hristi,
0 arca foederis.
5
- 66 -
0 Engeadi vitis,
Pia virgo mitis,
Fonnam, senile hyle,
Reduxit ad ovile
Josue victoris.
Delens vitia.
Demens Vae
Olim Evae,
Benedicta sola es
Iiiter mulieres.
B C. — 1, 9 nuntiavit B. — 1 , 3 Nil pave B C. Das Versmafs fordert
nihil. — 2, 2 Peccantium nutrix C. —
25.
1. Ex legis observantia
Virgo Maria Christum
Praesentavit.
Synagogae Mosaicae
Se penitus sub lege
Subjugavit.
Simeon liic vetus
Amplexatur laetus,
Congaudet
Angelorum coetus.
2. Gratuleiitur jam virgines,
Virgo Maria Christum
Procreavit.
Nihil in ea fomitis
Mansit post partum, virgo
Exultavit.
Exultent et viduae,
Tonent assidue,
Elisabeth
Christum prophetavit.
3. Vates quoque sancti patres
Visionem Christi de-
siderabant :
Solus hie senex Simeon
Cum puerpera Christum
Praesentabant.
Est huic responsum
A Deo transmissum,
Nasciturum
IJt videret Christum.
ADE. — „De purificatione" A. — 1, 7 Simeon hie laetus A. — 2, 1
et virgines D. -- 2, 3 Praesentavit DE. — 2, G Illibata DE. — 2, 7 ft
fehlen E. — 2, 8 Tonantes D E. — 2 , 10 Nam prophetavit A. Christum
praesentavit E procreavit D. — 3, 4 Velut hie senex DE. — 3, 5 Dum
DE. — 3, 0 Praesentavit DE. — 3, 10 Christum videret A. —
26.
1. Felici signo
Regnasti in ligno
Crucis figurae,
Dominus naturae.
2. Fuso cruore
Nostro pro amore
Vis immolari,
Clavo vulnerari.
Evam, quam damnasti
Primo in homine,
In cruce salvasti,
Nobis passus. Domine.
Lateris tixurac
Sanguis unda [projtiuit,
Salutis futurae
Cujus dolor profuit.
— 67
3. Ecce. Maria,
In quem transfixerunt,
Pro materia
Doloris addiderunt
Fei mixtum aceto.
Tuo auxilio
Fine linire laeto
Fac nos Dei filio.
H an zwei Stellen mit folgenden Abweichungen: 2, 1 Nostro pro san-
guiue. — 2, <) Sanguinis dona profluit. — ^^,4 Salutis ediderunt. — 3,7
Sine. — 3, S Fac nos cum. —
27.
1. Hoc festum venerautes
Concordi voce,
ore, corde humili,
Paschalemque tonum
resonantes, Christi servuli,
Uli redemptori
Resurgenti cuncti psallite
Festivaliter.
Yoce paterna suscitatus
Surexit Christus,
patris gloria,
De somno potenter
virtute propria,
Ad paratum sanctis
Regnum patris transit hodie
Personaliter.
Quo Christus vita [oritur]
Mortuonim
resurgens jam non moritur,
Mors illi viventi
ultra non dominabitur
ünum permanenti
Cum patre et sancto spiritu
Aeternaliter.
3. Portas disrupit tartari,
Vinctos allevat
in ventre inferi
Flentes: advenisti
Omnibus desiderate,
Inimicum vitae
Yinxit rite victor strenuus
Mirabiliter.
2. Triumphat ille splendide
Hostem vincens
suo sacro sanguine,
Redemit a morte
mundum patris unctusflamine
Et tenebras mortis
Phlegetontis praedam detulit
Liberaliter.
Jja nobis coeli gaudia,
Ubi summa
semper est laetitia,
Da nunquam laetari
praeter in tua gratia,
A malignis tutos
Tuo scuto fac spiritibus
Aeternaliter.
E. — Himmelfahrt. — Dafs das Gedicht ein Leich ist , der aber in E
seine Abgesänge verloren hat, geht aus dem Gesangbuche der böhmischen
Brüder hervor, woselbst es als „Ton" zu einem Liede erwähnt wird, das eine
Repetitio von vier 1 1 -|- ^ ■•- 11+ ösilbigen Zeilen hat. In E steht statt
dieser ein verkrüppelter Rundreim: Huic ergo resurgenti | omnes angeli j
psallant omnes laete pariter. Nach dem Brüdergesangbuche ist auch die
Abteilung der Zeilen vorgenommen, da E keine Melodie und das Lied keinen
ausgeprjigten Reim hat. Es bleiben aber noch manche Ab'Areichungen. —
5*
— 68 —
28.
1. Illustratam venustate,
Sociam soll,
Trabeatam claritate,
Conjunctam proli,
Veneremur gloriosam,
Florum florem rosam,
Matrem Jesu Christi.
2. Ambiunt quam coelici
Chori mirantes,
Ordines hierarchici
Odas canentes;
Parens salve sancta,
Gignens natum casta,
Regem angelorum.
3. Civium ad turmam
Coeli conscendis,
Angelorum turbam
Virgo transcendis,
Doxa freta prolis,
Memor esse velis
Tui servulorum.
4. Omnis coetus corde laetus
Solvit carmina,
Doxa fretus et facetus
Coeli famina
Pangit jubilando,
Laudes concrepando,
Odas Orpheales.
5. Beatam in numine,
Nulli secundam,
Sine viri semine
Prole fecundam,
Nympham parituram,
Filium laturam
Vates praedixerunt.
6. Veni, vena veniae,
Ferens juvamen
Placa regem gloriae
Ante examen
Nostri facinoris
Fluxum ob cruoris
Sui durissimum.
ß. — 1 , 5 Vorschlag von einer Doppelkürze. — Die ungeraden Zeilen
der Aufgesänge schwanken zwischen 8 (Str. I u. 4), 7 (Str. 2, 5, «i) u. »>
(Str. 3) Silben.
29.
1. Imperatrix gloriosa,
Plena laudum titulis,
Potens et imperiosa,
Canticis angelicis.
Jure commendaris,
Mater et regina,
Nato non gravaris,
Tun nos assigna,
Christi mater, l3eo digna.
2. Peccatorum medicina,
Salus es debilium,
Rosa vera sine spina,
Castitatis lilium :
Respice, quod posco,
Mater veri Doi,
Me peccasse nosco,
Miserere mei,
Consolatrix sanctae spei.
69 —
0 dilecta praeelecta,
Fer solamen misero.
Castitate es electa,
Imple, quod desidero.
Revoca errantem
Ad viam veritatis,
Ad te nunc clamantem,
Gemma castitatis,
Templum sanctae trinitatis.
ABDE. — 1, 8 consigna E B. — 1 , 9. Yirgo mater EB. — 2, 1
medicina peccatorum irrtümlich E B. — 2, 6 Mater summi Dei A. — Dei
veri irrtümlich D B E. — 2, 8 Intercede pro- me verändert E. — 3, 1 hiefs
wahrscheinlich O dilecta, praedilecta, weil eine Anspielung an den gleich-
lautenden Vers Adams v. St. Viktor. — 3, 2 miseris DBE gegen den Reim. —
-3, 5 und 6 hiefs ursprünglich wohl Revoca errantem, via veritatis I — 3, 7
Ad te proclamantem A. —
30.
1. In matutinis patris sapientia,
dementia,
Summa lux angelorum,
Manibus reoram
Deus homo adducitur,
Fallaciter eorum
Fraude sui discipuli
Traditus voluntati.
Turba discipulorum fugam
capiens,
Et rapiens
Jesum plebs inquinata,
Ut scriptura rata
Maneret ex oraculis
Prophetarum prolata.
0 mira patientia
Dei patris ac nati !
Quae Deus pater voluit,
Filius ista coluit,
Qui pro nobis doluit,
Qui nos perire noluit,
Idcirco carnem moluit
Satis horenda passio
Parendo deitati.
2. Hora prima judicio comparuit,
Qui caruit
Labe, et incusatur,
Multum sceleratur,
Percutitur, conspuitur,
In facie velatur.
Genas suas vellentibus
Praebens humilitate.
Annas ipsum ligatum ad ponti-
ficem
Sentifice
Dolose destinavit,
Is eum ligavit
Pilato et Herodi
Eundem praesentavit ;
Sic foederantur principes
In hac subtilitate.
Alba veste induitur,
Pilato restituitur,
Plebs furens tum instruitur,
Lingua in hoc acuitur,
Non bonitate fruitur,
Sed vitiatur pessime
In multa vilitate.
3. Ad Tertiam praetorio intruditur,
Illuditur,
Flagellis flagellatur,
Purpura honoratur,
Arundo stat in dextera
Et spinis coronatur,
Turba hunc flexis genibus
Subridens adoravit.
Videntes eumCrucifige clamitant,
Non amittant,
Neque verentes Deum,
Dimittentes reum
70
Omnes latronein Barrabam,
Et adducentes eum,
Qui velut agnus innocens
Trabern crucis portavit.
0 perfidum Judicium,
Cujus est exercitium,
Quia salutis initium
Traditur ad supplicium,
Et quem non foedat Vitium,
Cum sceleratis impiis
Sententia damiiavit.
4. Cum reprobis in hora sexta
Dominus
Fit cominus
In cruce conclavatus
Tamquam sceleratus,
Quando dicit sitio,
Cum feile satiatus,
Et supra vestem milites
Ejus miserunt sortem.
Tribusscriptus super eum titulus,
Ut vitulus
Describens appellatur,
A eunctis ut legatur:
Hie est Judaeorum rex
Qui Jesus nuncupatur;
Hie titulus in furiam
Concitavit cohortem.
Sinister compendentium
Blasphemat, credentium
Sol oculis videntium
Obscuratus et gentium,
Velum templi praesentium
Divisum est, cum vitae dux
Appropinquat ad mortem.
5. In hora nona canit : Dens Heloi,
Vox meloi
Hujus cum eructavit,
Se patri legavit
Et inclinato capite
Sic clamans expiravit ;
Terrae motus etticimr
In orbem generalis.
Petrae scissae, januae monu-
mentorum
Mortuorum
Se tunc aperuerunt,
Nam qui dormierunt
Multa sanctorum corpora
Quam cito surrexerunt,
Ut hominis effigies
Testatur animalis.
Latus ejus aperuit
Caecus, qui vitam meruit,
Et irridens deseruit,
Centurio asseruit
Natum Dei, qui eruit
Suos de mortis vulnere
Morsus daemonialis.
6. Ad vesperas vir nobilis, decuriOy
Centurio,
Falso non consentivit,
Pilatum petivit,
Ut daret corpus Domini,
Pilatus accersivit
Centurionem sciscitans,
Si mortem jam subisset.
Quo percepto donavit corpus
Domini
Huic homini,
Joseph ab Arimathea;
Erat dies illa
Permagna dies sabbati,
Qua tunc contumeliae
Solebant dari cuique,
Si multum deliquisset.
Cruce corpus eripitur,
Ulnis Josepli suscii)itur,
Deportari praecipitur,
Mori nostrum surripitur
Et vivere incipitur,
Cum dirae mortis vincula
Praesul noster fregisset.
- 71 -
7. Nicodemus in hora completorii
Notorii
Odoris incrementum,
Nobili retentum.
Mixtum niyrrhae et aloes
Fert libras quasi centum,
Salvatoris exsequiis
His volens deservire.
Joseph mercatus sindonem
mundissimam,
Purissimam,
In quo corpus beatum
In saxis ligatum
In monumentum coUocat
De petra exaratum,
Sicut Judaeis extat mos
Defunctos sepelire.
Saxum magnum exhibuit,
Turba custodes tribuit,
Sed manus non inhibuit
Surgent em nee prohibuit.
Rex fortis, qui distribuit,
Surrexit die tertia,
Nam potens est transire.
M. — Stundengebet zam Leiden Christi. — 1,15 Omni patientia Hsch.
eine Silbe zu wenig. — 6, 3 consensit Hsch. —
31.
1. Intuamur enixam
virgunculam,
Jesu Christi matrem
atque iiliam,
Quae nos sua prece
Salvavit a nece
Scabies dissolvens
Daemonis a faece.
2. Omnigenas ergo
vocemus Musas
Recolendo inclytum
hoc Christi vas,
In quo hoc gestavit,
Quod omnes sanavit,
Aridos rigavit,
vitam reparavit.
3. Haue ergo Mariam
tu, Euterpe,
Derantandi ramum
tu belle tiecte;
Melpomene, Carmen
Tragicum continens
Virginem placando,
ne desperet flens.
4. Harmoniza, grata
0 Terpsichore,
Ut flagitet natum
haec nata pro me;
Calliope sonans,
Reprime noxia,
Imiter ut cives
In coeli patria.
5. Narra, Clio musa,
haue historiam,
Qua referam laude
sanctam Mariam;
Subveni, Erato,
Per hanc ingomiam
Livorum, quorum
captarem veniam.
- 72
8.
6. Exsurgc adjuva
me, Polhymnia,
Quo colore scribam,
qua facundia;
Puto si adcssct
Lingua Tulliana,
Minima daretur
hac laus de Diana.
7. Symphoniza, Thalia,
hanc inelodiam,
Attingamus musam
ut Uraniam,
B, in welchem Zustande mögen die folgenden Abweichungen des vor-
stehenden Textes zeigen: H, 4 flencte. — 4, 2 Otersitore. — 4, 7 imitar. —
5, 5 exacho statt Eratho (Erato). — 6, 8 de dyama. Dafs Maria Diana genannt,
ist nicht auffällig, da Maria anderwärts auch Minerva genannt wird:
Amarae aladis ut non vis j Tollat spem laetitiae | Gazetis clementiae | Monstra,
o Minerva (M). — 7, 1. Calio st. Thalia. — 7, 8 actingamus, so dafs auch
accingamus gelesen werden könnte ; oder sollte accinamus beabsichtigt sein? —
1, 2 f.; 2, :i f.; 4, 6 f. im Metrum verdorben. Der Sinn ist so unbestimmt,
dafs eine Verbesserung durch Konjektur wenig rätlich erscheint. —
Ubi exaltata
Es, virgo beata,
Angelorum atque
turma trabeata.
Flos superexcelsus
vertice Syna,
Producasne servum
mortis ad imaV
Flebili de valle
Duo ad palatia,
Ubi laudes tibi
dabo per saecula.
82.
1. Johannes, Dei gratia
Speculum castitatis,
Virgo clarus munditia,
Lucerna puritatis,
Custos Mariae virginis,
Area beatitudinis,
Mariae delegatus,
Rector vicissitudinis,
Virgo similitudinis,
Virgini commendatus.
2. Apostolus vicarius,
Legis evangelista,
Coelestis cancellarius,
Doctissimus sophista.
A(iuila velocissima,
Avis excellentissima
Vatis Ezechielis,
Secreta occultissima,
Arcana profundissima
Aspexisti in coelis.
A Zugeschrieben ohne Singweise.
finitum statt des Particips. — 4, 3 u.
3. Recumbens in pectusculo
In coena Salvatoris,
Inebriaris poculo
Melliflui amoris.
Gyrum sedis consdierans,
Majestati investigans
Immensae trinitatis.
Pacem terrae praenuntians,
Voluntati notificans
Divinae pietatis.
4. Scribis verbum principium,
Verbi carnationem,
Verbum tilii initium
Pandes hanc rationem.
Johannes serenissime,
Jesu Cliristo carissime.
Da ut benedicamus ;
Domino amantissime,
Deo tu acceptissimc,
Gratias referamus.
— 3, S u. \) erwartet man ein verbum
f. schwer verständlich.
— 73 —
1. Iris ostentans
Nova gaudia
Post acta fulmina,
Ornata clares
Super sidera
Patrans miracula.
Hoc decus tua curia
Depromit tibi meute sedula
Per cuncta saecula.
2. Habuit namque
In idea
Deica gratia
Nexu carente
Ab infantia
Omni spurcitia.
Noscant tua juvamina,
Qui tibi canunt nova carmina,
Praeclara domina.
3. Aerunniosa bic
Habitacula,
Trabe suspiria,
Sedentes valle
In lacrymosa
Post coeli agmina.
Precamur te familia
Commenda nato nostra carmina
Post vitae proelia.
4. Mare, quos gressu
Hie meabili
Efficit timidos,
In medio
Divae acie
Statuat servulos;
Prorsus nibil noceat,
Sed tota turma nos ad se trabat
Coeli in patriam.
Nur B. — 2, 2 fehlt eine Silbe. — 4, 4 desgleichen. — Str. 3 u. 4
bietet das Verständnis Schwierigkeiten: Dort beleidigt der plural sedentes;
4, 4 ff. möchte zu lesen sein In media diva acie. — 3,8 vielleicht crimina ? —
34.
1. Maria triuni gerula,
Te precor voce querula,
Ne aspernaris verbalamentantis,
Ad te, regina gloriae,
Clamantem mundi scoriae
Rorantibus ocellis ejulantis.
Tot peccatomm luctibus
Heu cingor, remorum ductibus
Sum impotens ad portum trans-
meare,
Ni tua per remigia
Reducar ad vera vestigia,
In bervi me oportet naufra-
gare.
Nam procellae minitantur
Navim ascendere,
Venti contrariantur,
Festina propere,
In mari furibundo
Ne mergar in profundo
0 mater gratiae.
2. Maria vernans rosula,
Tu vera legis glosula,
Quae constas pia mater orpha-
norum,
Conducat tua gratia
Nos, qui per mundi spatia
Dum vagamur more peregri-
norum.
- 74
3.
Sub clipei signaculo
Confirma nos pinnaculo
Dirae balistae sagittariorum,
Fac nos ducatum visere,
Ne subito priveiiiur misere
Induniis per vim spoliatorum,
Ab bis si capiamur
Per vim victoriae.
Uti non iniigamur
In limo scoriae,
Sed per te liberemur,
Sic ut restituemur
Aeternae gloriae.
Maria, niundi domina,
Per tua pia nomina
Reclude portas nostrae civi-
tatis,
Circumvallat quotidie
Exercitus invidiae
Ad expugnandum templum
deitatis.
Conforta propugnacula,
Ut non per macliinarum jacula
Frangantur, nostra cum sis
advocata;
Ut pugil fortis pistice
Vexillum nobis praeduc mystice,
Sic triumphamus virgo trabeata.
Ni castra tueantur
Per te, piissima,
Vigiliae frustrantur ;
Confer, sanctissima,
Turbae quod angelomm
Custodes sint murorum,
Duces victoriae.
M. Str. 1 auch in H, nur dafs der Abgesang vor die Stollen geraten.
Dieselbe Strophe auch bei Mone II, 367 aus eben dieser Münchner Hsch.
Wie er dazu kam, die folgenden zwei fortzulassen, ist rätselhaft, da nun erst
die poetische Form dieses auch inhaltlich bedeutenden Liedes hervortritt. —
1, 2 Precor voce M. — 1, 3 Non aspernaris M. — 1, 5 Munda me a scoriae
(sie) H. — 1, 6 Peccatorum miserere ejulantes. H. — 1, 7 Nunc peccatorum
fluctibus M. — 1, 9 ad portum remigrare M. — 1, 10 Inde reducnr ad
M. — 1, 17 Solare moribundum M. — 1, 18 in profunduni M. —
35.
1. Mater bonitatis,
Maria virgo, potum da
De fönte pietatis
Nos sitientes satia
Orando tuum filium
Auxilium
Ut nobis condonet.
Maria medial rix
Pia dei et hominum
Maria auxiliatrix
Tu sis pro nobis omnibus
Maria reparat rix dos
Coeli et tios
Dulciter redolens.
Maria illuminatrix,
Nostras tenebras mentium
Illustra, largiatrix,
Ut valeamus rite
Laudare Christum Dominum;
Maria, adjutrix hominum,
Da nobis
Possidere regnum vitae.
2. Maria, ad salvandum
Nos Noe arca foederis,
Maria, ad laetandum
Tu sis pro nobis omnibus,
Maria, Christi collula.
Fisccllula
Moysi nuncuparis.
75
3.
Maria virgo Aaron,
Quae arida tunc floruit,
Maria dum pro nobis
Filium virgo peperit,
Maria funda utilis,
Per quam David
Goliam destruit.
Mari a Gedeonis
Vellus de coelo roridum,
Maria Salomonis
Vera dilecta nata,
Maria porta clausa stans
Ezechielis, adorans
Pro nobis
Dei geiiitrix beata.
Maria Dei cella,
In qua Cbristus recubuit,
Maria maris Stella,
Quae suis semper spien duit
Maria virgo, Cbristi dos,
Protege nos,
Tutrix piissima.
Maria, mundi mella
Fac nos despicere,
Maria, ad procella
Ne Satan ducat misere,
Maria, virgo proliibe,
Da vincere
Tecum sanctissima.
Maria copiosa,
Nobis prodesse poteris,
Tuum implora natum,
Ut det nobis miseris
Regnum aeternum in coelis
Maria
Virgo, per securum statum.
KM, woraus bei Mone II, 435 u. f. Derselbe bemerkt: „Das Strophen-
mafs des Liedes ist in der Hsch. nicht genau beobachtet und läfst sich da-
nach schwerlich herstellen." Ich hoffe, dafs mir die Herstellung an der Hand
der Mel. gelungen. Das Lied erweist sich als streng durchgeführter Leich
von drei Strophen a 2 Versus und einer Repetitio, obgleich diese Bezeichnungen
fehlen. Aber auch die einzelnen Versus und Repetitiones sind ihrerseits wieder
nach demselben System der üreiteiligkeit aufgebaut. Meist fangen diese
Unterglieder noch mit dem Namen Maria an, so dafs der Leich zu den aller-
künstlichsten gezählt werden mufs. Beim letzten Abgesange ist dem Schreiber
leider eine Zeile in der Feder geblieben.
36.
1. Melodicae vocis
Exordium lucis
Sumunt dogmata,
Angelicis sonis
De coelicis thronis
Fluant neumata
2. Jubar planetarum,
Virtus prophetarum
Servit varie,
Cui apostolicum
Jus et evangelium,
Nato Mariae.
Universorum
Nunc peragmina
Fulgida sanctorum,
Maria Hos florum.
(Dux polorum.)
Regina coeli
Legat cannina,
Modulo fideli
Quae pangit os zeli,
Vox angeli.
— 76 -
3. Jubilusque martyrum,
Confessorum, virginum,
Promat omnino
Usu laudantium
Ac decantantium
Laudes Domino.
BN. — 2, 6 Cum nato Mariae B. — 2, 10 panxit zeli N. — 2, 1 1
fehlt B. — 3, 1 u. f. eine Silbe überzählig. — Am Sthhifs: Repetitio ut
supra, wobei zweifelhaft bleibt, welche. N hat den Abgesaug von Str. 2
gleich hinter dem von Str. 1 ; dann ist der Abgesang schon Kundreim geworden.
37.
1. Nunc angelorum gloria
Hominibus
Resplenduit in mundo.
Quam celebris victoria
Recolitur
Et corde laetabundo!
Novi partus gaudium
Virgo mater produxit,
Et sol verus
In tenebris illuxit,
2. Permagnum nomen Domini
Emanuel,
Quod est nobiscum Deus.
Culpae datur bomini
Remissio,
Laetetur homo reus !
Redemtori hominum
Redemti jubilemus,
Haec est dies
Et annus jubilaeus.
Pastores palam dicite,
In Bethlehem
Quem genuit Maria?
Quem virtutes Uranicae
Concinebant
Coelesti harmonia?
liUx de luce damit
Pace jam reformata,
Et genitrix
Permansit illibata.
Haec ergo cum gaudio
Festa celebremus
Et ipsam cum parvulo
Mariam salutemus.
DEG. — Weihnachten. Übereinstimmend. 3, 7—10 fehlt G. — 4 als
trophus bezeichnet und mit eigener Melodie G. — Abweichend nur aus Drucken
bei Daniel I, 328 und Wackernagel I, 108.
38.
1. Nunc clerici cantantes
Jubilent, resonantes
Dulciter organa,
Jesum Christum laudantes
Gratesque referentes
Decantent Hosanna.
Cum esset Conanus
Princeps sed paganus,
Ursulam adamavit,
Quae Christum adoravit
Spernendo idola.
0 mira genitura,
In hac virgine pura
De stirpe regia
Legiones beavit
Deoquede dicavit
Undena millia.
— 77 -
Angelus apparet,
Docet soleniiia
Ut virgo impetraret,
Conanus expectaret
Hanc per triennia.
3. 0 laudabilis rosa,
Puella generosa
Tantam familiam
Sagaciter regen do
Cantando et legendo,
Duxit Coloniam.
Sed furiosus princeps,
Tyrannus perlidus,
Puellas jugulavit,
Sagittis penetravit
Ut canis rabidus.
4. Illas de valle tristi
In sinum Jesu Christi
Fert gens barbarica,
Currunt agnum sequentes
In albis procedentes
Cum laude coelica.
Horum agminuin ductrix,
Ursula florida,
Te petimus protectrix
Cleri sis atque rectrix,
Gemma praefulgida.
Nur D mit der Aufschrift: Canitur sicut: Nunc festum eelebremus, ein
Lied, das in D gar nicht vorkommt, wohl aber in E. — 1, 7 Conanus cum
esset. — 2, 7 Angelus apparens. — 4, 1 Illos. —
39.
1. Nunc festum celebremus
Laudesque decantemus
Corde, voce, ore
Yirginis Catharinae,
Martyris et reginae
Psallentium more.
Haec per virtutem oris
Vieit Maxentium
Doctosque oratores
Ut rosa veri tioris
Docet martyrium.
2. Unica Costi nata,
Scientiis ornata
Pulchraque facie,
Per artes liberales,
Ut tradunt hie annales,
Vincit in acie.
Reginam convertisti
Atque Porphyrium,
Nam hostem contrivisti,
Pro sanguine fudisti
Tu lactis rivulum.
3. Rotae dirae parantur
Minaeque intentantur
Tarn dulci virgini,
Sed virgo dum oravit,
Rotas in plebe stravit
Virtus Adonai.
Haec virgo flagellatur
Diu et fortiter,
Sed et incarceratur
Enseque decollatur,
Quiescit dulciter.
4. Sacrum corpus transvexit
In montem Sina vexit
Phalanx angelica,
Traditur sepulturae
Virginis corpus purae
Cum laude coelica.
- 78
Ex cujus tumba manat
Rivulus olei,
Cunctorum morbos sanat,
Languores quosque planat
Per gratiam Dei.
0 felix Catharina,
Exora Dominum,
Tu virginum regina,
üt praemium det Trina
Regnique solium.
DE. — Die drei ersten Zeilen auch in A. — 1, 7 oris fehlt D. —
2, 8 Porphylium D. — 2, 1 1 rimulum D. — 3, 1 1 ginescit D. — Str. 4 fehlt
D. — Dafür hat D noch die folgende : Jesu in te laudamus | Digneque . . . |
Gratesque referamus | Atque benedicamus | Coelorum Domino.
40.
1. 0 filii ecclesiae,
Deplangite mecum hodie
Scissae petrae, apertae
Monumentorum sunt januae,
Prae amaritudine
Passionis dilecti filii 3.
Deplangite Mariae.
Homo, tristis esto,
Deplorans corde moesto
Grandes afflictiones
Et magnas passiones,
Quas Deus
Nunquam reus
Sustinuit patienter
Atque gratanter
Ab iniquis
In hac nocte heu Judaeis.
2. 0 dolor ineffabilis,
Cum Salus humani generis
Fit pretium sanguinis,
Qui fuerat spes hominis,
Condoluit pro nobis,
Offerens semetipsum pro re-
probis 4,
Factus est patiens ut ovis.
Ecce qui redemit
Hominera et exemit,
Hie modo captivatur
Et fune vinculatur.
Ligatur
Heu quasi für,
Tandem est nimium laesus
Et virgis caesus
A propriis
Sine culpa creaturis.
0 quantus luctus virginis
Et fletus in discipulis
Cum Dominus praesidis
Praeceptis parat judicis.
0 pater magnanime,
Dilectione tuae charitatis
Natum tradis, servum redimis.
En factorem mundi
Peccatores immundi
Heu flegma projecerunt,
Et omnes conspuerunt
In vultum
Ejus multum,
Ad Collum percutientes
Atque dicentes:
Hie est reus,
Nam vult esse noster Deus.
0 homo per tc agitur
Quüd Christus ad mortem du-
citur,
Oboediens patitur,
Cui laus et gloria datur.
Conspuitur, caeditur.
Spinis et hasta conligitur,
Ligatus sie mori cernitur.
— 79 —
Fortis et invictus
Deus est nunc devictus,
Ad mortem judicatus
Est et sententiatus,
Qui lavit
Et curavit
Sacri sui cordis rore
Atque cruore
Hunc languidum
Ab ictu doloris mundum.
Heu innocens perit
Et reus justus erit,
Rectus mortificatur
Et iniquns salvatur,
Mors probo,
Sors reprobo
Cedunt inaequali mensura
Heu contra jura;
Ergo flendum
In hac nocte et dolendum.
6.
0 Juda, doctor sceleris
Et compos falsi foederis,
Tu turpiter egeris
Nee veniam perceperis !
Yae tibi, vae miseris,
Qui egemnt torquenturin inferis
Regnante filio virginis.
Jam est et transtixus,
Per quem mundus stat fixus,
Pariter sui cordis
Hoc purgat labern sordis;
Pro eo
Ipsi Deo
Compati digne debemus
Quantum valemus,
Piagas duras
Recolendoque fixuras.
0 vos Judaei perfidi,
Qui necastis filium Dei,
Qui de terra Aegypti
Vos vocavit tamquam sibi,
Pavit pane coelesti,
Nee pepercistis ei,
Dum pateretur nexus cruci.
7. 0 fratres Judae, lugite,
Qui Christum necastis hodie,
Peccatorum pondere
Cor da vestra confringite,
Ut Dominus gloriae
Veniam det vobis percipere
Et secum coelis vivere.
0 gens christiana,
Estote mente sana,
Christi mortem colentes.
Pro nobis actam rentes
Ac rete
Nefas delete
Cont er rentes vos, solventes
Hymnos, dicentes
Gloria Deo,
Qui misertus exstat reo.
Prolem patris almam,
Qui nunc per mortis palmam
Tristem mortem necavit
Et hostem superavit,
Lau dem US,
Adoremus
Quod ita nos moriendo
Et patiendo
Liberavit
Et a morte suscitavit.
Über diesen Leich und seine nachfolgende Übertragung vergleiche man
das in der Einleitung Gesagte. Aufmerksam gemacht sei auf den Ausdruck :
Qui misertus exstat reo. Die Strophen folgen in der Reihenfolge der Hand-
schrift, nur dafs der Stollen der siebenten Strophe vom Ende an ihren Ort,
d. h. vor den (Schlusses halber) doppelten Abgesang gestellt ist. Dafs Ver-
stellungen unter den Strophen des Liedes vorgekommen, ist ersichtlich aus
Hotfmann, Gesch. d. deutschen Kl. N. J64 und vor allem W. II, p. HTA u. f.
— 80
40 a.
1. 0 üben kint der Christenheit
lielfftmir clagen meyn gros herczeleit
auff reissen berg vnde steyn
vber alle der werlet gemeyn
von der grossen bitterkeit
dy dy Juden han an meyn trawt
kint gelech
das helfft mir clagen meyn gros
herczeleyt.
Vil üben kint czu diser stund
von Sünden wert ir alle gesunt
0 her Got neyge deynen munt
bis das wir werden in rew entczunt
0 Jesu nw find den funt
das vns werde hymelische frewde kunt
bewar vns vor der hellen grünt.
Mensche nw leid smerczen
vnd beweyne in dynem herczen
mit rewerücher gere
dy bitter marter swere
dy deyn Got
geliden hot
von vnschult geduldiglicheu
vnd williglichen
von den schneden
vngetrawen falschen Juden.
2. Dis ist czwar eyn yomer breit
dos Jhesus der werlet selikeit
so feischlich vorkawifet wart
der do eyn trost was menschlicher art
yo was ein leit vnser peyn
dach gab herauflf williglich das leben
seyn
vnd wart geduldig als ein schefeleyn.
0 Jesu sisser herre gut
bewar vns vor der hellen glut
dy den bösen Ionen thut
dy alhy leben noch lasten fi'ut.
0 Jesu mach vns behut
vor des argen feindes vbermut
vnd mach vns wirdig deynes bytem
toth.
.Sich mensch der dich erlöste
von der hellen röste
der leit swerlich gebunden
mit stricken ummewonden
vor übe
gleich eynem dibe
dornoch mit sarffen herben ruthen
sein flasch durch wüten
vnd gar durch füren
seine selbes creatin-en.
3. Ach grosses weynes das man pflag
do got des gerechtes orteil vnderlog
beyd vnder der iunger schar
vnd von den iuncfrawen dy en gebar
0 Vater milde vnd gerecht
du host hewthe dy sunden gemachet
siecht
vnd mit deynem sone erlest den
knecht.
Mit fleis beweynet dy erbeit
vnd dy vnmessige bitterkeit
dy gote gar was bereit
do her vor vns an dem creucze streit.
0 Herr der barmhertzigkeit
nw teyl vns deyne mildikeit
so mege wir leben ane leyt.
Aller werlet schepfer
han dy snöden bösen sunder
vorspeyt seyn antlitze
mit böser thummer witcze
vil drote
mit vnflote
dornoch oflf den hals sy en slugen
mit gar vnfiigen
sy schrien algemeyne
her sol sterben der vnreyne.
4. 0 mensch von dir kompt dy not
das Christus den vnverschölten tod
geliden hot mit gedult
dem dy werlet gemeyne hot geholt
er wart vorspeyt vnd vorwunt
mit sper vnnd mit dorn in seynes
hertzen grünt
er starp gebunden tzu derselben
stund.
Frewet euch Jhesus chi'istus hot
erföllet seynes vaters gebot
vorgossen seyn blut so rot
vnd auch geliden den bitteru tod
0 Jesu hilff vns durch Got
das wir wirdiglich entpfaen das
hymelbrot
so leben wir wirdiglichen ane not.
Nu tzu deser stunden
ist got der starcke vberwonden
der todt ist ym geteilet
der do von sunden heilet
dy swere
vnser sele
mit seynem fronen blute tewre
vns nw tzu stewre
macht er vns heyle
al der cranken werlet tzu teyle.
81 —
5. 0 Juda wy vngetraw du bist
vnd eyn meister aller folscher list
wenn du host feischlich geton
vnd woldest keine rewe ny dorum
entphon
we dir we den dorfftigen
was haben sy mit dir gerochen an j-m
des must ir ewiglich vorloren seyn.
Ach Juda deyner falschen list
donun du ymmer verlorn bist
wen du vonitest Jhesu Christ
der aller werlet eyn schepfer ist.
0 Jesu hilft" uns tzu der frist
das du vns amien deyne genode
gibst
so werden wir von der hellen gefrist.
Nnu ist gar tzubrochen
vnd seyn hertze gar ctzustochen
an dem dy werlid gemeyne
gestiftet ist alleyne
sejTie list
der Sunden mist
der vns anerblich was becleben
gar hot veitreben
das seynt dy swere
seynes wunden clagebere.
6. 0 vngetrawe Judischeit
woiiimbe host du man schlechtikeit
begangen an deynem Got
der dich aus Egipten gefüret hot
er speist euch mit dem hymmelbrot
des wolt yr ny bedencken seyne not
do ir vn sterbet an dem crewcze
todt.
Beweynet alle das yomer gros
do Christus stund yemmerlichen blos
se}Ti leichnam blut vnd wasser gos
domith her vns allen den hymel auff
schlos.
O Jesu mach vns genos
des blutes das aws deiner selten
flos
so werden wir reyne vnd von allen
Sunden los.
Nnu tödt man den gerechten
vnd frist man den vngerechten
der schuldige in bösheit wirbet
der vnschuldige voitirbet
sonst gleich leyder
wird ir beyder
Ion gar vntrewlich gewegen
dem bösen wirf der segen
vnd nicht dem reynen
das söln wir alle nu beweynen.
7. Ir Judas bruder claget das
Jhesiun hot gesterbet ewer has
vnd stroftt dorvmme ewern mut
so wirf es werlich ewern seien gut
vnd bitet got demütiglich
das er euch gebe rewe tzu emphoen
allen gleich
vnd mit ein leben in dem hymmelreich.
0 herre Gott los vns hülff gesehen
vnd mit lewterlichen äugen an sehen
milde vater hilif vns tzu dem
dy dir immer an ende lobes sein.
0 Jesu thu vns scheyn
di \Tis mag ewiglich seyn reich geben
vil liben Christen nw sprecht ynnig-
lichen Amen.
All ir christenläute
seidt besonnen heute
vnd gottis todt beweynet
der vns von sunden reynget
vnd tzu hant
der sunden bant
loest auif mit seyner bitthe
auch sprechet stete
got sey geereth
der vou sunden vns hot emereth.
Gotis son der weisse
mit des todis reize
den todt gerichtet tzu todten
vnd vns hot brocht aus noten
, den lobe wir
von gantzer gir
das er vns mit seynem sterben
heyl wold erwerben
frewet euch der stunden
ir seit von dem tode entpunden.
Auch bei diesem Leiche sind entsprechend dem vorhergehenden Stollen
und Abgesänge der letzten Strophe umgestellt. Allerdings erregt hier das
absehliefsende Amen am Ende des zweiten Stollens gegen die Erlaubtheit
der Umstellung einiges Bedenken. Allein einmal ist ja die regelmäfsige
Leichform des Ganzen bis herab auf die Verdoppelung des letzten Abgesangs
so ausgeprägt, dafs das Verlassen derselben am Schlüsse unerklärlich wäre,
und sodann mag gerade das Amen am Schlufs des zweiten Stollens Grund
zur Versetzung gewesen sein. In der Zwickauer Handschrift (Wackemagel 1. c.)
steht ebenfalls „Gotis söhn der weisse" am Schlufs.
Dreves. Cantiones Bohemicae, 6
1
- 82
41.
1. 0 Maria, mater pia,
0 benigna, laude digna,
Plena dei lumine,
Fulgens divino numine.
Me dignare, te laudare,
Sanctissima,
Verbis dignis, sanctis hymnis,
Castissima,
Et psalmorum tibi dulcorum
Carmina da promere,
Ne nos illorum reproborum
Sarcinemur onere,
Sed nobis coeli gloria
Per te sit allata
Tua prece, Maria,
Sanctis associata
In semper.
2. 0 praeclara, Deo cara,
0 serena, Deo plena,
Nos in tuo lumine
Docens coelestis gratiae,
Ne nos tangat neque frangat
Inferni trux
Hostis ictus et conflictus
* * * dux
Tu beatorum gubernatrix,
Nutrix orphanorum
Et coelorum illuminatrix,
Rectrix angelorum
Et sempitemum gaudium
Sanare [V] impetratis
Da nobis tuum filium
Videre cum beatis
In semper.
0 Maria, lux divina,
0 formosa plus quam rosa^
Pro nobis quaeso rogita
Sensusque nostros visita.
Ora Deum vivum verum
In gloria,
Consolando, visitando,
Ne scoria
Peccati lati fati dati
Nos demergat lividi,
Sed nato grato, lato, dato
Nobis simus additi.
Trinitatis speculum,
Castitatis via,
Pro nobis, spes humilium,
Exora natum, pia,
In semper.
H. Strophe 1 mit der Mel. an zwei Stellen. Sehr verderbter Leich mit
Seqnenzentbrm. — 2, 7 qui hostis Hsch. — Aurum dux?! Hsch. — 2, 14
vielleicht donare zu lesen. Von viel Verständnis zeugt das Lied nicht. Wer
sehen will, wie es „gemacht" wurde, vergleiche Mone II No. b06. Von dort
sind bezogen J, 1. 2. 3. 5. 7. 9; 2, 1. 2. 5. 7; 3, 1. 2. 3. 4. 7.
42.
1. 0 regina, lux divina.
Pro me rogita,
2. Ave virgo, me conserva
A vi daemonum.
0 formosa, plus quam rosa
. Sensum visita.
Ave dives arca Christi,
Tu princeps florum.
Protege, benigna,
Omni laudi digna,
Tuum filium.
0 vas deitatis,
Tu fons pietatis,
Manans largiter.
- 83 -
3. 0 suavis, nulli gravis,
Praebe transitum,
0 decora plus aurora,
Post exilium,
Ut fraamur laude,
Det nobis hoc per te
Dei filius.
4. Ave virgo, altissimi.
Genitrix Dei,
Ave nutrix magni ducis,
Solatrix rei.
Ne abs te desperet,
Qui tibi adhaeret
Toto conamine.
5.
Ave vitae via tuta,
Duc ad patriam.
Ave virgo coeli scala,
Dona veniam.
0 dux animarum,
Tu lux tenebrarum,
Lucens miseris.
6. 0 dilecta, praeelecta,
Mundi domina,
0 beata, Deo grata,
Coeli regina.
Miserere mei,
Virgo mater Dei
In exilio.
DC. — 2, 1—1 fehlt in C. — 3, 2 Praebe [timm] filiiim D. — Nach
3, 7 hat C: In coelesti curia Da mater et filia Aeterna gaudia. Denselben
Zusatz hat D aber erst hinter 5, 7. — Nach 6, 7 haben D u. C: Ruant
hostes animae, Ne involvant tenebrae Eam post obitum. Beide Zusätze
stören die Symmetrie des Vers- wie des Strophenbaues.
43.
1. Paranyraphus adiit
Virginem laetanter,
Verbum summi nuntians
Xymphulae gratanter.
2. Inquit: Ave coelica,
Virgo gravidata,
Exstans mater deica,
Deicis umbrata.
3. Psallat ergo concio
Tota cleri cum jubilo
Nato regi neophyto
Jacenti in cunabulo
Regenti cuncta verbulo.
B zweimal für Diskant und Tenor von späterer Hand zugeschrieben.
Ein einstrophiger Leich aus 2 V. und 1 R., obschon alle 3 Teile verschiedene
Melodie haben. — 3, 3 neophico verschrieben.
44.
1. Prima declinatio,
Casuum regulatio
Misit genitivum,
In ae analepsim
Quos cepit per ethesim
Stygis infectivum,
Hos bonitatis gerula
Attraxit jam homagio,
Quos nepa nugigerula
Exclusit obstagio.
2. Scribere clericulis
Cunctisque christicolis
Nobis instat cura;
Magister, per quam regulam
Deus servi formulam
Sumpsit contra jura?
Non solvo philosophice
Neque logicaliter,
Sed scripturae mysticae
Credänius simpliciter.
6*
84 —
In masculino genere
Fortis vult discemere,
Legio curialis;
Heu est interjectio,
Murmurum connexio
Et clamor furialis.
Ob hoc jube, domine,
Fieri silentium,
Ut in tuo nomine
Laetetur cor querentium.
Musa, die veridice,
Quae Sit causa mysticae
Hujus novitatis?
Scamnum luna pedibus,
Gignit virgo regibus
Solem claritatis.
Dens misit filium
Mundi in exilium,
Ut hunc virgo pariat
Stupente natura.
Ob hoc omnes parvuli,
Senes et juvenculi,
Viri nee non vetuli
Odas reboemus.
N B C. — Die Ordnung der Stollen ist in C und N vielfach gestört.
Der Reim bestimmt sie- — I, 10 clausit obstagio C; reclusit obstagio N. —
2, 5 Christus cepit formulam B. — 4, 14 Odas roboremus B C. — Zwischen
dem abschliefsenden Doppel - Abgesang schieben B u. C: Fruamur solatio |
Coelorum palatio | Hoc nobis sit datum.
45.
1. Pueri nativitatem
Cuncti gratulemur hie,
Ut nobis suam largitatem
In coelis manifestet sie.
0 virgo mater Jesu Christi,
Placa nobis tilium,
Ut eonferat auxilium
In hac valle tristi.
Reges de Saba veniunt
Stella praecedente.
Aurum thus myrrham oflferunt
Regi (regum) ab Oriente.
Salutantes novum regem
Intrant domum invicem,
Salutant novum prineipem,
Qui invenit novam legem.
3. Leetor, tu progredere
Protinus proficere
Et in primo carmine
Die jube benedieere.
DGEA, letzteres mit der Aufschrift „De nativitate Christi'*. — Trotz
der vier Handscliriften ist der Text nicht sicherzustellen, da offenbare Un-
richtigkeiten wie das überzählige regum 2, 4 in allen sich findet. In O
werden 2, 5 — 8 auch als Versus, nicht als Ro. behandelt. — '.i, 1 — 4 nur in A,
dahinter Ro. ut supra, G bringt auch noch den Ruf Uni trino sempitorao
herzu. — Dazu ist der Leich, Lied, Ruf (die schlechte Überlieferung des
Textes verhindert eine richtige Erkenntnis des Wesens) mit Material des
Puer natus in Bethlehem gearbeitet. — 1, 2 Cuncti nunc G. — 1,2 Cinicti
gratulentur D. — 1, 4 manifestet hie DG. — 2, 8 Tandem invenit novam
leffem D G.
85 -
46.
1. Pulcherrima rosa
De Spina floruit,
Flore germinosa
Lilium genuit.
Servans pudorem
Et virgineo more
Peperisti,
Factura factorem.
2. Virgo singularis,
Te nulla dignior,
Fulgens Stella maris,
Luna lucidior,
Nur E. — 1 , 3 Ex flore gegen
zu wenig. — 3, 2. Der Schreiber
dem tis machen solle, und schrieb
3. 6 fehlt eine Silbe. — 3, 7 Tuum
Sic succurristi,
Regina, mundo tristi,
Evae matris,
Noxam sie solvisti.
3. Esto nobis grata
Tis apud filium,
Mater, advocata
Post hoc exilium.
Nos per juvamen
Pater, natus [ac] flamen
Tuum, mater,
Solvat omnes. Amen.
das Versmafs. — 1,7 Peperit eine Silbe
hat wieder nicht gewufst, was er aus
: Esto nobis gratatis apud filium. —
mater virgo einer der Titel ist zu viel.
47.
1. Quid admiramini,
Quid opinamini,
Filiae Jerusalem,
De partu novitatis.
Licet mirabile,
Tamen possibile,
Virginem puerperam
Fuisse gravidatam.
Omnia, quae voluit,
Ex nihilo creavit,
Omnia, quae docuit
Naturam, naturavit.
Natus ipse voluit,
Naturam, claudicare,
2. Miremur amplius,
Quod illo dignius,
Qui de terra coelum fecit,
Mundum de immundo.
Tu coelis altior,
Tu stellis clarior,
Me dignare te laudare
Carmine jocundo.
E. — Mit der Mel. in Rosenpluts Kantional.
ohne Sinn.
Tu omnis boni pretium,
Tu balsamus odoris,
Tu lilium convallium,
Tu formula pudoris,
Tu coeli sanctuarium,
Tu gaudium moeroris.
3. Tu merces annua,
Tu vitae janua,
Tu via viris invia,
Tu Salus in prophetis.
Tu caecis oculus,
Tu claudis baculus,
Tu sitientis rivulus,
Tu quies inquietis.
Tu clericorum jubilus,
Tu virtus viduarum.
Tu mulierum titulus.
Tu gemma puellarum,
Te tui orant famuli.
Da fontem lacrymarum.
3 , 3 via veris invia
— 86 —
48.
1. Rcx gloriae,
Christe pie,
Dei patris genite,
Fili Mariae,
Da opcm miseris,
Quos diligis,
Ut possint vivere
Absque carie.
Lumen coeli darum
Dona ecclesiae,
Quam redemisti
•Tuo sanguine,
Ut esset Candida
Stola gratiae
Sempiternae.
2. 0 regina,
Coeli domina,
Virgo Dei filia.
Et puerpera,
Da nobis petentibus
Tuis precibus,
Ut simus cum civibus
In coelestibus,
3.
Veram charitatem
Nos hie in via
Per te habentes,
Maria pia,
Tandem manentes
In patria
In Dei gloria.
Et vos, sancti
Apostoli,
Archangeli, Angeli
Cunctique sancti,
Cibum verum coelicum,
Corpus dominicum,
Sanguinem quoque verum,
Potum angelicum,
Quibus vos mystice
Pascit Deus in coelis,
Nobis praestate
Frui in terris,
Ut refecti in via
Ad vos conscendamus
In gaudia.
E. — Allerheiligen — Leich mit rudimentärem Reim, die Zeile hat
zwei Hebungen und beliebig viele Senkungen, 3 — 1 auf eine Hebung.
49.
Salve Maria,
Virginum regina,
Dia
Coeli hierarchia,
Naufragantum via,
Rivus salutaris.
0 salutaris
Miserorum portus,
Ortus
Et conclusus hortus,
Ex te sol cxortus,
Virgo deum paris.
Sit novus rex
Nova lex,
Per quam faex
Veteris peccati,
Ut in aula creatoris
Oris
Jugiter honoris
Angelorum choris
Regnemus beati.
2. Gaude, Maria,
Felix creatura,
Cura
— 87 -
Vulnerum praedura.
Typus et figura
Vatum praesignavit.
Tu coeli, virgo,
Bajulans secretum
Fretum,
Coelitus repletum,
A qua stat deletum,
Quod Eva damnavit.
Tu coeli ros,
Campi flos,
Audi nos,
Mater salvatoris,
Sidus. decus firmamenti,
Genti
Succurre cadenti
Et fruges egenti
Decori pudoris.
3. Tu spes reorum,
Cum sis advocata
Grata.
Dilue peccata,
üt sie moderata
Pro nobis loquaris.
Tu angelorum
Princeps et patrona,
Dona,
Ut loquaris bona
Pro regni Corona
Ac laude fruaris.
Dignare me,
Virgo, te,
Christum prae
Omnibus amare;
Laude serviamus ei
Rei,
Virgo, mater Dei,
Locum requiei
Quod velit praestare.
KM, aus letzterem mit Abweichungen bei Mone II. 327 u. f. Die regel-
mäfsige und künstliche Leichform tritt bei Mone nicht hervor; sie mufs es
aber, denn sie ist das einzige Verdienstliche am Liede, da die Form den
Geist überwuchert und erstickt hat. — 2, 17 Quarum sidus, decus K.
morum sidus Mone. Weil überzählig, unterdrückt. — Ebenso 3, 17 Ut in.
50.
1. Salve regina gloriae,
Emundatrix scoriae,
Imperatrix coelica.
Blande vox angelica
Te piam salutavit.
Ave plena gratia,
Inquit cum laetitia
Archangelus Gabriel,
Tunc Dens Emanuel
Cunctomm mendas lavit.
Concepisti Dominum,
Salvatorem hominum,
Virgo permansisti,
Valde pulchrum lilium,
Pro Salute filium
Mundo contulisti.
2. Gyrum coeli praeteris,
Electa prae ceteris,
Cherubim et Seraphim,
Invictus [te] Benjamin
Honoris vas elegit.
Te solaris circulus
Vestit, lunae globulus
Pedibus subjicitur.
In te dum conficitur,
Qui regna cuncta regit.
Vis carnis et deitas
Processit vera trinitas
Ebumeis a thronis,
Moerentium solatium,
Summi regis palatium,
Thronus Salomonis.
— 88 —
3. Tu vena scaturiens,
Yitam in te sitiens
Humectetur roribus
Cunctis in odoribus,
Vitis dulcorosa.
Sporta manens aurea,
Virginalis laurea,
Finis et exordium.
Fer solamen cordium,
Sine Spina rosa.
Corpore castissima,
Genitrix sanctissima,
Flagrans maris Stella,
Tu gemma virginea,
Tu botrus et vinea,
Puritatis cella.
0 Maria, florum flos,
Supplices commenda nos
Nantes in exilio
Amabundo tilio,
Mater et ancilla.
Junge tabernaculo
Regnorum pinnaculo,
Angelorum choreis,
Ne damnemur cum reis
Gehenae scintilla.
Pietatis tu mirae,
Cum dies venit irae,
Non sis odiosa;
Extremo in examine
Adsis pio juvamine,
Mater gratiosa.
AB CD F. — 1, 9 Tunc regnans ACD. — J, 10 Cimctorum mentes A. —
1, 12 omnium ABDF. — 1, 13 et virgo BD. — 1, 16 et mundo BD. —
2, 6 Tu solaris C. — 2, 6 solaris radius F. — 2, 10 Regna qui cuncta A. —
2, 16 Domus es cedrina D. — 3, 2 vita indeficiens D. — 3, 4 Tu excerpta
floribus F. Tu excerptis floribus A C. Cum excerptis floribus D. — 3, 5 Viris
dulcorosa F. Vini vi dulcorosa D. Vi vini dulcorosa A. — 3, 6 Porta manens
ABDF. — 4, 3 Manentes in exilio A. — 4, 6 u. f. Junge tabemaculis | Reg-
norum prae ceteris C. — 4, 10 Pneumatis scintilla BC. — 4, 11 — 13 u. 4,
14 — 16 umgestellt A. — 4, 12 Dies cum velit ire D. —
IL
LIEDER.
51.
1. Ad honorem et decorem
Matris Dei, sanctae spei,
Consurgamus et psallamus
Laudes ei.
2. Qui memores et vigiles
Sic assistunt nee desistunt,
Parant viam per Mariam
Ad patriam.
3. 0 unicam, quam coelicam
Sic contexit et revexit,
Ut Sit saneta in conceptu
Et exitu.
4. Post in templum praesentata,
In conspectu regis nata,
Fis reorum advocata,
Yirgo grata.
b' Gaude primum salutata,
Ab angelo es affata,
Ut sis mater summi Dei,
Placens ei.
6. Dum gravari te praesentis,
Mox montana sie ascendis,
Elisabeth salutando,
Obsequendo.
7. Te subjici voluisti,
Labe carens mater Christi,
Purificans exemplum dans
Formam justi.
8. Spargis nivera miracula,
Ut Sit memor plebecula
Tuae laudis, quam exaudis,
Mater pia.
9. Consummata vitae via,
Assumpta es, o Maria,
Ad stellata palatia
Aeviterna.
10. Memor esto in hoc festo,
Qui Vi laudant et honorant,
Ut sie vadant et non cadant
In saecula.
E. — 10, 4 In saecula saeculorum, letzteres des Guten zu viel. Das
Gedicht bekundet gleich auffallend, die Sucht und die Ohnmacht zu reimen.
Da es die einzelnen Lebensmomente Maria von der Empfängnis bis zum Tode
verfolgt, ist es auffallend, Str. ^ das Wunder Maria Schnee erwähnt zu finden.
Ob sich hierauf 10, 1 in hoc festo bezieht? Es würde uns auf die Maria-
Schneekirche in der Prager Neustadt weisen.
52.
1. Ad terrorem omnium
Surgam locuturus,
Meus sermo percutit
Velut ensis durus,
Nihil est quod timeam,
Valde sum securus,
Omnis clerus audiat,
Simplex et maturus.
2. Puniendi clerici
Sunt et cardinales,
Abbates, propositi,
Nigrae moniales,
Sacerdotes aemuli,
Clerici venales,
Comparantes jugiter
Opes temporales.
92 -
4.
Quid est avaritia,
Nisi vilis cultus,
Vanitatum vanitas,
Cordium tumultus,
Pereunt divitiae,
Perit homo stultus,
Quando dives moritur,
Statim fit sepultus.
In sepulchro tegitur
Vili tegumento,
Et postea punitur
Misero tormento,
In tormento quatitur
Ut arundo vento,
Redimi non praevalet
Auro nee argento.
5. Cogitate, clerici,
Qui vel quales estis,
Numquid de judicio
Dicere potestis?
Legite psalmigraphum
Et invenietis,
Verum vobis nuntio,
Quod pereipietis.
6. Judicabit judices
Judex generalis,
Ibi nulli proderit
Dignitas papalis,
Sed foedorem sentiet
Poenae gehennalis,
Sive Sit episcopus,
Sive cardinalis.
A. — Zugeschrieben : „Item sequitui alia contra omnes status". Als Rüge-
lied pafst das Lied streng genommen nicht in diese Sammlung, da es aber
in Leisentritts Gesangbuch überging, mag es auch hier seine Stelle finden.
53.
1. Angelus ad virginem
Christi destinatur,
Per quem incarnatio
Tua nuntialur,
At virgo dum sedula
Voce salutatur,
Admirandae seriem
Rei percunetatur.
2. En te, inquit, spiritus
Sanctus foecundabit,
Tibique altissimi
Virtus obumbrabit,
Pariesque tilium,
Quem gens adorabit,
Eique perpetuum
Pater regnum dabit.
3. Ad consensum virginis
Mox huc descendisti
Et pudici pectoris
Templum elegisti,
Virginis purissiniae
Cellam introisti,
Qua nostrae substantiam
Carnis assumpsisti.
4. Pudoris signaculum,
Servans illibatum
Et quem virgo concipit,
Virgo parit natum.
Non decet vas flosculi
Esse defloratum,
Neque inde tollere
Matris coelibatum.
5. Ventris habitaculum
Rex regum intravit,
Quasi tabernaculum
Hoc inhabitavit,
Pugnaturus propter nos
Ibi se armavit
Armis decentissimis,
Quibus hostem stravit.
6. Patrem sua tilia
Sine passione
Gignit, non praeambula
Viri mixtione,
Sed ex sola spiritus
Fecundatione
Partus sine physicae
Fit conditione.
— 93 -
Eja nunc, o Domina,
Nos tibi canentes
Hymnoiiim haec carmina
Choro assistentes,
Precamur, ut filius
Tuus sie placetur.
Per te quod post exitum
Nobis regnum detur.
BCDE und die Wittingauer Hsch. A. 7. (N^). — 2, 1 In te D. — 4, 3
concepit BCDE. — 6, 5 Sed et haec sola D. — 6, 8 fecundatione irrtüm-
lich B. — 7, 1 Nos te concinentes N^. — • 7, 8 per te post exitum D. per quem
E gegen den Sinn. —
54.
1. Auroram lucis 3.
Yisitat Gabriel,
Verbo ducis,
Qui cognominatur El,
Parens summae deitati.
2. Dictat hoc ille, 4.
Quod non norat liomo,
Anni trecenti
Et quinquies mille
Viginti Septem figurati.
Manet aeternum
Verbum supernorum,
A Deo missum
In cuneum, verum,
Salvans semper bonum cle-
rum.
Kyrieleyson
Nos semper dicamus,
Christeleyson
Semper te oramus,
Deo jam amen dicamus.
C. Nach Str. 2 ist eine ziemliche Anzahl Strophen durch Abschneiden
der halben Seite verloren. Von der Str. 3 vorhergehenden ist noch die letzte
Zeile vorhanden: paries tu Dei natum.
55.
1 . Ave hierarchia
Coelestis et pia,
Dei monarchia,
Respice nos dia,
üt erigaraur
Errantes in via.
2. Maria beata,
Doce nos mandata
Nostrae legis grata,
Fac servare rata,
Yirgo nobilis
Et intemerata.
3. Gratia divina
De supema Sina,
Virginum regina,
Yeniam propina,
Tu celerius
Aurem huc inclina.
4. Plena, dulcorosa,
Dona fer annosa,
Nostrae legis glosa,
Ne sis odiosa
Te petentibus,
Mater gratiosa.
5. Dominus plasmavit
Adam, qui peccavit,
Quod malum piavit,
Quando te vocavit
Et in utero
Beatifieavit.
6. Tee um nos redemit,
Mundum, quem exemit,
Zabulon qui fregit
Et in mundo degit,
Ut nos aleret.
Postea redemit.
— 94 —
7. Benedicta sola
De superna schola,
Deitatis stola
Nos a faece cola,
Nostri criminis
Purgatrix et mola.
8. Tu pia vocaris,
Vera lux solaris,
Et in fluctu maris
Te consociaris,
Mater omnium,
Et sanctiticaris.
9. Int er muH eres
Tu sola adhaeres
Deo velut haeres,
Ut manu teneres,
Primogenita,
Quibus nos impleres.
10. Benedictus digne
Pneumatis in igne
Verbum per insigne,
Quod tibi benigne
Missus Gabriel
Nuntiavit digne.
ll.Ventris tui fructus
Coelitus eductus,
Per patrem instructus
Et in mundum ductus,
Carnem sumere,
Postea reductus.
12. Tuum per juvamen
Pater, natus, flamen
Det nobis solamen,
Judicis examen
Ne nos terreat
Sed salvet nos. Amen.
ABC DEN. — „In adventu ad missam Rorate" A. — Aus Leisentritts
Gesb. II f. 25 bei Daniel I, 3-15 und Wackemagel (D. deut. Kl.) I, 245. —
1, 5 eruamur D. — 3, 5 Cum celerius D. — 3, 0 Aurem nunc DE. — 6, 4
Nobisque ademit A. Pro nobis advenit E. — 7, 4 Nos aferre cola DC. —
7, 5 Nostri terminus D. — Str. 8 nur in E ; dafs sie hingehört, beweist das Tu.
Die Anfänge der Stroijhen bilden das Ave Maria. Weil aber die Strophe fehler-
haft, wurde sie von einzelnen Hsch. ausgestofsen AN, von andern korrigiert
B C D ; Ave Stella maris | Quae es singularis | Radius solaris | Filium quae
paris I Pro me supplica | Pia nam vocaris. Ähnlich bei Leisentritt, wo aber das
Tu beibehalten: Tu pia vocaris etc. Str. 10 fehlt B CD. — 10, 3 Verbum pura
signe N. — lo, 4 Quod nobis A. — 10, r. Tulit jam benigne AN. — 11 , 2
Coelitus obductus A. — 11,6 Postea eductus DCE. — 12, 2 Pater, nate, flamen
A N. —
56.
1. Ave regina coelorum,
Mater regis angelorum,
Sponsa Dei speciosa,
Spectabilis florum rosa.
2. Maria, virgo beata,
Summo parenti pergrata,
Ordinata ab aeterno.
Sola places Dei verbo.
3. Gratia divi spiritus
Obumbravit tuos sinus
Et alvum fecit fecundam,
Reddendo intemeratam.
4. Plena misericordiae,
Sceleratis vas veniae,
Patrona tu orphanorum,
Conciliatrix hominum.
5. Dominus factor siderum
Castum beavit uterum,
In aetheris dum statuit,
Coelicolis te praetulit.
6. Tecum sedem fave, mater,
Quam nobis coelestis pater
Precibus condonet tuis
Exulibus Evae natis.
- 95 —
I
V. B e n e d i c t a sunt viscera,
Quibus paranymphi verba
Prolera almam intulerunt,
Deum summum nuntianint.
8. T u lapso levamen orbi,
per te vitionun morbi
Et leviathan oppressus,
Dum ex te ortus est Christus.
9. In te vetus contagium
Protoplastique deviuni
Temiinum cepit salubrem,
Dum Salus prodit in lucem.
10. Mulieribus es dispar,
Splendor nymphaiiim et jubar,
Ante te nulla similis
Nee sequens est visibilis,
1 1 . E t tua vatum famina
Praedixerunt exordia,
Inquientes ex te nasci
Pacem generis humani.
12. Ben e die tu s est uterus
Ab omni scelere salvus,
Fit thalamus magni Dei
In opitulamen rei.
IS.Fructusdulcis mundo cre vil ,
Iter salutis invenit
Ovis errans, sideream
Inducitur hierarchiam.
14. Ventris tui, virgo, natus
Nostros absolvat reatus,
Virtute firmans pectora,
Intrare juvet aethera.
15. Jesus Christus, almum verbum
Cum patre regnans in aevum
Pariter et sanctum flamen
Id nobis concedat. Amen.
C ohne Mel., aber mit der Angabe: Zdrawa genz sy pozdrawena (Ave, die
du gegrüfst worden), was der Anfang eines verbreiteten böhmischen Kirchen-
liedes war.
57.
1. Benedictum 4.
Fructum germinavit
Radix Jesse,
A quo emanavit
Virgo nobilis puerpera.
2. Gaude virgo, 5.
Praedicaris pura,
Quod fuisti
Digna paritura
Natum, qui gubernat aethera,
3. Ah quam mimm 6.
Naturae fecisti,
Dum factorem
Facta genuisti,
Genitorem gignens filia.
Sicut vitro
Radius solaris,
Sic per pneuma
Partus virginalis
Datur manens flos virgineus.
Jam altata
Ad regnum coelorum,
Glonaris
Laude angelorum
Juxta natum, quem lactaveras.
Virgo juncta
Regina ad regem,
Concilia
Nato tuo gregem,
Nam te matrem audit filius.
— 96 —
Spes haberis
Prima post filium,
Per te nobis
Post hoc exilium
Tuus natus sit propitius.
8. Mater alma,
Regnum tenens illud,
Nobis offer
Auxilium illuc,
Ubi resides cum filio.
C — 2, 1 u. 2 zum Teil umgestellt statt : Gaude praedicaris Virgo pura,
was dem Versmafs widerstrebt.
58.
1. Candens ebur castitatis
Sublimatur filio,
Aurum fulvum charitatis
Maritatur lilio.
4. Rosa florens absque spina,
Naturae praejudicans,
Deum paris tu divina
Puella fructificans.
2. Elevata super choros
Angelorum, domina,
Cantus audis praedulcoros
Et coelorum famina.
5. Spica nardi speciosa,
Praecellens aromata,
Tu cedrus deliciosa,
Mundo praebens dogmata.
3. Tu saporans majorana,
Tu virens basilicon,
Gedeonis madens lana,
Commune catholicon.
6. Super choros exaltatam
Te coUaudant singuli,
Pro se cernant advocatam
Ante regem saeculi.
ABD. — 1, 1 u. 1, 3 Anspielung an die Prosa Adams von St. Victor:
Salve mater. — 1, 3 Flavens aurum A. — 2, 3 audit A; praedulcoris ABD. —
3, 2 Tu urceus D. — 4, 3 Parens Deum tu B. — 6, 1 exaltata ABD. —
6, 3 cernunt D. — A hat die Angabe: De beata virgine quando 'placet.
Str. 2, 4 u. 6 sind als R*^ bezeichnet und haben eigene Melodie.
59.
1. Candor claritatis
Aeternae,
Consodales nos sem-
piternae
Facit gloriae,
3. Superbum draconem
Vicisti
A supernis quem pro-
jecisti,
Victor optime.
2. Angelorum festa
Sacrata
Agimus qui mente
Parata,
Fratres, hodie.
4. Angelus, qui pacis
Vocaris,
Precamur ut nos tu-
earis
Instantissime.
— 97 —
5. Cherubim qui tu
Penetrasti,
Legiones Sathan
Fugasti
Arce propria.
6. R*^ Quorum nos primatem
Decet extollere,
Michaelem
hostem calcantem
Mortis tempore.
Michael te rogamus
Per te ut evadamus
Ima.
Daemones tu fugare
Velis, vi impugnare
Summa.
Nur E. — Vom hl. Michael. Das Lied ist nach dem Leich: Ave trinitatis
cubile gemacht, aber die künstliche Form ist nur im rohen, nur in Bezug auf
die Silbenzahl beibehalten. Der beigefügte Anfang der Mel. hcdedh stimmt
mit der des Leiches (B C) überein. —
60.
1. Caro Christi vita vivens, 4.
Vigor mundi et lux mentis,
Grandis cibus salutaris,
Ignis purus irradians
Sempiterno radio.
2. Exsuperaiis creaturas, 5.
Spirituum hierarchias,
Mentem nostram, beatorum
Angelorumve cunctorum
Et omne, quod Deus non est.
3. Carbo lucens et ignitus 6.
Corda ignit, mentem urit,
Unitasque et Caritas,
Scientia et veritas
Haec beata hostia.
Non terrenum hie sapias,
Sed aeternum concipias.
Nee sensibus adhaereas,
Sed veritati perhaereas;
Hoc est corpus meum verum.
Iste panis filiorum
Est contemptor perfidorum,
Nutrit veros, urit pravos,
Pascit fide hie mortales,
Veritate et gratia.
Verus Deus immortalis
Pauis iste est legalis,
Manna fluens sanguinis potus,
Gratiarum plenus totus,
A nobis venerandus.
E N. — „De corpore Christi. Canitur sicut: Veni dulcis consolator." —
2, 3 nostram terrenorum N. — 4, 5 Hoc est verum corpus meum N. —
61.
1. Cedit hiems eminus
Peccati, Christus Dominus
Tulitque gaudia;
Caro ejus floruit
Xec unquam contabuifcyo^.
Ipse regum Dominus •.■]:>l/l
Cibus est angelorum.
, ■ [JlttJ^yie si t'aotlones Bohemirae.
2. Corpus, quod pependerat,
In cruce dum aruerat,
Nunc stat in altari,
Deitate parili urpiilur
Debet adorari;^ '■': 'fi'iü.nl
Singultibus ac vocibus 'jA
Prae omnibus laudaäri.
— 98 -
3. Nunc laete referamus
Gratias corpori Domini
Omn6s huniiliter,
Non plus sapiendo,
Quam oportet sapere,
Adonai laudando,
Ejus corpus adorando.
4. Alleluja canentes,
Jubilose referrentes
Nostro salvatori
Voce incessabili,
Patri ac Jesu filio,
Spiritui quoque sancto.
Uni et siniplo doniino.
C. — Zug-eschrieben mit Mel. fiir 4 Stimmen. Überarbeitung des folgen-
den. 2, 6 sing-ulis offenbar verschrieben. In B ist das gleiche Lied zugeschrieben,
doch so nachlässig, dafs von der Schrift kein Gebrauch zu machen. —
62.
1. Cedit hiems eminus,
Surrexit Christus Dominus
Tulitque gaudia;
Terra nostra fioruit,
Reviviscunt arida,
Postquam ver intepuit,
Recalescunt frigida.
2. Adam qui dum viderat,
Manu quem formaverat,
Ipsum trinitatis
Innuebat veteris
Opus deitatis
In annosis ceteris
Summae caritatis.
3. Dragma, quam perdiderat,
In ligno reformaverat
Pari ratione;
Mortem nobis intulit
Pomi fractione,
Pater vitam retulit
Christi passione.
4. Parens nostra docuit,
Sathanicis quod nocuit
Actus traditoris.
Quantum en condoluit
Sprevit creatoris
Veniam, quam meruit
Sui genitoris.
5. Alleluja canentes,
Jubilose referentes
Nostro salvatori,
Voce incessabili
Debet adorari,
Singultibus ac vocibus
Prae omnibus adorari.
ABC. — „In resurrectione Domini super gloria in excelsis cautio''* A. —
In B u. C später beigeschrieben, in B nur Str. 1. Aus Leisentritt bei
Wackernagel I, 410. — 1, 4 Vallis nostra BC. — 4, '^ Factis proditoris C. —
4, 4 Cui El condoluit C. — In A ist folgendes beigeschrieben: Per idem re-
formatur | Mors fugatur | Vita datur | Salvator | resuscitatur | Die
tertia | Homo captus liberatur | Sua et inertia.
63.
1. Cedit moeror eminus,
Natus est Christus Dominus
Tulitque gaudia,
Ingens jubar emicuit,
Acheron contremuit.
Filium dum genuit.
Virgo illibata.
2. Deus ima petiit.
Mortalis homo adiit.
Missa donaria :
Nobis vita redditur.
Mortis vis repellitur,
Dum in cruce moritur.
Per (juem cuncta vivunt,
— 99 —
3. Datur pax hominibus.
In terris babitantibus
Bonae voluntatis,
In excelsis gloria
Cum omni victoria
Pro tanta dementia
Deo persolvatur.
4. Aeviterne regnanti,
Polum terramque regenti,
Nostro salvatori,
Sit laus Deo filio,
Qui in hoc exilio
Declivi praesepio
Fuit reclinatus.
B C. — Umdichtunff des vorigen auf Weihnachten.
64.
2.
4.
Christus aeternalia
Mundo parans gaudia,
Mortis pro memoria
Suae dedit optima
Coenae bellaria.
Solus in edulium
Se suis exhibuit,
Quod amplius debuit?
Panis vini specie
Se ipsum praebuit.
Stolida caecutiens
Esset inquisitio,
Quae rerum mutatio ;
Fides Vera suppleat,
Quod nescit ratio.
Musset nee definiat
Scnitator mysteria,
Opprimet hunc gloria,
Montem si tetige rit,
Peribit bestia.
5. Sacramenti specie
Latent res exiraiae,
Corporis et animae
Digne se sumentibus
Verae deliciae.
6. Cernat fides aliud,
Sensus dum pellicitur,
Ingens donum sumitur,
Corpus Christi editur,
Sanguisque bibitur.
7. Deus amoris Christus est,
0 mira dignatio !
Nulla major natio,
Quam cui datur coelitus
Tanta refectio.
8. Donans eja veniam
Aerumnosos respice,
Orphanos non abjice,
Christe, tuo corpore
Totos et calice.
Nur E. — Fronleichnam. — 6, 2 Sensus dum pollicitur.
65.
1. Christus surrexit,
Mala nostra texit
Et quos hie dilexit,
Hos ad coelos vexit.
Alleluja.
2. Mortem morte stravit,
Sathanam ligavit,
Infernum vastavit,
Patres liberavit.
Alleluja.
3. Hora matutina
Yirtute divina
Surgit leo fortis
Fractis orci portis.
Alleluja.
4. Mariae moerenti,
Aromata ferenti,
Angelus detexit,
Quod Christus surrexit.
Alleluja.
— 100 —
Cui dum obviavit,
Se ad pedes stravit,
Sed recusat dare
Pedes osculare.
AUeluja.
Discipulis defer,
Me vivere refer,
Ut eant Galileam,
Cernant genam meam.
AUeluja.
7. Jesu Christe pie,
Restaurator die,
Nos pusillum gregem
Doce tuam legem.
AUeluja.
8. Morte surgis victa,
Tu nostra delicta
Necans dona vitam,
Et hanc stabilitam.
AUeluja.
9. Laus patri creanti,
Nato restauranti,
Amborum spiranti
Per saecula regnanti.
AUeluja.
DE. — Osterlied auf die Mel. Christ ist erstanden, — Str. 1 fehlt in
E. — 4, 2 Aromata quaerenti E. — 4, 4 Jam Christus surrexit D. — 5, 1
Qui dum D. — Str. 7 u. 8 fehlen in D. — Str. \) fehlt in E. —
66.
1. Clementia[e] pax bajula
Justitiae dat oscula,
Originis a macula
Christi matre procreata.
2. Laudatur in rubo Deus,
Rex velleris, Deus meus
Panis vivus triticeus
Fit forma Dei servata.
8. Gratias decet agere,
Jacob orto sidere,
Esther de nostro genere
Fit Assuero sociata.
4. Ex patre semper geiiitus
Per flamen dulcis halitus
Ut flos iiovus est editus
Christi matre foecundata.
Agnus Dei pacificus^
Isaac risus coelicus
Virginis matris unicus
Fit forma Dei servata.
Nunc pandis arcum foederis,
Misericors sis miseris,
Tuae matris prae ceteris
Facta plebis advocata.
Clavis David, Samson fortis
Pertransisti portas mortis,
Prae dilecte tuae sortis
Nos libera prece grata.
Tu cuncta tenes fortiter,
Salve nos Christe pariter,
Qui vivis aoternaliter
In trinitate bcata.
Nur C, wo di^'jiJLi^c^i^sur Intcrpoliorung- des Gloria jop^J>i|^uvJLi|t|^»<t,P^dafs
auf jeden Vers des, Ollo'ria mit'/ einer Strophe des ohimMi .Liedes .g-oant^wortot
wird, wobei /u ' f)ehi(^rkett , '«laTs auch der Text des Gloria soLb^l lue'l'it^ ohne
ÄnderuiJ^/'vt\^»lit'h^ii.in5,< 2!MWaiic ritus versehriehen, ^v^^Vlwi(t v6H4^i4iden.
Vgl. Trench. Sacred [ .lautini ' i^tn^i^" ( 1 U T 1 ) 1 1 . U^s^ not. 25. .iji.Jll'jliA
— 101 —
67.
1. Consolator, gubernator,
Pater Deus restaurator,
Viva luce claruit,
Immolatur, veneratur,
Laude prece honoratur,
Fide tota roboratur.
2. Corpus Christi hie sacratur
Natus Patri immolatur,
Pro Salute tidelium,
Sanguis ejus hie cernitur,
Qui pro multis efiunditur,
Sordes lavans peccaminum.
3. Accedite omnes muudi,
Caritate sitibundi,
Yinclo pacis uniti.
Cave, Juda, ne damneris,
Sume, Petre, ut salveris
Cibum verum fidelium.
4. Bonis justis est praemium,
Cunetis malis supplicium,
Hoc se ipsum probet homo.
Digni quoque non maligni,
Poenitentes non despecti
Cultores veridici.
5. Hie Maria veneratur,
Ore voce deprecatur,
Yirgo mater nobilissima,
Natus matre exoratur,
Et per eam tunc placatur
Ultra modum petentium.
6. Ergo bone Jesu Christe,
Ut te laudet coetus iste,
Audi voces clamantium;
Sit gloria trinitati,
Indivisae unitati
Laus perennisque victoria.
DBEN. — Fronleichnam. 3, 6 Nam cibus est fidelium B. Cibiis verus
fidelium N. — 4, 3 Hie se ipsum BN. — Digni quoque et maligni DBE. —
5, 4 Natus matre exhortatur. — 6, 1 — 3 fehlt B. —
68.
1. Constat aethereis
Jesum sedilibus
Jam residere,
Yiris Gallilaeis
Ipsum cernentibus
Cum astitere.
2. Per semitonia
Haec festivalia,
Non ore nodoso
Chorus AUeluja
Canat per omnia
Corde jocoso.
AE.
fehlt A.
„Cantio de ascensione Domini."
69.
1. Cosmi caligo pellitur
Jam phoebo rutilante,
Manna verum colligitur
Populo jubilante.
Testes angelici
Semper veridici
Sic profitentes :
Iterum veniet,
Qui mundum possidet,
Este gaudentes.
Pueri canite,
Denuo vivite
Sed absque fermento,
Stabiles faciat,
Qui suos satiat,
Vitae sacramento.
3, 1—3 fehlt A — 4, 4— 6
Carnis toUens fastidium,
Gerens suavitatem,
Aegypti adnuens luctum
Afferens libertatem.
V V
7i\.y^.'--t'i.
— 102 —
3. En rore vellus maduit
Roborans bellatores,
Et patrem nata genuit
Exultent peccatores.
4. Nam Goliath prosternitur
Davidica Virtute,
Amalech confunditur,
Frustratus a salute.
A „De nativitate Domini",
als V. V. und K« K^ bezeichnet.
5. Ecce typus exponitur
In rubo figuratus,
Dumque plasmator nascitur
Carne nymphae velatus.
6. Nos ergo Christicolae
Mente, ore psallamus,
Poli futuri incolae
Trino benedicamus.
In zwei Halbstrophen sind abwechselnd
70.
Cui gens per ave, gaude,
Plaude
Huic condigiia laude
Canens non pectus Claude
Fraude,
Sed ferre Deo melos.
1. Cum ens primum dignatum :
Gratum
Sit orbi dare natum,
Tollens primum reatum
Latum,
Ab Eva propagatum,
8. Et mens sit juncta ori,
Flori
Christoque, coeli rori,
ürgens odas decori
Chori
Nos locent ut post mori.
R^ Honos altitonanti
Flanti
Sit matri et infanti.
M. — „De nativitate Domini". — 2, 6 Deo melos gegen das den Reim
beherrschende Gesetz. Die Strophenteile sind ausdrücklich als Versus, nur der
letzte als R^ bezeichnet.
71.
1. Cuncti nunc assurgentes
Verbigenam collaudantes,
Corde voce jam laetemur,
Nympham Christi deprecemur,
Sonorose veneremur.
2. Rivus nam emanavit,
A quo quondani deviavit
Primus parens non advertens,
Diabolo consentiens
Evam suam per conjugem.
Jam liic rivus nos purgavit,
Christi sanguine mundavit
Suam per humanitatem,
Sanctam quoque deitatem,
Vitae per poonalitatem.
Salvator jam illuxit,
Mundi principem desti*uxit,
Pastoribus dans gaudium,
Declinans in praesepium,
Mundi devinccns stimulum.
— 103 —
5. Omnes ei plaiulentes,
Patrem Deuiii venerautes,
Qui tiliuin clarificavit
Huncquc condonavit,
Ut absolvat facinora.
6. Salut emus Imnc natum.
In altah nunc tractatum
Inimolatum per ministmm,
Generis levitici
Quod non credunt schismatici.
7. Tota gens clericonim
Virginis coUaudat thoniin,
Venustate praedecorum,
Xam virginale sigillum
NuUum habet scrupulum.
8. 0 mira humanitas,
Quod virginalis castitas
Semper illaesa extitit,
Ex qua Deus prodiit
Et terrena instituit.
9. Sacra haec mysteria
Nos perducant ad gaudia,
Ubi pax et gloria,
Ubi clericoram coetus
Conregnet cum Deo laetus.
1 0. jMons hie manet illaesus,
De quo Christus lapis caesus,
Nobis est condonatus,
Pro nobis immolatus
Agnus vere pacificus.
1 1 . Virgo igitur clara,
Hie qui in crucis ara
Extensus ligno aruit
Et latroni profuit,
Per te nobis sit placatus.
BCN. — 2, 1 jam emanavit C. — 3, 1 mundavit B. — 3, 2 Christus nos
sangiüne lavit B. — 3, 4 Factum quoque bonitatem N. — Nach Str. 3 schaltet
N ein, offenbar um das Lied zu Ostern zu gebrauchen: Redemtor mundi jam
surrexit 1 Principem orci qui destruxit ] Disci{)ulis dans gaudium | Tyrannum
vincens süperb am | Gloriose refloruit. — 4, 3 Gaudia C. — A, b Corporis de-
vincens C. — Nach 8tr. 4 : Victricem manum ostendit | Ad inferna dum descen-
dit 1 Strenue debellaturus I Manens Deus homo purus | Nunquam tamen moritu-
riis N. — 5, 1 eum plaudentes N. — 5, 2 Deum patrem C. — 5, 3 Qui nos libe-
ravit C. — ö, 4 Nobisque condonavit C. — (1, 2 consecratum B. — 7, 2
collaudet C. — 7, 5 Nullumque scrupulum B. — 8, 5 Et terrigena institit C. —
11, 1 et praeclara C. — 1 i, 3 extendens C. —
72.
1. Deus omnipotens
A morte resurgens,
Laudemus hunc hodie
Carmine laetitiae.
2. Triduo humatus,
Pedes, nianus, latus
Dedit perforare,
Volens nos salvare.
3. Christa, surrexisti,
Exemplum dedisti,
Ut nos resurgamus
Et tecum vivamus.
4. Nazarene Jesu,
Nos paschali esu
Digneris reficere,
Ad coelos perducere.
5. Maria praeclara,
Coeli rosa clara,
Ora pro nobis Deum,
Tuum carum filium.
6. Chori angelorum,
Agmina polorum
Canunt Jesum surgere,
In aeternum vivere.
— 104 -
Gentem, o rex pie,
Audi Bohemiae,
Da per bonitatem
Fidei unitatem.
8. Jesu Christe pie,
Restaurator die,
Nos pusillum gregem
Doce tuam legem.
9. Laus patri creaiiti,
Nato restauranti,
Amborum spiranti
Per saecla regnanti.
DE. — Ostern. Str. 4 nach 5 E. — Str. b felilt E. Str. '.t fehlt 1>. —
Nach 1, J hat E Christeleyson, was ein wichtiger Fingerzeig für Herkunft des
Liedes sein kann, obschon in der Melodie, welche D giebt, kein Phitz für
diese Anrufung ist. E giebt aber auch einen andern Anfang der Melodie.
Nach 1, 2 hat E Alleluja, Ave Maria. Ebenfalls wichtig für spätere Ver-
gleichung. D hat nur am Schlufs der Strophe ein Alleluja.
73.
1. Dies jam laetitiae,
Salutis et fiduciae,
In qua processit hodie
De Stella sol justitiae.
2. Aaron virga floruit,
Casta virgo fecunda,
Thronus veri Salomonis,
Et vellus justi Gedeonis.
3. Servi sumens formulam
Plastorum quoque normulam,
Per vatum praesagia
Mundi luit contagia.
4. Pro nobis ora tilium,
Rosa candens lilium,
Absterge nostra vitia,
Tu imple nos laetitia.
B. — Weihnachten. — Die abweichende Strophe 2 dient als Rundreim.
74.
1. Divo flagrans numine
Maria dulcoris
Congaudet in culmine
Angelicis clioris.
2. Ave tliuris virgula
Ascendens in altum,
Pigmentomm cellula
Dans in coelis saltum.
3. Radiis solaribus
Undique aniicta,
Stellis luminaribus
In convexo picta.
4. Cum ingenti gaudio
Tot coelicolaruni
Nobis omni studio
Jesum flecte carum.
5. Honorem per tilium
Dignum rapuisti,
Singulare lilium
Quando genuisti.
6. Ornata monilibus,
Serto laureata,
In coeli cubilibus
Rite colorata.
7. Vale, virgo virginum,
Ab angelis sumpta,
IMediatrix hominum
Tu sola innupta.
8. Carismatum munera
Proptor sumptionem
Tuam, 0 puerpera.
Da fruit ionem.
105 —
Almo quem tu ubere
Lactasti in solo,
Tecuni regiiat libere
Rutili [sie] in polo.
10. Eja nunc, o Domina,
Decus angelorum,
Suscipe precamina
Laeta servulorum.
A mit der Aufschrift: De assumptione beatae virginis und zweistimmiger
Melodie. — 8, 2 sumptio hier = assumptio. —
75.
1. Duae verae sunt olivae,
Per quas plantae primitivae
Nascuntur ecclesiae,
Quibus Sion est imbuta,
Et coelesti delibuta
Roma rore gratiae.
2. Ista Sion fundamenta,
Bases, tecta, fulcimenta,
Arcam portant foederis:
Petrus primus principatu,
Paulus doctor, magistratu
Effulgens prae ceteris.
5
Hi sunt summi bellatores,
Duae legis et doctores,
Vectes evangelii,
Turres, trabes cypressinae,
Saga pelles et cortinae,
Claves sanctuarii.
Christum dum docerent, mores
Romae plantant et errores
Excludunt gentilium,
Vincunt magos et Neronem,
Nee abhorrent passionem
Aut crucis supplicium.
Ergo vos in Christo duce,
Tu in ense, tu in cruce,
Ardore martyrii
Nos ad erucem inflammate,
Nobis coenam impetrate
Coelestis eonvivii.
E. — Peter und Paul. Vgl. Kehrein Sequenzen No. 396. — 4, 1 u. 2:
Christi dum Romae docerent I Mores plantant et errores. Hsch. — Das Lied
dürfte ein Bruchstück einer längeren Sequenz sein, was der Anfang ver-
muten läfst, bei dem völlig unklar bleibt, von wem die Rede ist. — Str.
2, 1 — '.^ erinnern an die Sequens Adams v. St. Victor Roma Petro glorietur
Str. 2 (Gautier, Oeuvres poetiques 2me ed. p. 120); Str. 2, 4 — 6 an Str. b der-
selben Sequenz (1. c. p. 122).
76.
1. Dulces odas resonemus,
Ovantes tripudiemus,
Hodie
Ex alvulo castae matris
Nascitur rex gloriae.
2. Orbis gaude renovate,
Sol illuxit Christus a te,
Pellere
Potens labem protonoxae
Et salutem reddere.
3. Reelinatur rex coelorum
In praesepe jumentorum,
Dextera
Fascinatur, qui creavit
Terram mare sidera.
4. Ortum pandit novum regem
Pastoribus juxta gregem
Gaudio,
Angelus et sidus magis
Miro fulgens radio.
— 106 —
i).
Tantae matris castum thorum
Plialanx laudans angelorum
Jubilat,
Laudes Deo in excelsis,
Paceni mundo nuntiat.
Nur E.
Weihnachten. —
V). Ave i)uer, nobis nate
Ex virgine casta inatre
Maria ;
Laudatores nos perducas
Ad coelorum gaudia.
77.
1. Dum jubar astris oritur,
Ebur candoris colitur
Paradisi, Stella maris,
Speculum virginitatis.
Dirige corda coelitus,
Deliciosa cypressus,
Aromata transsuperans,
Odore balsami fragrans.
2. Eurus spirat ab aurora,
Zephyrus a noctis hora,
0 Maria praedecora,
Pro reis jugiter ora.
6. Rosa sanctorum aurea,
Tu botrus es et vinea,
Vitis vera fructifera,
Nardus tu odorifera.
3. Virgo pigmenti cellula,
Nobilis tu puellula,
Mitis casta sine spina,
Peccatorum medicina.
7. Aet hereis sita choris,
Tympanum tenens dulcoris
Tripudians saltitando
Saepis Christum chorizando.
Inter choros angelorum
Tu splendor et lux polorum,
Tu radius planetarum,
Zelotypus animaruin.
Christiferaeque caelibi,
lUibatae matri Christi
Modulentur plasmatori,
Ambomm sacro fiamini.
BCE. — 1, 2 tollitur Schreibfehler B. — 2, 4 Pro nobis C. — 4, 4
zelotypes C, zelotipsque E. — 5, 4 balsamiis C, balsamum E. — 6, 2 botrus
es virginea E. — 7, 4 hymnizando E. — b, 2 Illibatae quoque matri CE. —
b, 3 sq. Modulentur plasmaturae Quaeque mundi creaturae E. —
(8.
1. E morte pater divinus
Velut modus leoninus
Clamans excitat filium.
3. Ligno qui crucis aruit,
Nunc vividus apparuit.
In limbo sanctis patribus.
Exurge mea gloria,
Nam passus es pro scoria
Patienter humillinium.
4. Hine ^laria ^IiiLidalena,
Primaevo gaudio i)Iena,
Revelat Christi fratribus.
— 107
A tormento dirae mortis,
Xos conserva leo fortis
A malis imminentibus,
6. Nosque pie hie guberna
Dona nobis dans superna
Post mortem in coelestibus.
7. R. Harmonice symphonizenms,
Limpidius contractemus,
Per tempora paschalia
Magna gaudia
Concrepantes,
AE. .,De resiirrectione" A. — 1, 1 En morte E. — 2, 3 humillime E. —
Str. 3 u. 4 umgesetzt A. — 3, 2 Nunc quod vivus A. — 5, 1 A contactu jugis
mortis A. — 5, 3 Nunc te confitcntibus A. — 6, 1 — 3 In coelis dona superna |
Pie tuque guberna I A malis imminentibus A. — 7,5 Alleluja A. — Nach Str. b
hat E folgendes : Introire da superna | Nos tu pieque guberna | A malis immi-
nentibus, was durch Versehen aus Str. 5 u. t> zusammengestoppelt scheint. —
79.
1. En aetas jam aurea
Incipit vigere
Regnaque saturnea
Revolvuntur vere,
2. Parvulus dum nascitur
Ex intemerata
Yirgine, quae pariens
Mansit illibata.
3. Sibyllinis versibus
Hie fuit praedictus,
Quod Maro eommemorat,
Nee est sermo fictus.
4. Utrique ergo psallite,
Matri, nato eanite
Pia resonantes.
Tibi Deus pater grates,
Qui in figura per vates
Filium spopondisiti ;
6. Atque tibi sacrum flamen,
Qui nobis consolamen
Obumbrando eontulisti.
7.R° Narrando poetiee,
Intelligendo mystice
Is est saloninus,
Vera sapientia
Filius divinus.
A mit der unzutreffenden Bemerkung: De assumptione und mit zweistim-
miger Singvveise. Str. 7 ist als Ro, Str. 4 als Ro alia bezeichnet. Es scheint
fast, als sei Str. 4 — H durch Irrtum hierhergeraten, da sie völlig abweichendes
Versmafs haben.
80.
1. Ezeehielis porta
Clausa pertransitur.
Per quam lux est orta,
Salus invenitur.
2. Aehaz non petit Signum,
Tamen sibi datur,
Rubum incombustuni
Movses miratur.
— 108 —
En virgo parit Christum
Nova genitura,
Et post partum istum
Manet virgo pura.
Ollam succensam video,
Dicit Jeremias,
Lapilli cum jaculo
Sternitur Golias.
5. Gedeo[nis ut] vellus
Mirifice madescit.
Ros in cultum tellus
Yirgula florescit.
6. Sibylla, die in Stella,
Quod confert tenella
Infantulum puella
Praedicta in Stella?
7. 0 parvule, nos salva,
Ut tecum laetemur,
Dictus 0 et Alpha,
Ne hoste gravemur.
DEG. Str. 2 u. .'{ umgestellt E. — 2, 3 Nee non sibi datur G. — 4, 1
Illam D. — Str. 4—7 fehlen G. — Str. 5 u. 6 fehlen E. - 5, 1 fehlen
2 Silben. — Das Lied hat gleiches Versmafs, aber in D andere Melodie,
als das Lied Singuli catholice, obwohl J3 bei letzterem die Kandbemerkung
hat sicut: Ezechielis porta. Unser Lied ist auch um einen Rundreim reicher
als jenes, welcher lautet: Gaudete, gaudete | Cum domino nascente, | Mundus
renovatus est | Populo mirante.
81.
Felici peccatrici 3.
Christique amatrici
Post cariiis scrupulum
Decet symphonizare,
Quae meruit beare
Amoris calculum.
Marsiliae apostola, 4.
Evolvens hostis jacula
Tu cum sodalibus,
Exhinc post statum gratiae
Assumens locum gloriae,
Apta coelestibus.
Pharisaeus dum spernit,
Te Deus mire cernit
Mundans a vitio;
Te Lucas peccatricem,
Sed ego amatricem
Virtutum judico.
Christicolae nos lasse
Precamur, sed non casse
Roges pro venia
Ut tua per suffragia
Relaxentur vitia
Tua prece pia.
5. Ro 0 peccatorum spes,
Exemplar desperatis,
Magdalena, gratis
A Deo facta es.
ADE. — ,.Cantio devota de S. Maria Magdalena'* A. — 1,3 post spiuae
scrupulum A. — 2, »> Kegnans in aethere D. — 4, 2 Precamur ut non casse DE. —
-J, 3 Fibris pro venia A. — 4, 5 nostra vitia A. — 4, 6 Benedicamus Domino
DE. — 2, •< ff. : Pereunis laudis statum | Tenes ac principatum | Tu in
coelestibus, Korrektur in A. —
- 109 -
82.
1. Flagranti sisto
conamine,
IMultas concrepare
laudes de virgine,
Quae protulit
orbis redemtorem,
Astromm saecli
lucem et decorem.
2. Labia poUuta
munda Clemens,
Ut queat resonare
tibi pura mens;
Tu polorum
vere altissima,
Quid ergo dicam
gens debilissima.
3. Ortu solis
terra illustratur,
Fecunda prole
en irradiatur,
Per virginem
sementes rigantur,
Coelestibus
terrestria ligantur.
4. Stellae suis
indulgent regulis,
Campus pingitur
floribus singulis,
Per virginem
tristis gratulatur
De perditis, fiens
exul regulatur.
5. Magaritae
funguntur viribus,
Vis herbis insita
atque lapidibus,
Per virginem
crispantur lilia,
Delectantur
coeli plura millia.
6. Velamen maris,
Selmon tempestas,
Ver, hiems [autumnus]
dirigitur et aestas
Per virginem,
canit avicula,
Natu ejus
flectuntur singula.
7. Rector entium
huic tribuit,
Solo verbo cuncta
regere, et voluit
Per virginem
salvare hominem,
Adaeque delens
Evae caliginem.
8. In me virtus
scaturiat mores,
Pellantur praesentes,
futuri dolores
Per virginem,
cujus pro nomine
Merar poni
in coeli culmine.
B. — 6, 2 telmon tempestas, offenbar Schreibfehler für Selmon; dem
Dichter liegt l's. t)7, 15 im Sinne: Dum discernit coelestis reges super eam,
nivc dealbabuntur in Selmon, woraus ihm soviel klar ist, dafs auf dem Selmon
öftere SclmecgestJJber vorkommen müssen. — 6, 3 autumnus ergänzt. — 7, 4
regens et voluit. — 8, 3 P(dluntur. — Als einzig annehmbares Versmafs ergab
sich eine Zeile zu vier ?Iebungen mit beliebigen Senkung-en. Da die Melodie
keinerlei Wiedeyhr^limg kennt, ist das (;ledicht al-siLied aufMufasscnv Obschiooi die
Behandlinig dtjs Ver.smafsef^; 9j5 den Leichen näliqr brij^g-tj^^^js ^^^i^'^mpl);telle
zu Str. h venUent-ausjtnneni Leiche der Hsch.' lli^ b. /10, (iSoi' Mone 11,^ 353)
angefülu-t zu wei*(ien:/ dmnes 'vrytutes | omnium lanldkin''| \{\^^k Kommens
Atque cunctarum •p''fta'1ja'l'^iln''Mm | retinens.
pldWn'-'
.i::.'rrl'),f;
IWWi'
— 110 —
1. Gaudeamus pariter
Omnes et singuli,
De virgine nascitur
Salvator saeculi.
6. Intellectus discurrendo
Hie confunditur,
Dum causa rei quaeritur
Hie et non solvitur.
0 proles eximia
De stirpe regia,
Alvo Christum tulisti,
0 virgo Maria.
0 stupenda natio,
Quam nuUa ratio
Potuit definire
Nee enodatio.
7. Miratur et ratio,
Qualis Sit natio,
Et a cunctis varia
Fit indagatio.
8. 0 natura, qualiter
Errasti hodie,
De virgine nascitur
Filius Mariae.
4. Physicus concutitur
Horrore nimio,
Dum fallit in Mariae
Natura filio.
9. Omnia qui potuit
Ex nihilo creare,
Naturam in filio
Yoluit claudicare.
5. Logicus syllogizando
Hie obstupescit,
Dum praemissas formando
Concludere nescit.
10. Misit enim filium
In hoc exilium,
Per quem et restauravit
Salutem hominum.
11. Ergo cuncti hodie,
Omnes et singuli
Landes demus filio
Et matri virgini.
N mit der Aufschrift: „Canitur sicut: Elsko mibi Elisko/'
schwindenden Abweichungen in Kosenpluts Kantional. —
Mit ver-
84.
1. Gaude felix Pannonia,
Exultet Provincia
Prole tanta genita
In Sabaria.
2. Decantet omnis coelicus
Cunctus atque populus,
Cujus precc inclyta
Poscunt aeterna.
3. Martine pater optime,
Posce nobis omnibus
Veniam poscentibus
A te jugiter.
4. Tres mortuos suscitasti,
Daemones eftugasti,
Caccos illuminasti
Virtute deica.
— 111 —
Tarn pretiosa chlamycie
Induisti pauperem,
Sibi distribuendo
Misericorditer.
In Martini solemnia
Patri atque filio
Benedicamus lilio,
Coelorum domino.
7. K. Nos junge regi gloriae,
Praesul pie Martine,
Pastor egregie.
Nur 1). St. Martin. — Mit der Aufschrift: Canitur sicut: Katharinae
solemnia. — 7 Rundreini nach jeder zweiten Strophe. In der Handschrift
zwischen Str. 1 u. 2 und am Schhisse, wo die letzte Zeile aber lautet: In
Sabariae [sie] = Savaria (Anger am Stein). —
1. Gaude regina gloriae,
Quae polos transis hodie,
Peragmina coelestium,
Maria candens lilio.
85.
5. Gaude Deo vicinior,
Secum in posse potior,
In summo sedens solio,
Maria candens lilio.
2. Gaude, cui obediunt
Et revereri sitiunt
Te angeli obsequio,
Maria candens lilio.
6. Gaude, quod sanctos superas,
In hoc quod Christo imperas.
Tu potens mater filio.
Maria candens lilio.
Gaude, quod tua facies
Illustrat coeli acies,
Ut mundum sol ex radio,
Maria candens lilio.
7. Gaude, quod tota trinitas
Et velle tili unitas
Sunt unum in arbitrio,
Maria candens lilio.
4. Gaude, quod tui servuli
Post finem liujus saeculi,
üt vis, fruantur praemio,
Maria candens lilio.
8. Gaude cum tuo filio,
Cum quo sedes in solio.
Benedicamus Domino,
Maria candens lilio.
AB. — 1, 2 polo scandis B. — 1, 4 candens lilium von derselben Hand
geändert in lilio. — 2, 3 Te fehlt B. — 6, 2 In hoc cum B. — 6, o Ut potes
B. — A hat die Aufschrift „De assumptione" und folgende Ordnung der
Strophen: 1. 2. 7. 4. 5. 6. Str. 4 u. 8 fehlen, ebenso der Zusatz Maria can-
dens lilio. Dafür ist Str. 2 als K» bezeichnet und hat eigene Mel. —
86.
1. Gaude virgo speciosa,
Mater Dei gloriosa,
Pulchra nimis et formosa,
Super omnes amorosa,
Tu sola sine compare.
2. Gaude nostra mediatrix,
Nostra sola consolatrix,
Nostra mater et amatrix,
Nostri hostis expugiuiiiix,
0 felix quam inhubitas.
112 —
Gaude semper et exsulta,
Auro, gemmis bene culta,
Ad te iiostra mens suspirat,
Qui te amat non delirat,
0 amor, o amoenitas.
Gaude pura tu puella,
Dominantis domicella,
Cujus tuto sub maiitello
Nullus timor est misello
Sed timido latibulum.
6. Gaude stellis coronata,
Solls luce trabeata,
Sub qua luna est locata,
Semper manens llllbata,
Tu cingens vlrum femlna.
7. Gaude schola disclpllnae,
Glosa legis fons doctrinae,
Vas coelestls medicinae,
His, quos culpaepungunt Spinae,
Infünde medlcamlna.
Gaude, qula semper tecum
Deus manet et tu secum,
Per quem precor ut sls mecum,
Et cor meum lustra tecum
Vultus tu! lumlne.
5. Gaude festa, nunquam maesta,
Praehonesta tu modesta,
Gaude bona nostra mater,
In qua gaudet Deus pater,
In cujus gaudes curla.
9. Gaude vlrgo, laetans plaude,
Et sie vltam nostram Claude.
Et qul dlcunt tibi: Gaude,
Semper tecum slnt In laude
In coelestl culmlne.
Nur C. Das auf das Metrum Salve muiidi salutare sauber gearbeitete
Lied scheint nur ein Bruchstück eines gröfseren Gedichtes. Denn Avährend
die jambischen Schlufszeilen der Strophen (beziehungsweise Halbstrophen)
2 u. 3, 6 u. 7, 8 u. 9 aufeinander hinweisen, stehen sie in 1 , 4 u. 5 ver-
einzelt. 7, 5 glaubte ich wegen des Versmafses und Keimes (femina) medi-
camina statt des handschriftlichen medicinam setzen zu sollen. — 8, 5 Vultus
tui nomine sinnlos. 9, ö culmine weist auf lumine. Beiden Zeilen fehlt
eine Silbe. Ob : In vultus tui lumine und In coelesti cacumine ?
1. Jam adest dies jubilaeus,
In quo jam nascltur Deus
Tribuendo lumen;
Olim coetus proplieticus
Hunc praevidit, coelitus
Expectando lumen.
87.
Luclper nempe perllt,
Luclfer lucens prodiit,
Sol Jacob de Stella;
Christus Jesus rex orltur,
Per quem salus condltur,
Matre de puella.
R*^ Eja nunc vos concinlte,
Voce corde psalllte,
Nato hvnnüzemus.
,üe nativitate Christi".
1. Jam ('liristus ab inferls
Surgens reddlt mlseris
Dulce AUcluja;
.li'.'^I'IU .
Quem morte turpissima. i
Danmarat gens pes>ima,:r.
^ jExpers.'iAUeluja,
— 113 -
3. Caecitate caligans;
Huic mundo innovans
Toiiat Allcluja.
4. Ver parit tlorigerum,
(.'antibus vociferuni
Clamaiis Alleluja.
5. P^lementa serviunt,
Coeli lumen conciunt
Dantes Alleluja.
6. Tempus fit serenius,
Et sol lucct clarius,
Ex hoc Alleluja
7. Omnes nunc cum superis
Cantemus jam in terris,
Semper Alleluja.
8. 0 Christe, rex coelice,
Fractor mortis tetricae,
Da ut Alleluja
9. Castis demus mentibus
Una cum fruentibus,
Yerum Alleluja.
10. Adde justis ceteris,
Qui conjuncti aetheris
Promunt Alleluja.
E. — Ostern. — Str. 8, 4 u. 7 sind als R bezeichnet. — Die Strophen des
Liedes sind offenbar durcheinander gemengt. Sie folgen sich in der Hsch. :
1. 5. 7, 6. 11. 8. 10. 3. 2. 4, in welcher Ordnung sie einen Sinn nicht zulassen.
89.
1. Jam verbum deitatis
Declinat congrue
Casum mortalitatis
Primaeve feminae.
2. Olim sanctis precibus
Promisit coelitus,
Mundi pro reatibus
Est puer genitus.
3. Devote recolite
Diem laetitiae.
Qui indicat, quod oritur,
p]st sol justitiae.
4. Omnes nunc pueruli
Devote canite,
Ad honorem parvuli
Laetanter psallite,
5. 0 vos, 0 scholastici,
Cives inclyti,
Magni cum minoribus,
Omnes et singuli.
6. Summo da carere
Nati judicio
Et tecum gaudere
Perenni gaudio.
E. — Weihnacht. — Auch bei Rosenplut p. 81. Da das Lied in der
Hsch. etwas vernachlässigt erscheint, mögen die Varianten des Kantionais
folgen: 2, 1 u. 2 fehlen. — 3, 1 Devote nunc recolite. — 3, 3 quod ortus. —
4, 1 Nunc vos, o pueruli. — 4, 3 Ad honorem infantuli. — 4, 4 Devote. —
0, I Et vos, o scholastici. — Nach Str. 5 folgt:
Melopaeum depromite
Kegi gloriae,
Ut vos velit exuere
A sorde scoriae
7. Et superinduere
Stola Candida
Cum virtutum titulis
In coeli curia.
8. Ut cum electis omnibus
In coeli patria
Perfruamur gaudiis
Per cuncta saecula.
Drevee, Cantiones Bohemicae.
8
— 114 —
90.
1. Jesu dulcis memoria,
Est super mel et omnia
Tua dulcis praesentia.
2. 0 sacramenti gratia,
0 regum pleiia copia,
Jesu in eucharistia.
3. Homo Deus, amor meus,
Liberator Christus meus,
Cujus ego miser reus.
4. Amor tuus dulcissimus »
Plus millies gratius,
Quam dicere suflicimus.
5. Nil auditur suavius,
Nil degustatur dukius.
Quam Jesus Dei filius.
6. Non iiegat ista Dominus,
Sed totum dat cominus,
Quod rogat suus famulus.
7. Esca nunc veni nobilis,
Dulcedo in effabilis,
A^alde desiderabilis.
8. Sequor quocunque ieris,
Tolli mihi non poteris,
Tu meum cor abstuleris.
9. Desidero te millies,
Mi Jesu, quando venies,
Me de te quando saties.
10. Esca, sanctum convivium,
Excedens onme gaudiuni
Et omnc desidcrium.
ll.Purae mentis refectio,
Replens sine fastidio,
Dans Üamcn dcsiderio.
12. Rogo (te) amore sedulo,
Implc, Jesu, quod postulo,
Poragas vota famulo.
13. Zelus facit ut audeam.
Jesum posco ut habeam,
Ut de te solo gaudeam.
14. Jesu decus angelicum,
In ore mel miriticum,
In corde pigmen coelicum.
15. Bona sunt tua pocula,
Quam felix tua copula,
Sed in his parva momla.
16. Rivus tuus quem debeat.
Novit quod Jesus faciat,
Non est quod ultra cupiat.
17. Area coelestis nectaris
Affunde modo famulis
Flumen tuae dulcedinis
18. Mortis cuncta pericula.
Laeta transibit anima,
Quae bibit tua pocula.
19. Post te non cessat gemere,
Optat prorsus deficere,
Ut tibi queat vivere.
20. Eja Jesu dulcissime,
Spes suspirantis animae,
Te poscunt piae lacrymae.
21. Claro sole praeclarior,
Omni dulcore dulcior
Et balsamo suavior.
22. Currani post te cum tletibus,
Jesu, provolvar pedibus,
Sanctis hacrens amplexibus.
23. Quae dicam [o] amor meus,
Jesus Christus mellitiuus,
Quo delectatur spiritus.
24. Qui te gustant plus sitiunt,
Desidoraro nesciunt
Nisi Jesum. quem diligunt.
115
25. 0 beatum incendium,
0 ardens desidcrium,
Amare Dei tilium.
26. Ergo die te petentibus.
Quam bonus es quaerentibus,
Sed quid invenientibus.
27. Vox liugua nescit dicere,
Exportus novit credere,
Quid sit Jesum diligere.
28. Jesu, qui dulci gratia
Instauras lue convivia,
Sit tibi laus et gloria.
29. Et parees tuo famulo,
Qui te omni stimulo
Ego miser sollieito.
30. Gratum habendo hoc Carmen,
Red des tuum dulce flamen,
Dicant omnes. Amen.
X. — .,De corpore Christi". Eine poetische Vergewaltigung und Mifs-
handlung des bekannten Jubilus S. Benihardi; ein ähnliches Lied „Jesu tui
memoria Est sn))er mel et omnia" steht in der Antiqua et constans confessio
und "wird dort dem Jacobellus zugeschrieben. Das Lied der Confessio ist
wieder eine Entstellung des A'orliegenden. Die Varianten davon herzusetzen
geht nicht an; man müfste das Lied ganz abdrucken.
91.
1. Iniber nunc eoelitus
Irrigavit vellus,
Partum laudabilein
Praesignat mirabilem
Gedeon et Jesse.
2. 0 mira virgula.
Profert amygdala,
Fuit quamvis arida,
Viruit ut florida
Germinoso flore.
3. Esther egregia
Yirtute regia
Victrix est hostium,
Vieit et iniquum
Judith Holofernum.
4. Aurora lucida,
Prae cunctis fulgida,
Sole es amicta,
Luna suppcdita,
GiL^nit nata natum.
5. Non valet ratio,
Logica actio,
Qualis sit natio,
Nulla enodatio
Valet definire,
6. Nisi sis fidelis ;
Crede tune est satis.
Mater deitatis
Yera et hominis
Genitrix est facta.
7. Et sicut splendidi
Solares radii
Yitrum pertranseunt
Illud sed non rumpunt,
Genuit intacta.
8. Salve mater casta,
Hominibus asta,
Ne Plutonis hasta
Feriat nos subito,
Tu gessisti Jesum.
9. Sonet vox lyrica
Lyra Orpheica
Voxque angeliea
Nuntiet in terra
Hominibus paeem.
BCN. Letzteres zweimal, einmal mit der Aufschrift: „canitur sicut:
Dywna_ milost Jiozie". — 5, 1 Nil valet ratio BC. — 4, 3 Radiis amicta
B. — 5,3 Mira est natio B. — 5, 5 Genus definire. Zu Str. 5 vg-l. man
— 116 -
No, 83 Str. .S. — H, 4 Verique hominis C. Atque humanitatis. ß. — 7, 4
8ed nee illnd corrumpunt Ji. — 7, 5 Gignis sie intaeta. — Str. 8 ist in ß
u. C. Str. 'S. — b, 2 Clamantibus asta. — 8, 3 u. 4 Ke nos mortis liasta
Feriat ut subito ß. — 8, 5 juvamen implorantes. C. — 9, 4 Nuntiavit ß. —
N hat das zweite Mal noeh folgende Zusatzstrophen:
1 ü. Niillus est alius
Nisi solus Dens,
Qui regit omnia
Et aufert taedia
Sperantium in se.
1 1 . Ergo nos homines
Quaesumus fragiles,
Ad gloriam ejus,
Qui est summus bonus,
Omnes deeantemus.
12. Gloria sit trino,
Patri eum filio
Pneumatique sancto
De tanto miraculo
Nune et in aevum.
B hat die folgenden zwei:
10. Sit laus Deo patri
Filioque pneumati
Spiritui quoque sancto
Pro tali miraculo ;
Virgo deum gessit.
11. Tu viatorum spes,
Flagitamus omnes,
Ut J o h a n n e s noster,
Qui modo agit iter,
Sanus revertatur.
92.
1. In hac die deeantemus,
Matrem Christi coUaudemus,
Speciali gloria.
2. 0 quam digne honoratur,
Dum in summo coronatur
Stellato sedens solio.
3. Haec est mater gratialis,
Per quam datur specialis
Peccatori venia.
4. Ave mater salvatoris,
Tu vocaris Stella maris,
Tuo nato non gravaris.
5. Nunquam fuit nee est talis,
Ut haec virgo singularis,
Mater manens et ancilla.
6. Non est visa sibi prius,
Similis nee posterius,
Nee audietur amplius.
7. Ergo Jesu mater bona,
Nostra soror et patrona,
Genfer coeli dona.
8. Sumas laudes hac exiles,
Quas reddimus nos fragiles,
Tuae almae virginitati.
BCN. — „Sub eadem nota canitur sicut: Dominator jam est natus.**
N. — 4, 1 virgo salvatoris ß. — 6, 1 u. 2 Non visa prius similis non posterius
audietur amplius N. — Der Autor des Liedes hat sich sichtlich weder um
Einhaltung des Vcrsmafses noch um Vermeidung von Reminiszenzen bemüht.
Möglich, (lafs es sich nur uui einige einem oder mehreren gröfseren Gedichten
entrissene Strophen handelt.
93.
1. In laudem Mariae
Tendo depromere
Laudesque decantarc
Tarn dulci virgini,
Quae Christum concepit
Vi sacri fiaminis,
Semencjue non recepit
Naturae fragilis.
Natura miratur
Ventris tui fruclum,
Quod sine parc paris
De coelo adductum,
Donante Deo patre
Misoricordiac
Pro solo reparatu
Nostrae miseriae.
117
3. Sole es praesignata
Vitrum i)enetrante,
Post partum virgo manes
Sicut eras ante,
Vellusque Gedeoiiis
Te praesignavit,
Quam super omne coelum
Deus exaltavit.
4. Evae nomen mutatum
Dictum fuit Ave,
Antidotum solamen
Donumque suave,
Nuntiavit digne
Dei arcliangelus
Et suscepit benigne
Haec Dei thalamus.
5. Dum serpens antiquus
Evam defraudavit,
Totum genus humanum
Morsu mali stravit,
Haec gestando Christum
Totum reparavit,
Portas aeternae vitae
Nobis reseravit.
6.
7.
8.
Logici mirantur,
Stupent naturales,
Quod tu ens indivisum
Sic comprehendes,
Quod erat immensum
Et ante saecula,
Manebis in aeternum,
Sic reges aetbera.
0 Jesu, prece matris
Confer coelestia.
Da frni sinu patris
Post haec terrestria,
Qui cum Deo patre
Sanctoque flamine
Regnas nunc et in aevum
Sine juvamine.
Qui sanctis suis dedit
Mundum debellare,
Sui corporis flammas
Mire suffocare,
Acherontem superbum
Juvit conculcare,
Exhinc est salus illi
Virtus et gloria.
Nur C. — Das Versmafs, die bekannte Strophe des Nachtigallenliedes
ist mit durchgehender Nonchalance behandelt, der Taktwechsel ein häufiger. —
6, 4 verändert aus Sic comprehendens. —
94.
1. Insignis infantule,
Speciose nimis,
Salve Jesu parvule,
Coeli rex sublimis.
2. 0 pulcher puerule,
Nimis amorose,
Delicate natule
Tu affectuose.
3 Pro te languet anima
Xostra inccssanter,
Cor ardet et omnia
Ardore vehementer.
4. Natus est de virgine
Deo Creatore
Sine viri semine
Pro omni peccatore.
5. Te voces propheticae
Nasci personabant,
Patres limbo mystici
Venire optabant.
6. Noli moram faccre,
Puer per amate,
Veni, veni propere,
Tu desiderate.
BC. -- Weihnachten. — Str. 3 fehlt B. — Str. 2 u. 3 dienen als Ro. —
118 -
95.
1. Jubilemus dulciter
Odas depromcntcs,
Hymnis, lyris, canticis
Melos exsolventes,
Altithrono domino
Cuncta gubernanti,
Inque sede polorum
Pater resident!.
2. 0 mira immensitas
Nostri creatoris,
Quem nuUa nostra pravitas
Valet demoliri,
Filium ab aeterno
Misit incarnari,
Ut ejus creatura
Posset reformari.
3. Hoc non esse dubiuin
Sed fide fateri
Licet semper hominum
Corde confiteri,
Ex intacta tlieotocos
In mundum venisse,
Microcosmum perditum
Sibi reformasso.
4. Ave splendor summi patris,
Et virtus unica,
Salus honor gloria
Pax laus Victoria,
Qui venisti in carne,
Ut nos redinieres,
A gehenna iniqui
Cruore piares.
5. XuUa valet actio
Robori obire,
Nee humana ratio
Genus definire,
Ab aeterno genitus
Illuc descendisti,
Castissimae virginis
Claustra penetrasti.
6. Non est in toto Circo
Sibi consimilis,
Nee proplietarum ore
Quondam laudabilis,
Praeter hanc clarissimam
Virginem Mariam,
Sponsam Dei fulgidam,
Matrem liumillimam.
7. Eja mater, domina,
Mater et ancilla,
Flagita prece filium,
Ferat auxilium
Nobis indignis miseris,
Fruamur in terris,
Ut coronemur in coelis
Cum nato superis.
8. Suaviter decantantes
Laudem in excelsis,
Faciem speculantes
Nostri plasmatoris,
Perfruamur gratia
Ejus in curia,
Ubi sanctorum unitas,
Pax, laus et gloria.
C mit der Aufsclirift : Canitur sub eadem nota, d. li. Avio das voraufgeluMide
Salve amicta sole. — 3,5 steht deutlich doch durcligestrichen catherothos,.
am Kande die Korrektur: tlieotocos. —
96.
1. Jubilemus singuli
Unanimiter,
Carmina concrepantes
Praecordialitcr.
2. In honorem piae
Virginis INIariae,
Nobis ii)sa assistat
Ut in examine.
119
3. Genitam ex regali
Abs viri semine,
Dominam illustratam
Sacroque flamine.
4. Sic ex consensu patris
Mystico prodiens
Ac in utero gestans
Superlativum ens.
5. Haec est, quae ignoravit
In deliciis
Thorum suum ac exclusit
Sic se a vitiis.
6. Tu gemma mulieiiim
Es splendidissima,
Tu inter omnes sola
Sis illustrissima.
7. Supremum nomen regis
Aeterni suscipis,
Quem sicut salutata
Utero concipis.
-8. Et paranymphi dicta
Mox tunc adimplentur,
Christiani fideles
Per te jam laetentur.
9. Nymphula es pudoris
Inaestimabilis,
A perpetuo exstans
Praedestinabilis.
10. Genitus tuus dignus
Exstat laudabilis,
Ex sacro flamine
Fit illustrabilis.
11. Tu norma sanctitatis,
Oros munditiae,
Cellaque puritatis
Es, da vox veniae.
12. Tu prima spes post Deum,
Mater fidelium,
Tu consolatrix vera
Ad te clamantium.
13. Deviantes a via
Kevoca propere.
Tu nos constantes fac
In bono opere.
14. Laudemus Deum et te
Imperia prope,
Et sie post liberemur
Inferni ab igne.
C. — Das Lied ist metrisch nicht sorgfältig gearbeitet; Str. 5, 7 u. 14
scheinen besonders verderbt. Str. 5 scheint an die Antiphon zu erinnern
Haec est, quae nescivit thorum in delicto. —
97.
1. Jubilo cum carmine
Yeneremur hodie
Factorem gentium,
2. Qui sibi apostolum
Sanctum elegit Jacobum
Virtutum studio.
3. Hermogenes in varia
Studebat arte magica,
Qua eum falleret.
4. Philetum condemnavit,
Dum eum seque stravit
Virtutis osculo.
5. Daemones destinavit,
Jussu eis mandavit
(Ut) sanctum apostolum
6. Adducerent ligatum,
Et fore praesentatum
Sibi in vinculis.
7. Daemones multifarie
Clamabant in aere:
Nobis miserere.
8. R° 0 lucerna gentium,
In exemplar datus,
Poenas sustinens gratus
Pro Christi nomine.
E. — 8t. Jakob — 2, 3 Jacobus mit kurzer paenultima, die gewöhnliche
Betonung des MA. — Das Lied dürfte kaum vollständig sein. —
120
9a
1. Katharinae solcmnia 5.
Celebret ecclesia,
Qua salutis praemia
Das petentibus.
2. Costi regis tenerriina 6.
Filia, pulcherrima
Exultet Katharina,
Lux egregia.
3. Maxentius confineis 7.
Dum maiidat provinciis,
Circumsiüs incolis
Flecti idolis.
4. Dum jussa spernis principis, 8.
Oratores incipis
Ad fidem convertere,
Christo credere.
Ergastulo dum carceris
Graviter coerceris,
Credit uxor Caesaris
Cum Porphyrio.
Ducentibus militibus
Cum suis comitibus
Quos ad coelos dirigis
Cum martyrio.
Te decollatam gladio
Christus solis radio
Sociat aiigelicis
Turbis coelicis.
Te turbae laudant coelicae,
Ordines angelicae
Sepeliunt vertice
Montis Syna.
9. R. Gaudens in coelis hodie
Nos junge, Katharina,
Regie gloriae.
DE. — Katharina — 4, 3 Ad finem E. — 5, 4 Cum Porphylio D. —
Str. 6, 7,8 fehlen D. — Str. 9 Rundreim nach je zwei Strophen wieder-
kehrend.
99.
2.
Landes dicat omnis aetas 3.
Christo regi semper laetas
Dulci cum symphonia,
Qui ex sua dementia
Cuncta gubernans entia
Andream evocavit.
Arte piscandi varia 4.
Hunc perscrutantem maria
Cum Simone IJarjona.
Et (juid eo dicis dignum,
Nullum Christi videns Signum
Primo sub admonitu
Fugit rete, linquit ratem,
Nee dum plene veritatem
Coutemplatur spiritu.
Patris spernens praesentiam,
Ovans sequitur Messiam
Piscaturus homines.
Post ut agnus tu, Andrea,
Crucifixus ab Aegea
Emisisti spiritum.
Te precanmr, ut ducamur
Post hanc lucem per te ducem
Ad coelorum gaudia.
5. 0 Andrea tu benigne,
0 tu consors Christi dignc,
Votis meis annue,
Pulsa morte laeta sorte
Pacem fessis et oppressis
Apud Christuni obtine.
Nur E. — Di.i erste Hälfte der 5., die zweite der 2. Stroplie sind als
R aufgcfülnt. Erstere unterbricht auch wirklich den Zusannnenhang-, da sie
in der lieh, hinter Str. 1 steht. Wie Jacobus so war auch Simonis otc.
stets auf der drittlet/.ten betont. 3, 4 Anspiehmg au Adam v. St. Viktor.
Fugit rete, fugit rateui (Gaude Roma caput niundi).
— 121 —
100,
1. Lumen sancti spihtus
Descendat divinitus,
Nos illuminet hodie.
Plenitudo gratiae,
Tu solus lux justitiae,
Exaudi nos in liac die.
Rex dulcis angelorum,
Salus arcliangelorum,
Spes in te credentium.
Solatium sanctorum
Et vita beatoruni,
Protector sperantium.
Tu via peccatorum,
Tu semita justorum,
Latitudo fidelium.
Pater es orphanorum,
Solamen miserorum,
Plenitudo omnium.
Da solamen populo,
Da virtutem in jubilo,
Nos perduc ad solatium.
M. — Pfingsten.
101.
1. Maria pia,
Virgo pudica,
Nos salvifica,
Regis amica.
2. Aaron virgula
Tu fructifera,
Cedrus odora,
Gemma decora.
3. Rectrix mentium,
Area virtutum,
Tu spes gentium
Desperantium.
4. Janua coeli,
Sis memor mei,
Genitrix Dei,
Fer opem rei.
5. Ave aurora,
Solls nuntia,
Stella praevia,
Pulchra ut luna.
6. Beatissima
De David nata,
Benignissima,
Fellis nescia.
7. Eja domina_,
Tu es spes nostra,
Solve vincula,
Hostem subcalca.
8. Audi gementes,
Guberna mentes,
Adjuva flentes,
Tibi psallentes.
9. Tu es post Deum
Salus omnium,
Spes peccatomm,
Terror daemonum.
10. Ave beata,
Virgo sacrata,
Parens serena,
Mater amoena.
11. Vita diceris,
Digna titulis,
Garens maculis
Mentis, corporis.
12. In coelestibus
Pulchra ut cedrus,
Dulcis libanus,
Flagrans quasi thus.
— 122 —
13. Tu incllis favus,
Dulcis es quam plus,
Caecis oculus,
Claudis baculus.
14. Imago lucis,
Virgo decoris,
A vi daemonis
Tuere velis.
15. Sidus aureum,
Pelle nocivum,
Da solatium,
Rege devium.
16. Yirgo sublimis,
Tu reorum sis
Adjutrix mitis,
Quae es coeli vis.
17. Stella marina,
Flos sine spina,
Nobis propina
Bona divina.
18. Coelis altior,
Stellis clarior,
Sanctis sanctior,
Da regnet amor.
19. Ibi nos loca,
Ubi gaudia
Permanentia
Sunt melliflua.
20. Porta aurea,
Porta beata,
Coeli regina,
Mundi domina.
21. Ergo juva nos,
0 pneumatis dos^
Dulcis coeli ros,
Tene naufragos.
22. Valde inclyta
Es, 0 Maria,
Da mi gaudia,
Quaeso, o pia.
23. 0 refugium
Pereuntium,
Tu naufragüm
Es solatium.
24. Te matrem Dei
Canunt angeli,
Seraphim chori
Assistunt tibi.
25. Amen, solamen
Per te det flamen,
Inclytam amem
Virginem. Amen.
BC. — 8, 4 Ad te clamantes. C. — 17, 1 Stella Maria. C. — 24,
Seraphim, Throni. C. — In C fehlen die Str. 13, 14, 15, 19, 22, TS.
1. Mens surgat fidelium,
Laudare sanctissimum,
Dulce Christi fcrculum
Et sanguinis poculum.
2. Ecce tempus gratiae,
Tempus est laetitiae,
Cedat vis moestitiae,
Gaudeamus hodic.
3. Haec sacra magnalia
Typicavit in manna
Et in urna aurea
Olim turma Judea.
102.
4. Hie Isaac immolatur,
Et agnus manducatur,
Elias confortatur.
Peccator restauralur.
5. Ut surganms oritur,
Ne perdanmr moritur.
Compensemus iuitur
Illud, quod nobis cUitur
6. Ejus Sacra lectio
Nostra sit rcfoctio,
Nos pro vitae pretio
Mundo mori di)cuit.
- 123 —
7. Jesu tua gratia 8. 0 Jesu dulcissime,
Fideles tuos satia, Qui nos tuo corpore
Refocilla debiles, Cibas, potas sanguiue,
Consolare Üebiles. Munda nos a crimine.
9. Confer, ut te fruamus,
Sic ut tecum vivamus
Et tecum capiamus
Consortium gloriae.
D E F. — Frouleiclmam — Die Strophen folgen in D. 1. 7. 2. S. 9,
5. 6. 3. 4; in E: 1. 2. 3. 4. 7. Die übrigen fehlen; in F. J. 7. 2. 3. 4. 5. 8.
Die übrigen fehlen. Str. 7 wurde als R betrachtet, daher ihre Stellung an 2.
oder letzter Statt. 5, 4 quod nobis tarn traditur. F. — 8, 3 Cibas atque
sanguine F. — Str. 6 und 9 fehlt F.
103.
1. Mente pura laudemus,
Margarethae decantemus
Dulci melodia
Stirpe gen tili nata
Fideque desponsata
Haec virgo regia.
2. Rectam fidem sectatur, 3. Trinoque in personis
A patre propulsatur, Nos modulemur sonis
Nutrici paruit. Coelorum Domino,
Cujus oves dum pavit, Margaretham qui thronis
Hanc praeses adamavit, Locavit in decoris
Haec Christum praetulit. Post victoriam.
4. R^ Tu gemma castitatis
Aurumque puritatis
Deo nos reconcilia.
E. — Margaretha. Wohl unvollständig. — 2, 1 Rectam fideni dum
sectatur Hsch.
104.
l.Mittitur archangelus tidelis 2. Ingressus liic nuntiat amoena,
Ad Mariam virginem de coelis, Ave, inquit, gratia tu plena,
Antiquis quae latuere velis, Heres manet in te vitae vena,
Vox haec patefecit Gabrielis. Inter omnes femina sercna.
124
3. Cujus ex sermone fit turbata,
Cogitabat, cur sie sit affata,
Stupet virgo, quod sit salutata
Voce prius nunquam usitata.
Alini sancti spiritus radius
Obumbrabit, virgo, tuos sinus,
Ex te enim exiet dominus,
Ab aeterno genitus filius.
4. Ne timeas, inquit, o Maria,
Dominus nam tecum exstat dia,
Altissimi filium tu quia
Gignis et vocabis hunc Messia.
7. Ecce dei humilis ancilla,
Fiat verbum, quod dicis, in illa,
In me sistunt vates et sibylla
Per me ruit Evae necis scvlla.
5. Quomodo, legate arcanorum,
Pariam nunc regem angelorum,
Conjugis non novi viri thorum,
Virgini hoc exstat indecorum.
8. Laetentur christicolae soluti
Pharaonis vinculis versuti,
Liberi deserviant virtuti,
Mundi pompam calcantes polluti.
ABC DE. — 1, 3 Ante quisquam DB. — 2, 1 Ingressns haec B C. —
2 , 3 Heros inanet C E heres D. — 2, 4 feminas B C. — 4,2 uam exstat
tecum B. — 4,4 Messiam D. Gignes, veni precor, o Messia A C. — 5 , 1
archangelorum verschrieben A. — 5, 3 Conjugis nam nunquam novi thorum
A. — 5, 4 Virgini hoc manet indecorum. Ob Korrektur des Bohemismus
exstat? A. — 6, 3 exiet divinus A. — 7, 3 sistant B. — 7, 4 ruat . . .
stilla. A. — Str. 8 ist in A R^ die mit eigener Melodie nach je zwei
Strophen wiederkehrt. Am Schlüsse ist auch Str. 7 als R^ bezeichnet, auf
die dann 8 folgt. Diese Handschrift hat die Angabe: De annuntiatione.
105.
1 . Modulemur
Die hodierna,
Qua rex regum
Scandens ad superna
Mundo grata
Dedit munera.
2. Ad agalma
Perficiens saltum,
P^mptum plasma
Transferens in altum,
Jubilosus
It per aethera.
3. Redivivus
De se diftidentes
Inviserat
Fratres conquerentes,
Redarguens
Intidelia.
4.
5.
6.
Tradens illis
Coelica mandata,
Charismata
Daturum beata
Se promisit
Optabilia.
In excelsi
Apicis cacumen
His perductis
Suum pandens numen,
Elevatus
Est ad aethera.
Kitens Claras
Binus illuni testis
Ut astaret,
Curie coelestis
Fertur, grata
Promens verbula.
12.'
7. Viri fratres,
Inquit, Galilaei,
Ut spectatis
Elevatum
Iginvoma
In nubecula,
8. Sic venturus
Fidite constanter,
Recensurus
Omnia patenter
Transitura.
9. De aerumna
» Revehi orantes,
Charismata
Jam coeli zelantcs
Athanatos
Nos accelera.
Nur E. — Himmelfahrt. — Str. 2 ist als R bezeichnet, offenbar nur aus
Gewohnheit. — 7, 4 esse natum verschrieben.
106.
1 . Modulemur nato regi,
Qui con dolens suo gregi
Cernitur in terrestribus.
2. Horas meas hie mortales
Pessum dedit jam fatales
Mortis nexus evellendo.
3. 0 parvule sumni nate,
Qua [perjmotus pietate
Adis regna terrestria.
4. Phos culminis tui patris
Obumbravit sinus matris
Tibi parans hospitium.
5. 0 stupenda haec natio,
El homini permixtio,
Hypostasis est ratio.
6. Implora tuum natulum,
Ut praebeat se sedulum
Pellendo omne noxium.
7. Et post saecli consortium
Vehat nos ad palatium
Sui aeterni numinis.
N ohne Mel. — Weihnacht. — 4, 3 Tibi parans exitium Hsch.
1.
2.
Nascitur de virgine
Garens omni erimine
Deus coeli et terrae.
Nascitur de virgine
Pro captivo homine,
Nolens eum perdere.
Nascitur de virgine
Jesus Christus nomine,
Regnans sine termino.
G. — Das Lied könnte seiner
zu den Rufen gerechnet werden;
Schlüsse. — 6, 3 jam letetur.
107.
4. Nascitur de virgine,
Plenus Dei flamine,
Filius deitatis.
5. Nascitur de virgine
Homo sine semine,
Regnans sine termino.
6. R. Omnis homo jam laetetur
De tam magno gaudio,
Evae scelus jam deletur
Virginis puerperio.
Form nach mit Weglassung des Refrain.«?
es fehlt ihm aber das Benedicamus am
— 12G
108.
1. Novis canamus mentibus 4.
Apostolorum coctibus,
Ut ipsorum in laudibus
Concordes simus vocibus.
2. Solemnia hodierna 5.
Dent nobis regna superna,
üt pietas nos paterna
Conservet luce aeterna.
3. In apostolorum die 6.
Exaudi nos, Christe pie,
Ut ipsorum sacrae viae
Jungant nos coeli curiae.
0 coelestia sidera,
Adaugete nunc munera,
Portantes vestra pondera
Delete nostra scelera.
Felices mundi judices,
Exaudite nos supplices,
Ne sitis nobis vindices,
Sed docete nos simplices.
Plaude semper fraternitas,
Quam tenet coeli civitas,
In qua semper jucunditas
Est atque plena charitas.
R. 0 vos sancti apostoli,
Jungite nos regi poli.
Alleluja»
DE. — Von den Aposteln. — 1 , 3 In ipsorum nimc laudibus. E. —
4, 3 Vera pondera D. — 6, l Plaude frater fraternitas D. — 6, 2 quam atque
coeli civitas D.
109.
1. 0 Rex regum, clementiae,
Intuere, pater pie,
Modulamen symplioniae,
Audi voces ecclesiae.
2. Sublima tuos plasmatos,
Restaura nos desolatos,
Ut justorum per precamen
Kobis ferat consolamen.
3. Sponsa Christi Dco digna,
\irgo virginum regina,
Nobis pia sis Ijenigna,
0 Maria^ tu condigna.
4. Onincs Sancti triumphantes,
Imploramus anhclantcs.
Per veslrorum sutl'ragia
Purgemur nos a venia.
5. Rogitamus, flagitamus,
Ut sanctorum nos jungamur
Merentium consortio,
Psallentium regi pio.
6. Audi virgo gloriosa,
Post tilium spes unica,
Clemens et imperiosa,
Delens nostra maculosa.
7. Salve mater speciosa,
Super solem clariosa,
Vale, vade et decora,
Pro nobis Deum exora.
8. Nunquam fuit nee est talis,
Ut haec virgo singularis,
Mater manens et ancilla,
0 Maria, tu benigna.
ß. — Allerheiligen. — 1,10 fehlt in ]?, ist aber zu ergänzen. Vgl.
llymnologia liolieniica p. 73 Slunce zacliazi za lioru. — 7, 3 luul 4 dem
Ave regina coelorum entlehnt, daher ^Yahrscheinlit•h vale, valde o decora.
— 127 —
110.
1. Pangant odas paritcr
Pueri hilariter
Voce cum sonora,
Ecce vox intonuit,
Patrem nata geimit,
Rutilat aurora.
2. Yagit infans parvulus,
Quem gesserat alvulus
Yirginis Mariae,
Stellaque praecedente
Intrant ab Oriente
Reges Arabiae.
3. Regi regum Domino
Ac matri cum filio
Gratias agamus,
Sibi cmn laetitia
Spretaque moestitia
Laete concinamus.
A von späterer Hand mit zweistimmiger Melodie. Um der unvermeid-
lichen K^ willen ist 3, 4 — 6 vom Scliluss des Liedes an den Anfang verpflanzt
und dadurch Reim- und Gedankenfolge aufgehoben. Den Ursprung des Ge-
dichtes beweist der Bohemismus Sibi statt ei 3, 4, wenn es die Betonungs-
verhältnisse von Str. 2 nicht schon gethan haben.
IIL
1. Paraneuma eructemus
Tripudiali rotulo,
Voce sed et personemus
Tibi, Christe, parvulo ;
2. Qui ob culpam protoplasti
De Maria volitasti
Nasci mirabiliter,
Hominem, quem tu fecisti,
Redimere voluisti,
Cruce sumpta acriter.
3. Plutonis edacitatem
Tuam per nativitatem,
Jesu Christe, mutuans,
Cum egenis vis manere,
Adae primi et delere
Pomi morsum quaeritans.
5.
nie fecit lugubramen,
Noluisti tu sedamen
.Malens mundo gaudia,
Tibi dat virgo Maria
Arma, quibus nobis dia
Disponis solatia.
Non manebo soporatus,
Prece[s] crebra[s] sed paratus
Sum tibi refundere,
In te spero gratulari,
A te neque separari
In amoeno aethere.
G. Ubi Chorus angelorum
Omniumque electorum
Congaudet hilariter,
Illuc et nos promitantes
Ad amoena et laudantes
Cunctos trabe pariter.
Nur B. — Weihnachten — Das Lied ist in der Handschrift unglaublich
entstellt, denn es ist ohne jede Rücksicht, nicht nur auf das Versmafs,
- 128 —
sondern auf Sinn und Verständnis unter vier Melodieen g-epferclit. Das erste
dieser so entstandenen Lieder geht von 1 , 1 bis 2, 3, schaltet hinter Maria
(2, 2) virgine ein und repetiert mirabiliter. Das zweite reicht von 2, 3 bis
3, 5 einschliefslieh , schaltet vor Jesu Christe (3, 3) O ein, repetiert dies
Glied, sowie vis manere (3, 4) und et delere (3, 5). Das dritte Lied fängt
an Pomi morsu (3, 6) und schliefst mit prece crebra (5, 2), nachdem es non
manebo und prece crebra repetiert hat. Das vierte Lied fängt dann am
geistreichsten von allen mit Sed an und reicht bis zum Schlufs. Alle vier
beginnen mit grofser roter Initiale. Von den so gebildeten Liedern ward das
erste zweimal hintereinander gesungen, und nach dem dritten das zweite
wiederholt. Was die Leute dabei mögen gedacht haben? Erst nach langem
Studium kam ich hinter das Geheimnis.
112.
1. Patrata sunt miracula,
Natum parit virguncula
Sine dolore feminae,
Haec nova sunt in virgine.
3. Quis audivit talia,
Tres reges cum victoria
Solis ab ortu procedunt
Eique munera reddunt.
Paranymphus apparuit
Pastoribus et retulit:
Infantulus jam gignitur,
Quo totus mundus regitur.
4. Tu fili matris unice,
Da salutem pracifice
Et peccatorum veniam,
Peccati delens scoriam.
5. Mater, exora filium,
Ut tollat nostrum vitium
Et clementer indulgeai,
Gratiam nobis conferat.
Nur D. — Weihnachten. — Es kommen zwei R vor, die aber verschie-
denes Versmafs haben ; eine nach Str. 1 : Jam laetemur cum gaudio |
Bethlem confinio | Dens jam nascitur. Die andere am Schlüsse: Ergo
cum novo jubilo | Decantemus infantulo | Regi regum victoriae, deren letzte
Zeile auch in dem Liede: Beati qui esuriunt vorkommt. — 5, 1 Pater. H seh.
1. Plena gratia,
Naevorum inscia,
Divina Maria,
Ave Deo grata,
0 beata.
113.
3.
Docti mystice,
Ceteri pistice,
Divina Maria,
Tibi gratulantur,
Venera ntur.
2. Alma trinitas,
Perfecta Deitas,
Divina Maria,
Decora gloria
Te coronat.
4. Exemplo tali
Pariter singuli,
Divina Maria,
Psallimus, agimus
Festas laudes.
— 129 —
5. Dei genitrix,
Olymporum rectrix,
Divina Maria,
Nostri tutrix bona
Et patroua.
6. Quanti valeas,
Creata praecellas,
Divina Maria,
Nemo concipere
Seit, referre.
7. Auro carior,
Sole micantior,
Divina Maria,
Astra super celsa
Praeexcelsa.
8. Manna sapidum,
Sicut thus fragidum,
Divina Maria,
Magis sapis, places
Ac redoles.
9. Fructus varii,
Kerum proficui,
Divina Maria,
Redundas virtute
Pro Salute.
10. Ut exules nos,
Mortis saevae dignos,
Divina Maria,
Reddas eripias.
Tibi jungas.
11. Amen singula
Mente percredula,
Divina Maria,
Personent jugiter
Jubilanter.
Nur B. — 8, 4 Mage sapis.
clat, eripiat | Sibi jungat. Hsch.
10, 2 Morti saevae. — 10, 4 u. 5 Ked-
114.
1 . Plena gratia.
Da solatia
Ibi in patria,
Virgo Maria.
2. Aula regia,
Porta lucida,
(Tu) nobis impetra
Aeterna gaudia.
3. Voce angelica
Es salutata,
Nunc 0 [tu] praeclara,
Praeclarissima.
4. Lucem miseris
Confer inferis,
Ut [nunc] a vitiis
Nos tuearis.
DreTes, Cantionea Bohemicae.
5. Vocibus piis,
Laudibus cunctis,
In celliculis,
Laudat in choris.
6. Sola decora,
Virgo tenera,
Nos ad aethera
Tecum praepara.
7. Eja inclyta,
Reconcilia
Et [nos] colloca
Nunc ad amoena.
8. Sana lajÄguentes,
Respicc stantes,
Et nos precantes,
Fac participes.
9
Al
— 130 —
9. Tu nos pctentcs
Fac ut stabiles,
Et inhabiles
Foras ejicias.
10. Ne nos damnemur,
Sed ut laetemur
Tecuin in patria,
Virgo Maria.
11.0 sponsa Christi,
Suveni tristi
Et illumina
Nostra merita.
12. Mater gratiae,
Sordes ablue,
Procul repeile,
Veniam praebe.
13. Exora Deum,
Tuum filium,
Sanctum spiritum
Sanctorum omnium.
14. Nos custodire
Digneris, ire
Ad pallatia,
Virgo praeclara.
15. Ergo concinam(us),
Tibi referam(us)
Landes (cum) gloria[m],
Virgo Maria.
C. Das Lied trägt dieselbe Melodie und soll im gleichen Yersmafse ge-
schrieben sein wie Aaron virguhi. Wie dieses syllabiert es blofs, aher auch
das noch nachlässig. 1, 3; 3, 1; 10, 3; 13, 4 liefse sich der Überschufs
von einer Silbe beseitigen , wenn man an Elision denken dürfte ; aber 7 , 1
wird der Hiatus nicht geniieden. — Überzählige Silben aufserdem in 2 , 3 ;
2, 4; 3, 3; 4, 3; 9, 4; 15, 1—3. Eine Silbe fehlt 7, 3. Str. 5 ist ohne
Subjekt.
115.
1. Probleumata aenigmatum
Typoruni reclusorum
Velata stirpsque stemniatum
Ex Jesse nianatorum
2. Produnt se clare hodie,
Cum praeterit figura,
Dum regem parit Üorida
Maria, nymplia pura.
Stirps Jesse virgam tloridam
Fecundam propagavit,
Haec sine viro gravidam
INIariam designavit.
Ex sobole Davidica
lUuxit en salvator.
Ex Stella Jacobitica.
Quae dudum praesiguatur.
*»v
5. Per ampla orbis spatia
Hinc laudes sint Mariae,
Quae facta Dei gratia
Est gcnitrix Messiae.
N mit Mcl. — Weihuachtou. — 5, 1 oris spatia. Hsch. — Str. 5 steht
nach Str. 1, was daher kommt, jiaIi—siü»_aIiLl^ii"dreim beirutzt ward. Sie
stört aber dort den Zusamim
^f^^tO/ M£o,^^
ST. VJCHAEL'8
COLlcGE
— 131
2.
3.
1.
2.
116.
1. Procopii solemnia
Existant nostra munia
Juvamento altissimo ;
Qui de gente Bohcmorum
Natus, velut sidus morum
Yenustate claruit
In salutem plurimoruin,
Sospitatem infirmorum
Dans pius apparuit.
Novae legis novus lator,
Gentis naturae zelator,
Xovus doctor literis,
Docet non ut Simulator
Sed activus contemplator,
Dans exempluni posteris.
4, Caecis visum, claudis gressum
Reparavit et oppressum
Lapidum congerie,
Atro daemone possessum
Liberavit et oppressum
Patricidam carie.
5. Idem dum interpellatur,
Fluens amnis congregatar
In aestatis tempore,
Orbis videt et caecatur,
Quid non bene [de]precatur
Pro salutis opere.
6. Hinc oramus te, patrone,
Miseros audire prone,
Qui tot signis radias ;
A vindictae nos mucrone
Salves, coelesti coronae
Conformari facias.
Nur E. — St. Procopius.
Puerum solatio
Cedat vis omnis moeroris,
Sonuit tripudio
Vis magna tanti pastoris.
Canticis et laude
Jubilantes vociferemur,
Daemonum a fraude,
Sic viventes, ut liberemur.
117.
3. Meritis eximii
Nicolai quo sublevemur,
Conferat El praemii
Aureolam, ad hoc conemur.
4. Juvenum ritu
Differens lasciva subegit,
Coelico jam situ
Collocat hunc, aeterne qui regit.
A. „De sancto Nicoiao." Mel. der BP zweistimmig, fiist ganz in
Quinten. — Das Lied besieht aus bipartitis caudatis, von denen 2,1 als
Ro fungiert. —
118.
1. Quidam triplo metro
Sulutando retulit talia,
Quae sunt curialia,
Domina,
Pro te cano carmina.
De imperatrice,
Facta matre trinae deitatis,
Chorus noster dogmatis
Gaudium
Psallat et tripudium.
9*
— 132 —
3. Dum ipsa conizat
Fortiter bumbicina tunica,
Quasi mala punica
Sic rubet,
Felix est cui nubet.
4. Coma sibi fulva,
Magna quoque vultus serenita?,
Oculorum claritas,
Ideo
Laetor, dum hanc video.
5. Dum sub umbra quercus
Comedit, tunc sternitur floribus,
Humectis humoribus,
Inviam
Ne intret lasciviam.
6. Dum comedit runibum,
Tunc emisit buccellam omnibus
De rumbo pauperibus,
Maxime
Cursu quadragesimae.
7. Dum lecto se ponit
Clericus, supportat psalterium,
Regi psallens omnium
Cantica
Devote Davidica.
8. Haec est sibi cura,
Sublevare crucis signaculum,
Frequentet oraculum,
[Omnibus]
Ornata virtutibus.
9. Poli quot inula, (?)
Tot habet in cultu monilia,
Quibus membra propria
Redimit
Et me magis perimit.
A von späterer Hand zugeschrieben und zwar in einer Weise, die das
Lesen äufserst schwierig macht. Am Ende des Liedes steht etc.; es ist also
nur ein Bruchstück. Gleichwohl und trotz der grofsen Unverständlichkeit
des Gedichtes wollte ich dasselbe nicht übergehen, da es unter mehrerer Rück-
sicht von Interesse ist. — 2, 2 Factam mere triuae deitatis anders Läfst
sich nicht lesen; die jedes theologische Gefühl beleidigende Konjektur niatre
hätte ich nicht gewagt, wenn der Ausdruck nicht auch sonst in diesen Liedern
vorkäme, z. B. No. 91 Str 6: Mater deitatis, veri et hominis genitrix es
facta. — 2, 3 Chorus nostrae docmatis. — 3, 1 Dum ipsam conisat (;foi'/'cw,
eilen bis zum Staubigwerden?). 5, 4 fehlt. In viam? ne intret lacisivam.
Möglich auch latis(s)imam , die breite Strafse des Verderbens. — 7,3 liegi
])sallentibus omnium gegen den Sinn und das sonst gut beobachtete Vers-
mafs. — 8, 4 fehlt. — 9,1 inula vieHeicht als zwei Worte zu lesen. —
Dafs das Gedicht Anspielungen an das Hohelied enthält, ist klar. Bei dem
rumbus in Str. (i werden wir wohl an den f/J^ig zu denken haben. Str.
7 u. 8 dürfte sich auf die Vision des heil. Felix von Valois beziehen:
Dormientibus cunctis fratribus et ad matutinas preces in pervigilio Nativitatis
Deiparae media nocte recitandas Deo sie disponente non surgentihus, Felix
de more vigilans et horas praeveniens, chorum ingressus reperit beatam
Virginem in medio chori habitu cruce Ordinis insignito (vgl. S, 2)
indutam ac coelitibus similiter indutis sociatam. Quibus permixtus Felix
praecinente Deipara laudes divinas concinuit riteque persolvit. (Hrev. Kom.) —
1. Recolamus virginis
Inclyta miranda,
Da laudum praoconia
Nübis imitanda,
111).
Olim ex proplietioa
Voce praedicatum
Deprompsit aniielica
Vox a patre nalum.
— 133 —
2. Missus est ad Mariam
Gabriel de coelis,
Verbi sunimi imntius,
Bajulus tidelis,
Ingressus ad INIariam
Angelus sie ait:
Ave plena gratia,
Deus te beavit.
3. In sermone angeli
Maria turbatur,
Qualis salutatio
Anceps admiratur,
Respondens ad angelum:
Virum non cogiiosco,
übique mysterium
Kimis expavesco.
4. Angelus ad Mariam
Inquit : Invenisti
Gratiam altissimi,
Qua digna fuisti,
Concipies lilium,
Cui nomen Jesus,
Pariesque dominum,
Fit alvus illaesus.
5. Dabit illi dominus
Sedem patris David,
Et in domo Israel
In aevum regnabit.
Ad sermonem angeli
Virgo stetit rata,
Suumque propositum
Praebet mente grata.
6. Nihil insolentiae
Yirgo praetendebat,
Nam lux sapientiae
In ipsa vigebat,
Ex affectu simplici
Deo famulatur,
Sed et gestu simplici
Cernentes ornatur
7. Oliva fructifera,
Mater pietatis,
Fuga mundi scelera,
Stella claritatis,
Per quam cuncta prospera
Dantur nobis gratis,
Nos tandem in aethera
Transfer cum beatis.
8. Orthodoxae fidei
Cuncti professores,
Solvite nato Dei
Landes et honores,
Huic nostros poplices
Proni inflectamus,
Ut errorum puUulans
Succidatur ramus.
9. Melodicas psallite
Odas genitrici,
Ut nos promoveat
Opere felici;
0 pater optime,
Praesta consolamen
Fidei cultoribus,
Dicat omnis: Amen.
li. — 5, 2 Sedem David patris. — 9, 3 u. 5 fehlt eine Silbe. —
120.
1. Kesurgenti collaetemur,
Pace grata jubilemus,
Et resonet personorus
Alleluja noster chorus.
2. Haec est dies laetitiae,
Qua surrexit rex gloriae,
Laudemus unigenitum
Matris Mariae filium.
3. Hie assumit dotes gratas,
Quos invisit sie conatas,
Claritate [praejfulgentem
Et opaca evellcntem.
4. In mortali statu cultus,
Manens Deus hie sepultus,
Passibili pulsa norma,
Beatorum mansit forma.
134 —
5 In gloriüsa carne tali G. Flenti appaiuit Magdalene
Surgens Christus aeternali, In hortulaiii si)Ocif',
Gravitate omni mota Pascha novum instituit,
Agilitatis plausit vota. Dum redivivus damit.
7.11. 0 Victor mortis strenue,
Ab hostibus nos erue.
AUeluja.
Nur D — Ostern. — Mit der Aufschrift: Canitur Sicut: Novis canaraus
mentibus. - Str. 3 entstellt; 3, 3 fehlt eine Silbe. - 5, 1 In überzählig -
5, 4 eine Silbe desgl. - 6, 1 Flenti oder ein Äquivalent überzählig. -
121.
4.
1. Resurgenti Nazarcno
Triumphantique Domino
Landes prorumpentes demus
Senes ac infantuli.
2. Jesu pie, rex gloriae, 5.
Digneris nos cxaudire
Et de faece miseriae
Ad te nos perducere.
3. Qui pro nobis tot perpessus 6.
Yulnera per flagitia,
Mortem nostram sua morte
Diluens acerrima.
Nur E. — Ostern. — Str. 2 ist als K
späterer Hand, am Rande eine abweichende
122.
0 benigne Jesu Christe,
Succurre nobis hodie,
Et digneris liberare
Nos ab omni crimine-,
Quo soluto valeamus
Videre te in patria,
Ubi regnas Deo Patre
Per aeterna saecula.
Alleluja reboantes
In hoc paschali gaudio,
Exultemus et laetemur
Supernorum domino.
bezeichnet und für sie, doch von
Melodie notiert. — 3,2 entstellt. —
I
1. Salve amicta sole, 3.
Sponsa claritatis
Summi parentis prole,
Fccunda pneumatis,
Prodis nobis in lucem
Solem justitiae,
Mutans tu vetustatem
Evam tristitiae.
2. Lunam sub tuis pedibus 4.
Calcans terrestria,
Pulchrior sideribus,
Coelorum agmina
Laudant te niatrem luminis,
Tu porta principis,
Clausa aetcnialiter,
Nunc et perenniter.
Coronam gemmanim
Gestans in capite
Duodecim stellarum,
Miro tu ordine
Profers, virgo, tilium
Ut sidus radium,
Rosa spinarum germine
Producis lilium.
Candore aurora,
Splendorc originis,
DuU'is et dei'ora
Ad nos progrederis,
Stirps Jesse es prophetica,
Tu Aaron virgula,
Florcm, frondes educens
Nucis amygdala.
135 —
5. Rutilans maris Stella,
Portus refugii,
Ke mortis nos procella
Demergat inferi,
Succurre fluctuantibus
In mundi pelago,
In te confitentibus,
Tuo suffragio.
6. 0 Libanus non incisus,
Cypressus in Sion,
Te circumfluit rivus
Paradysi Geon;
Riga nos virtutibus,
Repeile jurgia,
Tuis fruamur dotibus,
Da pacis sidera.
7. 0 mater Christi fulgida,
Clavis Davidica,
Quae verbo claudis, aperis
Regis palatia,
Educ vinctos de carcere,
Tu mater veniae,
Salva nos a tenebris
Hujus miseriae,
8. 0 turris fortitudinis,
Scutum auxilii,
Ex te mille clypei
Dependent aurei,
Extirpa cmictas baereses
Tua potentia,
Ne nos labamur desides
Tua dementia.
9. Non est in toto arco
Sibi consimilis,
Nee prophetarum ore
Quondam laudabilis,
Praeter hanc clarissimam
Virginem Mariam,
Sponsam Dei inclytam,
Matrem humillimam.
BC letzteres zweimal: fol. B XI (Ca) und fol. F XIV (Cb). — 1 ,' 7
venustam B. — 3, 7 germina Ca. — 4, 1 Polum spargis aurora Cb. — 4, 2
Splendore originis B; candore originis Cb. — 4, 3 Palchra et Ca. — 4,5
ex B. Cb. fehlt Ca. — 4,7 Frondes et flores Cb. — 4, 8 mitis amjgdala
verschrieben Cb. — 5,10 rutilans Cb. — 5, 5 Juva fluctuantibus Cb. —
5, 8 Naufragio B. Ca. — Str. 7 vor 6. Cb. — 6, b noscia B. — 6, 8
foedera B. Cb. — 7, 1 O porta coeli fulgida Cb. — 7, 7 Solve nos B. Ca. —
8, 3 Mille ex te clypei Ca. Cb. — 8, 5 Exstingue Cb. — 8,7 desines B.
Ca. — Str. 9 fehlt B. Ca. — Die Silbenzahl der ungeraden Verszeilen
schwankt zwischen 6 u. 8. —
123.
1. Salve auctor nostrae vitae,
Existens botrus de (vera) vite,
Qui es summe sanctus.
2. Dens pater te dat mundo,
Auge vitam, corde mundo
Ut dicatur sanctus.
3. Nil auditur suavius
Praeter Jesus Christus pius,
Misericors, sanctus.
4. Te oramus, Jesu Christe,
Ne pereat mundus iste,
Salva nos Sabaoth.
5. Anima stat gratiosa,
Videt edens mellicosa
In gloria tua.
6. Sanguis tuus, nobis datus,
In altari stat consecratus
Ut est in cxcelsis.
— 136 —
7. Gaudet coelum, flet infernus,
Videt dies hodiernus
Salutem Domini.
E. — Fronleichnam, zum Sanctus
Veiü dator gratiarum
Tergens sordes animarum,
Qui es in excelsis.
7, 3 Wohl ftalutare Domini. -
124.
1. Salve Dorothea,
Gemma virginea,
Populum tu bea,
Ne vis tartarea
Ipsum deglutiat,
Virgo aethcrea.
2. Dorothea nata,
Christo desponsata,
Virtute ornata,
A Deo vocata,
Ut Fabricium
Vincat fide [rata].
3. Fabricius furens
Ut canis est amens
Eam caedi jubens,
Carcere recludens
Novem diebus,
Dure quoque tenens.
4. Pugnat animosa
Valde pulchra rosa,
Rumpit odiosa
Christo et damnosa
Muta daemonia,
Virgo gloriosa.
5. Dire cniciata,
Uncis lacerata,
Faculis crcmata
Mori destinata,
Ut pracdicaret
Jesum pia nata.
6. Sententia data,
Mori proclaniata,
Virgo üt saccata,
Ad ictum ducata,
Ut plccteretur
Capitc beata.
N mit der Aufschrift: „Canitur sie
rata fehlt. — 3, 2 cxamens Hsch. — 5,
leicht extrema?
7. Scriba duci videns,
Virginem illudens
Sibique subridens,
Rosas mala petens,
Ut mitteret ei
Verität em quaerens.
8. Mox est decoUata
Pugil trabeata,
Jesu so data,
Cum sanctis locata,
Ut sponsum videret,
Martyr laureata.
9. Puer dona portat,
Rosas mala donat,
Scriba voce clamat,
Jesum Christum laudat
Et crucifixum
Populo afürmat.
10. Palmam fert victricem
Sequens adjutricem,
Culpae fugatricem,
Christi genitricem,
Coeli reginam,
Cleri amatricem.
11. Ergo martyr digna,
Nos tibi consigna,
Virgoque benigna,
Ne damna maligna
Nos invaderent
In hora aeterna.
12. Agnum ut edamus
Per Mariac manus,
Amen concinamus,
Quem nos innnolamus,
Ora, omni die
Et corde laudamus.
ut: Ave Jernrchia coelestis." — 2 , <>
5 Ut praediceret Hsch. — 11 . G viel-
— 137 —
125.
Samson fortis vectes mortis
Potenter conf regit,
Leo rugit, pestis fugit-,
Infernus qui degit,
Fugaiis mortem confer sortem
Nobis verae lucis.
A ^De resurrectione". — Wohl nur die Anfangsstrophe eines längeren
Liedes. —
126.
1. Samsonis honestissima
Praesasia patrata
Resurgentis cum gloria
Yirtute reformata.
2. Samson valvis cum postibus
Ab urbe separatis
Pandit, quod surgit Dominus
Captivis reseratis.
3. Victor mortis saevissimae,
Hoste jam superato
Electorum collegio
Exsultat cum beato.
4. Ergo jubilatio
Sit nostro creatori,
Atque benedictio
Sit nostro redemtori.
A „De resurrectione" mit Zweistimmiger Melodie. — 3, 4 Exsultent. —
4, 1 u. 2 sowie 4, 2 u. 3 als Ro bezeichnet. — 4, 1 jubilamina, gegen den
Reim. — 4, 2 redemtori, was wahrscheinlich aus Versehen zweimal steht.
127.
1. Seimus in altari
Carnem de pane creari,
lila caro vere Deus
Est nee dubitat nisi reus.
2.' Aegris et sanis
Bona est refectio panis,
Sed Christi panis
Non est sanus nisi sanis.
3. 0 caro Jesu Christi,
Quae pro nobis passa fuisti,
Intus nos munda,
Xe moriamur morte secunda.
G mit Mel. ; letztere sowie der erste der leoninischen Verse auch in D
am Schlüsse der Hsch. — 2, 3 Sed panis Jesu Christi verstellt.
128.
1. Septiformis qui in donis
Es Spiritus vivitice,
Dei donum tu maximum,
Nos te ipso refice.
2. Illustrator o benigne,
Mentibus nostris assiste,
Uritanto et ditando
Corda tuo munere.
138
3. Da timorem filialem,
Dans mala quaequc fugere
Et de tuo consilio
Bona semper agere.
4. Haec da duo dona tuo,
Spiritum fortitudinis,
Fac nos scire sie vivere
Juste nostris proximis.
6.
Da dolerc et gemere,
Si quid displicens puUulet,
Intellectum confer rectum,
Ne nos error fascinet.
Da sapere sie sobrie,
Ut post simus in gloria,
Quac septena nobis dona
Semper adsint eoeliea.
Nur E. — Pfingsten. — 1, 4 Nos te ipsum reffice.
129.
1. Singuli catlioliee
Mariae laudes date,
In hymnis et eanticis
Eam venerate.
2. In orationibus,
Quibus vos oratis,
Mariam implorate
Yestris pro peecatis.
3. Maria, virgo virginum,
Spes desperatorum,
Dele cuncta peeeamina
Fidelium tuorum.
4. 0 virgo sanctissima,
Kostri miserere,
Ut in regno eoelesti
Te possimus videre.
9. Kon est in te maeula,
Aliqua inventa,
Sed major virginitas
In te est reperta.
10. El ex te dum natus est,
Yirgo permansisti,
Quem admodum fueras,
Antequam eoneepisti.
11. Concepisti dominum,
Kcgem angelorum,
Miindi gubernatorem,
Patrcmque eoelorum.
Nur B. — Das beabsichtigte Versmafs ist 7. 6. 7. 6; es laufen aber
Unebenheiten selbst in der Silbenzähluno: mit unter. —
130.
1. Sol de Stella oritur,
Mundus gratulatur,
Prineeps nmndi tollitur,
Infernus tristatur.
2. Angcli dant gloriam
In cxeelsis Dco,
Christi per victoriam
Fit gaudium reo.
3. Nam tulit angariam
Ab homine reo,
Delcns culpam variam
Triumpbut ut leo.
4. Quidquid nobis intulit
xVdam necnon Eva,
Christus totum dotulit
Et a morte saova
— 139 —
Ketraxit ut ab ore
Severi leonis
Nos et a mansioue
Dirae Babvlonis.
6. Et post hoc exilium,
Christus et Maria,
Ad coeli convivia
Duc nos arcta via.
AD. .,De iiativitate Domini." A. — Str. 2. 3. 5 n, 0 als Ko bezeichnet.
Str. 6 fehlt D. — 6, 1 Ut post A. —
IBl.
1. Solls praevia
Aurora fulgida,
Stirpe [de] Davidica
Emergens velut rosa de spina,
2. Yatum famina
Patescunt lucida,
Digna nam, deifica,
Regis esse mater et regina.
3. Nulla ratio
Valet discutere,
Partulum virginalem
Physica stupida fit ad illa.
4. Ingens natio,
Quam vates promere
Supra vim naturalem
- Traduntur paginis et sybilla.
5. Tanti principis
Digna puerpera
Fore quae meruisti,
Summa cum laude j am veneraris.
6. Regem conspicis
Regentem aethera
Victo jam orbe tristi
Coelorumque regina vocaris.
7. Audit filius
Te, mater inclyta,
Potens, imperiosa,
Posce pro filiis, o benigna.
8. Maria pia,
Yeniam praebita,
Natus Sit vera rosa,
Lilio tu nos assigna.
BCE. — 1, 3 fehlt eine Silbe, vielleicht de. — 2, 1 femina B. — 2, 3 u. 4
Digna nam regina Kegis esse mater deifica fehlerhaft E. — 3, 4 stupenda B. —
4, 4 Tradunt paginae E. — Traduntur paginae et sigilla C. — B allein hat
noch eine neunte offenbar unechte Strophe: Ut nobis tribuat | Coelorum
sublima [ Qui regit et infima | Cui servit tota mundi machina. — Der
Keim verbindet in diesem Liede stets je zwei Strophen zu einem Ganzen;
daher vielleicht 7, 1 (vgl. 8, 1) ursprünglich lautete Audi filia | et mater . . .
132.
1. Stupefactus inferni dux
Abhorruit iioenarum trux
Quando venit vexilli dux,
Cujus lux
Sedentibus
In umbra mortis egentibus
Attulit lactitiam.
2. Yirtute leo propria,
Quavis Garens inertia,
Deitatis solertia
Tertia
Die mortis
Victor surgens a mortuis,
Nescicns tristitiam.
— 140 —
3. Idem enim in numero,
Qui crucem tulit humero,
Legaliter post poenas tot
Aliquot
Diebus plus
Conversatus hominibus
Docuit laetitiam.
Laetetur cum facetia
Sancta mater ecclesia,
Christi rigata flumine,
Lumine
Qui micuit
Novamque legem instituit
Ordine Melchisedech.
5. Ergo propter memoriam,
Triumphi quoque gloriam
Benedicamus lilio,
Filio
Coelifluo
— — — nobis deifluo
Vincere det Amalech.
A „De Resurrectione." — 2, 3 Quamvis carens gegen den Sinn. — 3, 1
Idem numero scholastischer Kunstausdruck; Gegensatz: idem specie. —
3, 7 Ich vermute justitiam statt laetitiam, das schon 1,7. — 5, 6 fehlt ein
Wort zu drei Silben, das der Schreiber übersprungen hat. —
133.
1. Superni jubar aetheris,
Praefigurata veteris,
Mundo detegit scripturam,
Laudando Mariam puram.
2. Aspectu solis rutilans
Salutis tempus nuntians,
In orbe jam divo legi
Summo quoque Christo regi.
3. Nam chaos necis pellitur,
Coelesti vitae redditur,
Hinc sumus hie exultantes
Ac excelsum venerantes.
4. Praefulgens natus cernitur,
A sinu patris mittitur,
Quem paternali dulcore
Jubilo canamus ore.
5. Hebescit sensus logicae,
Stupescit cursus physicae,
Obmutescunt cunctae artes
Philosopliicaeque partes.
6. Dum virgo carens semine
Sacrato gignit germine,
Coelique terrae rectorem
Marisque dominatorem.
7. Aurora fulgentissima,
Stella(iue praepurissima,
Subventrixque miserorum
Consolatrix oppressorum.
8. Benigna placa filium,
Ut nobis post cxilium
Donet regna supernorum,
Tandem chorum angelorum.
Nur C. — 6, 1 Gegen Vers und Sinn At dum virgo etc.
— 141 —
134.
1. Surgit in hac die
Christus Dominus,
Sustulit qui pie
Pro hominibus
Duram mortem crucis
Trucis,
Hostis a vinclis spolia
Trabens omnia.
2. Tyraniium crudelem
Jam superavit,
Paradisi portas-
met reseravit,
Tartarea frangens,
Solvens
Regna mortis cum gloria
Et Victoria.
4.
Yirtutibus plena
Prima omnium
Cernit Magdalena
Cbristum Dominum
Potenter surgentem,
Flentem
Christus solatus hodie,
Prineeps gloriae.
Limbus atque mundus
Plaudant dulciter,
Adamque secundus
Nunc feliciter
Opere praeclaro,
Caro
Salutis, quam promiserat,
Viam reserat.
5. Corde laetabundo
Kos alleluja
Carmine jucundo
Nos alleluja
Resonemus [et] cantemus
Insigni nunc symphonia
Nos alleluja.
N mit der Mel. — Das Lied könnte dem Versmafse nach auch als Leich
betrachtet werden ; aber die Melodie kennt keine Wiederholung , und Str. 5
wird als Ro bezeichnet, was also hier soviel als Rundreim heifsen würde. Der
abweichende Bau und das dreimalige lückenbüf sende Nos alleluja scheint
mir diese Str. als späteres Einschiebsel kenntlich zu machen. Zu dem Liede
sind zwei Melodieen vorhanden, die im Anhang N» XXVI mitgeteilt sind. Die
Mel, I ist die der Wittingauer Hsch. A. 4 (N), die auch gedruckt steht in
Wenceslai Vodniani „Cantiones Evangelicae" Wittenbergae 1554, zum Liede:
..Manus Sancti Thomae palpant Dominum." Die Mel. 11 ist die Melodie der
iJrüdergesangbüchcr zu dem bis heute üblichen Liede „Vstalt' jest teto chvile".
Die Vergleichung beider Melodieen untereinander als auch mit den zwei-
stimmigen Sätzen No XXI— XXV macht es höchst wahrscheinlich, dafs wir es
hier ebenfalls mit den Stimmen eines nach den Regeln des Organums, wie
es in späterer Zeit gehandhabt wairde, angefertigten Satzes zu thun haben.
Dann wäre die jetzt übliche Melodie als die Begleitstimme anzusehen. Denn
1) die Wittingauer Melodie schliefst auf dem Grundtone, die übliche Melodie
unregelmäfsig in der obern Oktave; 2) die übliche Melodie überschreitet mit
dem oberen f zweimal den Ambitus des phrygischen Kirchentones ; .'i) die
übliche Melodie macht bei den Worten : „na kfi^i, nevinny" mit der zweimal
aufeinander folgenden Schlufskadenz e de, ede ganz den Eindruck einer Begleit-
stimme ; 4) die Wittingauer Melodie ist jedenfalls ausdrucksvoller und bei den
Worten „Duram mortem crucis" geradezu malerisch.
— 142
135.
1. Turba canat populi
Melos tanti praesuli
Mentis ex fcrvore,
Nee Sit expers gaudii
Sed Concors [tripudii],
Psallat cum canore.
2. Audi, pater, famulos,
Tuos Clemens oculos
Digneris aperire,
Nicolae, tu pium
Conferens praesidium
Gregem erudire.
A „De sancto Nicoiao." — Die Halbstrophen der 1. Strophe sind als V.,
die der zAveiten als Ro bezeichnet und dementsprechend auseinander ge-
rissen. — 2, 5 conferens tripudium praesidium, wovon eines überzählig. Tri-
pudium würde 1, 5 eine diesem Überflufs entsprechende Lücke schliefsen.
136.
1. Urbs beata Sion, gaude,
Pio voto digna laude
Pia colens gaudia.
2. Haec est domus gratialis,
In qua datur specialis
Pcccatori gratia,
3. Qui sincera pietate
Cum fidei puritate
Templum hoc ingreditur.
4. Haec est domus terribilis
Et irreprehensibilis,
Porta coeli patula.
5. Serva in ea Domine
In dulci tuo nomine
Pusillos atque magnos.
6. In hoc festo laetabundo
Voce laeta. corde mundo
Decantemus pariter.
7. Salva, Christo, te laudantes,
Tibi laudcs concrepantes
Cordis cum tripudio;
8. Eja Jesu, rex benigne,
Fac vivamus tecum digne
Nunc et in perpetuum.
Nur E. — Kirchweih. — Nr. 7 u. 8 sind in der Handschrift als R. be-
zeichnet. Davon steht Salva Christe etc. hinter Str. 1, wo es den Zusammen-
hang aufs Empfindlichste stört, da es den Relativsatz von seinem Hauptsatze
abschneidet, wenn anders nicht Str. 3 einen neuen (iedanken beginnt, aber
ihren Nachsatz verloren hat. Denn es ist nicht unwahrsclieinlich, dafs das
Lied aus den Trümmern einer längereu Sequenz aufgebaut ist. Das läfst
mich vor allem der Umstand glauben, dafs die dritten Verse nur einmal (Str. 1
u. 2) reimen. Auch Str. 5 hat ihre andere Hälfte verloren.
1. Ursula speciosa,
Florida tlorum rosa,
Gcmma i)raefulgida,
Speculum virginale,
Liliorum Crinale,
Stella praelucida.
137.
2. Choreis angelorum
Ad gaudia polorum
Undcna millia
Duxisti comitivam,
Scctantem vitam vivam,
Calcantom vilia.
— 143 —
3, 0 turba copiosa,
Legio gloriosa,
Phalanx angelica,
Tres [liostes] superasti
Caruium Beel vastasti
In manu bellica,
4. Sagitta cruentata
In te, virgo, vibrata,
Quae corde mergitur.
Praemium triumphale,
Signum victoriale
Tibi adscribitur.
6. Columbae coelestinae
Supplent lapsum ruinae
In choro aeternali,
Amoenae philomenae
Tonantes Carmen bene
Module virginali.
7. Notabilis adjutrix,
Periculorum tutrix,
0 dulcis Ursula,
Moestorum consolatrix,
Aftictorum curatrix
Cum duce Cordula.
5. Primipella regimine,
Yexillifera essentiae
Trinae unae
Imperii principatum
Regis, virgo, ducatum
Dei clementiae.
8. 0 sponsae Jesu Christi,
In hora mortis tristi
Nobis succurrite,
Jungentes vestris turmis
Cum angelorum hymnis
Laetae occurite.
A. „De sancta Ursula." Nur wenig abweichend in Rosenphits Kantional
1601. Doch fehlt ihm Str. 5. — ^5, 1 Primipella verwandt mit Primipulus, —
polus, — pihis „(i. e. vexillifer) der erst vor an hin am Streit" wie Diefenbach
den Sinn erläutert. —
138.
1. Vale Jacob stellula,
Praelecta cellula,
[^ Xatuni paris gracilem,
Mitem castum humilem.
2. Emanara [?] sincera,
PucUa mitissima,
xsunquam culta de terra
Palmitum vitis vera.
3. Nulla valet natio,
Physicorum ratio,
Partum Imnc discutere,
Signatum in vellere.
4. Concinamus dulciter
Salvatori hilariter,
Qui matris ob merita
ToUat nostra delicta.
5. Emanuel diceris,
Nobiscum semper eris,
Praestas dona varia,
Nemo dedit talia.
6. Sauciati poscimus,
In aevam tui simus,
Nos ad te suscipias,
Coeli cives facias.
7. Laeta laete carmina
Cantant coeli agmina,
In throno residenti,
Omnibus praesidenti.
8. Audi tibi canentes,
Sedule depromentes,
Salve Jesu parvule,
Fili matris Mariae.
144 —
Veni dator inunoiuni,
Solare tuum clerum,
Naufragantem miscro
Digneris invisere.
lU. Stirpe de Davidica,
Tu spes nostra unica,
Virgine de pudica
Processit vis deica.
Nur B. — 4, 1 Übersehufs von einer Silbe. Entweder Salvati hilariter
oder Salvatori pariter, wenn anders der Fehler nicht original ist.
i:^
1. Vale imperatrix coelica,
Cliaritas te insignivit deica,
Maria plena gratia,
Nos virtutibus ßatia,
Mater omnis clementiae.
5. Haec cxcclsa atque veneranda,
Honoranda, digne adoranda,
Te praeelegit trinitas,
Fecit beatam deitas
Ejusque arca facta es.
2. Posce digne nos te laudare,
Canticisque laudum personare,
Ut degustare possimus
Patris natique spiritus
Donum et munus gratiae.
6. Ter sancta quaterque beata,
Laudum hymnis mire trabeata,
Portasti manu absconditum,
Ab aevo nunquam auditum,
Vere sanctorum sancta es.
3. Omnes una te pro Atemur,
Trinum Deum unum conlitemur,
Nam monas gignit monadem,
Ex se spirantes ardorem
Aequalem et coaeternum.
4. Tres personae tria nomina,
Est Simplex in una essentia.
Ex nuUo gerens initium,
Est finis et principium
Ens entium dignissimum.
7. Et quis quit te digne laudare,
Tuas lau des recte enarrare,
Non tellus, unda, calamus,
Herbarum, lapidum virtus,
Aetas, lingua valet, sexus.
8. Ergo 0 Clemens et venusta,
Rectrix, princeps et augusta,
Huic sanctae trinitati
Immcnsaeque deitati
Digneris nos commendare.
NJJC ersteres mit der Aufschrift : „Canitur sicut: Zdrawas cziesarzowao."
1, 1 Salve B. — 1, 5 Omnis mater ecclesia B. — 2, l Posce nos te digne N. —
2, 3 Ut possimus degustare C. — 3, 1 Omnes una voce C. — 3, 2 Trinum
unum Deum C. — 3, 5 Aeternum et coaequalem B. — 4, 1 tria sunt nomina
JiC. — 4, 2 Et simplt'x in una essentia C. Et unus Denis una essentia B. —
4, 4 es finis et exordium C. — 5, 2 Digne adoranda honoranda B. — 5, 3
Te elegit B. — Str. 6 fehlt H. — 7, 3 laudes atque ennarrare B. — 7, 3 tellus
una calamus C. — 7, 5 Aetas, lingna ncc valet N. — 8, I Ergo clemens B. —
8, 2 verschrieben B. — Aus der Aufschrift der Hsch. N. kann man nicht etwa
folgern, das böhmisclu» Lied sei Original des hiteinischen, K. Konrad 1. c. p.
143. Denn auch das Lied Imber nunc coelitus hat in N ein böhmisches Lied
als Ton vorgezeichnet, während das äl ter e .listebniczcr Kantional (G) umge-
kehrt das lateinische Lied einem böhmischen vorzeichnet.
— 145
140.
1. Vale, mater deica,
Decus angelorum,
Ave spes salvifica
Tu desperatorum,
Salve, virgo nobilis
Et intemerata,
Venustate gracilis,
Maria beata.
2. Imperatrix coelica,
Mater orphanorum,
Regina magnitica
Patriae coelorum,
0 virgo egregia,
Inclytum per natum
Sobole de regia
Deleas reatuin.
3. Castitatis cumulus
Es inviolatus,
Caritatis titulus
Evae insignatus,
Fontis vivi rivulus
Nunquam exsiccatus,
Regis coeli flosculus
Gemmis decoratus.
4. Trinitatis regia
Aulaque fuisti,
Porta coeli aurea
Fieri meruisti,
Nobis juva miseris,
Virgo trabeata,
Precibus tuis sedulis,
Maria beata.
5. 0 miranda pietas
Nostri salvatoris,
Qui ob salutem servi
Descendit de coelis,
Ipsum ut eripiat
Mundi a procellis,
Et eum perduceret
Coelestibus cellis.
BC. — 1, 7 es venusta gracili B. — 2, 8 Dele nos reatum BC. —
3, 1 castitatis tumulus C. — 7, 8 Da nobis introire P. — 8, 4 Ich vermute
pyrgo. — 9, 1 Victor Jesu C. — 9, 7 instrue C. ^-
Dreves. Cantiones Bohemicae. 10
6. Regina sanctissima,
Fautrix clericorum,
Virginum castissima,
Lux quoque sanctorum,
Tua per precamina
Natum videamus,
Et tecum in patria,
Da, ut maneamus.
7. Jesu, Uli Mariae,
Domine dominorum,
Per preces matris tuae
Reginae coelorum,
Delens nostra crimina
Nobis miserere,
Et coelica lumina
Da nos invenire.
8. Nobis posce veniam,
Tenerrima virgo,
Per misericordiam
Inferni a tergo,
Tai nati inclyti
Da ut eruamur,
Et coelorum gloriam
üt adipiscamur.
9. Victor mundi strenue,
Mundi restaurator,
Coelestis militiae
Inclyte Imperator,
Crimine nos erue
Pie 0 salvator,
Virtute nos indue,
Nostrum miserere.
10. Summo patri gloria,
Cuncta qui creavit,
Filio Victoria,
Gentem qui redemit,
Pneumati pax, gratia,
Nos qui irrigavit,
Trino uni gloria
In aetemum. Amen.
146 -
141
1. Veni, dulcis consolator,
Tenebrarum Illustrator,
Pectora purificando,
Divino igne inflammando
Nostra, sancte Spiritus.
2. Veni munera daturus,
Gratiam nunc infusurus,
Quos laedit peccati rheuma,
Almuni sana tu nos pneuma,
Sine te deficimus.
3. Da fidem, spem, charitatem,
Da sinceram pietatem,
Da terena contemnere
Et coelestia appetere,
Juva sancte spiritus.
ADE. „De spiritii sancto" A. — 2, 5 Veni sancte spiritus A. Str. 3 u. 4
fehlen A. Str. 4 fehlt D. — 5, 5 Sine te deficimus A. — 6, 4 In uno esse
manensque D. — A giebt als Ro an Alleluja, alleluja etc. —
4. Paraclitus increatus,
Neque factus neque natus,
Patri consors genitoque,
Sic procedens ab utroque,
Dulcis sancte spiritus.
5. In aquis olim ferebaris,
Nunc a nobis veneraris,
Lolia tu evellendo,
Rosas in nobis inserendo,
Veni sancte spiritus.
6. Nunc pueri dicant Amen,
Collaudantes sacrum flamen,
Quod procedit ab utroque,
In uno esse manens quoque,
Patris ac nati spiritus.
142.
Vigilanter melodicum
Nymphae harmonizet
Corde ovans cleri coetus,
Carmen reboando.
Hymnidicum phonicum
Matri modulizet,
Ore tonans, corde laetus,
Melos reboando.
3. Orphanorum lugubres
Laudant matrem voces,
Adjutricem expectantes
Diva abs repulsa,
Regi regum celebres
Pro te mittunt preces,
Redemit quos, ut salventur,
Morte saeva pulsa.
Interveutu celebris,
Mater Jesu, salva
Hanc catervam deposcentem
Tua tecum regna,
Nymplmlarum reginam
Coliors interpella,
Consequaris adjutricem
Euntem in regna.
2. Castissimam Assuerus
Esther coUocavit,
Vasthi spernens, scepto regni
Jure trabeavit,
Te archicam Salomon
Dextris sociavit,
Venustate praecellentem
Matrem adoravit.
R° Magniticans assistricem
Regis theotocon,
Humanitus alitricem
Summi venerando.
B C. — 1, () Matri ausgeblieben B. — 2, 3 Vasthi ausgelassen B. — 2, 5
Gemeint ist Bethsabee; vgl. 3 Reg. 2, 19. — 2, 8 Laude adornavit C. —
3, 6 Mater interpella C. — Str. 1 zeigt deutlich, und 3 noch hinlänglich die
beabsichtigte, über vier Glieder sich erstreckende Reimstellung, die aber in
Str. 3 verwischt und Str. 3 so gut wie aufgegeben ist. Die Repetitio lehnt sich
durch den letzten Reim an Str. 1 an. Nach Str. 3 : Ro Magniticans etc. B. —
— 147 —
1. Virens in civitate
Coram divinitate,
Laurent! inclyte,
2. Suscipe preces gratas,
Fac eas quoque ratas
Ante regem coeli.
3. Medice iniirmorum,
Curator languidorum,
Ad te confugimus.
143.
4. Emenda vitam mentis
Nosque a nocumentis
Constanter semove.
5. Ut mundi post exilium
Cernamus Dei filium
In coelestibus,
6. Ibique coUacati
Pangamus trinitati
Landes cum jubilo
7. Sicque Benedicamus
Trinitati promamus
Unique Domino.
DE. — Lorenz. — Canitur sicut : Felici peccatrici D. — Canitur sub
eadem nota nämlich wie Jubilo cum carmine E. — Am Schlüsse Ro O sancte
Laurenti E : nach Str. 2. Ro O Laurenti inclyte D, was nicht dem Rundreim
des Magdalenenliedes entspricht. — In D folgen die letzten Strophen 7, 5, 6. —
144.
1. Vivus panis angelorum,
Vitam praebens electorum,
Tu es spes desperatorum.
2. Infinita potentia
Inter contradictoria
Dixit, facta sunt omnia.
3. Nobis natus, nobis datus,
Ex intacta procreatus
Umbra sancti spiritus.
4. Corpus tuum tradidisti,
Dum te ipsum obtulisti,
Diris plagis afFlixisti.
5. Ecce libamen gratiae,
Salus aeternae gloriae,
Ens entium potentiae.
6. Nobis praestet nunc solamen
Pius pater, sanctum flamen
Passionis gratia.
7. Cujus morte sumus redemti
Et sanguine renovati
Peccatorum scoria.
8. In altari hie tractatur,
In figuris praesignatur,
Sicut scriptura testatur.
9. Ut post hujus finem vitae
Adscribamur libro vitae,
Regnum meum accipite,
10. Sit laus almae trinitati
Et immensae majestati
Honor virtus et gloria.
DEN. — Fronleichnam. Von Hus? — 1 , 3 Tu ens spes E. — 3, 3
Imbre sancti spiritus N. — 6, 3 Passionis gravamen N. — 7 , 1 Ob nicht emit
oder nati? — 7, 3 Pro peccatorum scoria E. — 9, 2 ligno vitae D. —
10*
- 148 —
145.
1. Vota laudum cantica
Aeterni neumatis
Cantantes hymnidice
Nunc voce sonora,
Apostoli judices
Saecli affuturi,
Prophetae eximii
Messiae venturi;
2. Decantate carmina
Dragmatis sonori,
Turmae, quibus replentur
Angelorum chori.
6. Martyres et virgines,
Confessores veri,
Viduae, conjugatae,
Omnes sancti Dei;
3. Maria, nymphularis
Tu pudicitia,
Posce nos, ut fruamur
Coeli laetitia.
7. Exorate pro nobis
Labe sordidatis,
Jungamur ut coelicis
Dono pietatis.
4. Nam filius non negat
Suae matris donum,
Qui in te stabilivit
Deitatis thronum.
8. Subvenite precibus
Clade iuvolutis,
Ut Vota percipiant,
Cum Sit agnus mitis.
Nur B. Allerheiligen. — Mit der Kandnote sicut : Ezechielis porta, was
in dieser Handschrift gar nicht vorkommt, sondern nur in DE. Die Melodie ist
aber dieselbe wie in Singuli catholice. — 3, 1 Hinc Maria gegen die Silben-
zahl. — 5, 1 Apostolique judices ebenso. — 8, 3 Ut vota perripiant.
146.
Wcnzeslao,
Dulci caro,
Nos, Bohemiae,
Personemus,
Carmen demus
Dulcis melodiae.
Profugator,
Exstirpator
Idolatriae,
Nos ad regnum
Sempiternum
Ducat dux latriae.
2. Ad superna
Qui aeterna
Tendens gaudia,
Spernit rite
Hujus vitae
Fastum et gloriam.
4. Zelo plenus,
Dux serenus
Dat egentibus
Dona rerum,
Se sincerum
Exhibens Hentibus.
5. Fert lignorum
Struem suorum
Hie pauperibus,
Vinum dabat
Et oblata
Sacris altaribus.
149 —
6. A germano
Dux profano
Dum occiditur,
Caesus chorum
Beatorum
Laetus ingreditur.
7. Wenceslaus
Nos praeclarus,
Qui sie moritur,
Hie ad sanctos
Tollat cunetos,
Quo ipse tollitur.
E. — Wenzel. — Mit geringen Abweichungen in Rosenphits Kantional
p. 506. Doch fehlt hier Str. 5. Als Ko hat E nach Str. 2 : Rebus pater (s)is
praesentis patriae. Rosenplut hat einen viel längern Rundreim. Das Vers-
mafs des Liedes ist das des Hymnus Christum ducem des hl. Bonaventura;
daher dürfte der Rundreim überhaupt eine spätere Verschlimmbesserung sein.
147.
1. Zaehaeus arboris ascendit stipitem,
Ut Jesum eemeret, coelorum hospitem,
2. Jesus dum transiens sursum respieeret,
Zaehaeo imperavit ut deseenderet:
3. Zachaee festinans deseende hue ad me,
Quia in domo tua volo mauere.
4. Zaehaeus Jesum suseipit hospitio,
Et eharitatis pertraetat officio.
5. Illique pandens cordis habitaeulum:
Et si quem defraudavi, reddo quadruplum.
6. Dimidium bonorum do pauperibus
Placatur Deus talibus muneribus.
7. Ergo de tali laetantes convivio,
Benedicamus dominorum domino.
8. Laus tibi sit et honor, sancta trinitas,
Deo dicamus infinitas gratias.
DE. — Kirchweih. — Str. 3 steht irrtümlich nach Str. 6 D. — 5 , 2
Dicens : Si quem etc. C. — 7, 1 Et nos de tali D. — Str. 8 fehlt E. — Das
Benedicamus Domino und Deo gratias am Schlüsse dieses Liedes würden be-
rechtigen, dasselbe unter die Rufe zu rechnen. Es giebt aber auch Lieder,
welche die Sitte der Rufe, mit der Formel Benedicunuis Domino und Deo
— 150 —
gratias zu schlicfsen, nachabmen, wofür schon oben das Lied Virens in civitate
ein JJeispiel liefert. Vorliegendes Gedicht ist hauptsächlich deshalb nicht zu
den Rufen gerechnet worden, weil das längere Versmafs desselben bei diesen
ungewöhnlich ist. Wäre die Cäsur in der Versmitte nicht fast völlig vernach-
lässigt, so könnte auch in der Schreibung durch Brechung der Langzeilen
diesem Umstände Kechnung getragen werden. Immerhin ist das Lied eine
Übergangsform zwischen Ruf und Lied, gerade wie es ähnliche Zwitterbildungen
auch zwischen dem Rufe und dem blofs interpolierten Jienedicamus giebt und
geben mufs, wobei es dann schwierig , oft unmöglich ist zu entscheiden , ob
dieselben bereits als Rufe oder noch als Interpolationen anzusehen sind. So
z. B. die folgenden Zeilen der Hsch. P.
Martyr üei Wenzeslaus,
Pro delictis fractor pius.
In hac die vitam finit,
Aulam coeli laetus ivit ;
Videns Christum collaetatur
Et pro poenis muneratur,
Hujus benedicamus Domino.
III.
RUFE.
148.
1. Aaron virga jam floruit
Dum virgo orbi claruit.
2. Elias nubes appetit,
Virgo salutem repetit.
3. Legatus ex empyreis
Parat salutem nunc reis.
4. Vis tota rumpitur dehet,
Dum Gabriel it Nazareth.
5. Chere mirum dat virgini,
Haec datur cogitamini.
7. Mire te pneuma flammabit,
Ex te Deus Deum dabit.
8. De narratu contristatur,
Viro mens nunquam dabitur.
9. Mole nolo imitari,
Humilis malo vocari.
10. Kata sum dei ancilla,
Comple, pneuma, dicta illa«.
11. Virus mirmilon damnabo,
Pro clero bono orabo.
12. Asta reis, dulcis Jesu,
Refovens salubri esu.
Is fatur: Ne tu timeas,
Concapta nunc leges meas.
BC. — Advent. — Nach jeder Strophe wiederholt sich: Vita manet ita.
1 dehet = IITTI ? — 5, 1 Chere mittelalterliche Korruption aus xccTqs.
7, 2 Haec dabitur B. — 8, 1 Mobe vale imitari. C.
149.
1. Ad honorem infantuli
Clangemus omnes singuli.
2. Sine viri copula
Florem dedit virgula.
3. In praesepe ponitur
Et a brutis noscitur.
4. In cujus natalitio
Benedicamus Domino
5. R*^ Rupit Adae morsum
Non pone nos deorsum
Sed trabe sursum.
N und C, hier zugeschrieben und sehr abweichend; denn nach Str. 1
folgen zwei aus dem Rufe Puer natus in Bethlehem, dann: Pueri concinite |
Omnesque ei canite. — Ergo lector progredere ] Die jube benedicere. —
Omnes de tali gaudio | Benedicamus Domino. — Laudetur sancta trinitas | Deo
dicanuis gratias. — 1,2 Sol salutem contulit N gegen den Keim und in das
Lied In hoc anni circulo gehörig. — Nach jeder ersten Zeile des Rufes re-
petierte sich Rupit Adae morsum, nach jeder zweiten der ganze Ro , was
spätere Zuthnt sein dilrfte.
— 154 —
150.
1. Ad hu jus templi gloriam
Decantemus melodiam.
2. Hie est locus terribilis,
In Omnibus laudabilis ;
3. In qua nunc datur gratia
Delentur atque vitia.
4. Ad hoc festum, rex omnium,
Absolve nexus criminum.
5. Aula, domus deifica,
Vocata porta coelica.
6. In ea qui pctunt cordc,
Hi liberantur a sordc.
7. Laudantes in ecclesia
Te cum omni fascisia.
8. Istum templura sanctitica,
Majestas honorifica.
9. Ut in corde fidelium
Maneat evangelium.
10. Ergo cum novo cantico
Benedicamus Domino.
DE. — Kirchweih. — Str. 6 fehlt E. — Str. 7 u. 8 fehlt D. — 7 , 2
fascisia == facetia. — Str. 9 fehlt D. — 1 0, 1 Ergo laudes cum jubilo E. —
Als Kundreim eingeschoben: Gaudet chorus coelestium Et angeli canunt Deo
aus dem Abecedarius des Coelius Sedulius. —
151.
1. Ascendit Christus hodie
Super coelos, rex gloriae.
2. Gallilaei, aspicite,
In Domino jam plaudite.
3. Gallilaeis cernentibus
Vehementer mirantibus,
4. Videntibus discipulis
Est elevatus dominus.
5. Praeparavit nobis viam,
Jam ascendunt ad gloriam.
6. Ut benedixit oninibus,
Susceptus est in nubibus.
7. Uni trino sempiterno,
Benedicamus Domino.
Nur E. — Himmelfahrt.
152.
1. Corpus Christi cum sanguine
Datur nobis quotidic.
2. Sub panis vini specie
Dona Dci clementiae.
3. Donum datum divinitus
Venerenmr humanitus.
4. Salve salutis hostia,
Nos edentes hie satia.
5. Dans solamen in patria,
Bella fugans hostilia.
6. Omnis fidelis concio
Benedicamus Domino.
7. Omnes ergo nunc in quie
Laetemur [et] assidae.
8. Laudetur sancta trinitas,
Deo dicamus gratias.
ÜE. — Fronleichnam. 3, 1 Donum dei divinitus E. — 0, 2 Gratiaa
aganuis Deo E. — Str. 7 u. 8 fehlt in E, dafür 7 : Et nos de tali gaudio Beue-
dicanuis Domino.
155
1. Culmen honoris
Tu, mater salvatoris,
Prae ceteris.
2. Aurem huc inclina,
Tu mater et regina,
Prae ceteris.
3. Nobis propitiare,
Ut possimus regnare
Cum ceteris.
153.
4. Ad gaudia, flos florum,
Duc nos, Christe, polorum
Cum ceteris.
5. Stantes in peccatis,
Tu rosa claritatis,
Nos eripe.
6. Maria generavit
Christum Jesum, lactavit
Prae ceteris.
7. Rosa sine spina,
Tu mater et regina
Prae ceteris.
B. — Weihnachten. — Mel. für Diskant und Tenor.
154.
1. Daniel prophetica
Praedixit nobis gaudia.
2. Christum natum in gloria
Regnantem super aethera.
3. Parit mater et filia
Natum ex matre Maria.
4. Pastoribus magnalia
Nuntiantur tripudia.
5. Mors fugatur, tristitia,
Vita datur et gratia.
6. Cujus sunt haec solemnia,
Uli Sit laus et gloria,
7. Christicolis fidelibus
Intimaque solatia.
8. Uni trino sempiterno
Benedicamus Domino.
9. Sit benedicta trinitas,
D e 0 dicamus g r a t i a s.
DGE. — Weihnachten. — Str. 2 fehlt D. — 4, 2 Annuntiantur gaudia
EG. — Nach Str. 4: Pastoribus innotuit — Quod virgo Deum genuit.
G. — Str. 5, 6 u. 7 fehlen G. — Str. 6 u. 7 fehlen D. — Str. 9 fehlt E. —
Später ist nach jeder Strophe des Kufes folgender Rundreim eingeflochten, in
welchem die vierte Zeile nach G Homo liberatur lautet:
Jam laetamini,
Salus nova crescit,
Consolamini,
Homo liberescit.
Qui prophetizatus,
Dens homo natus,
Puer nobis datus,
Piilcher roseus.
1. Exurgens virgo hodie,
Sublimis mater gloriae,
2. Tarn grato felix pignore,
Adit montana propere.
155.
3. Elisabeth inviscre,
Quam noverat concipere,
4. Mulieres in gaudio
Sese salutant mutuo.
156
5. Infans in matris utero
Exultat corarn Domino.
6. Loquentes mira feminae,
Sacro repletae flamine.
7. Descendit virgo gravida,
Parit anus sed marcida.
8. 0 Mater pia, Maria,
Deo nos re concilia.
Nur D. — Heimsuchung. — Mit der Aufschrift: Canitur sicut: Novis
cauamus mentibus. Dein widerstrebt aber der Bau des Liedes, das, die
Strophe zu 6 Zeilen gerechnet, nicht aufgeht, sondern offenbar ein Ruf ist
nach Art des Surrexit Christus hodie. Str. 6 u. 7 sind als R bezeichnet. — 6, 1
Munera der Hdsch. ist durchgestrichen, die Korrektur aber nicht leserlich,
da die Seiten der Hdsch. mit Ölpapier überzogen sind.
156.
1. Festivali melodia
Te laudamus, o Maria,
Quam commendat prophetia.
2. 0 Maria mater Dei,
Te rogamus tamquam rei,
Effectum da nostrae spei.
3. Ut in coeli palatio
Cum sanctorum collegio
Benedicamus Domino.
4. 0 quam potens divinitas
Per quam parit virginitas
Deo dicamus gr alias.
JOP. — Vgl. Moue II. 4&0. — An Marienfesten. — Rundreim: Matris
privilegio — Regem regum peperisti — Miro puerperio. — 3,2 Cum coelorum P.
157.
1. Gaude felix Bohemia,
Landes tibi per agmina
2. Sanctus Vitus proposuit,
Cujus virtus emicuit.
3. Corde, verbo et opere
Christum sequens sumopere.
4. Dulces patris spernit sinus,
Ludos jocos nilominus.
5. 0 martyr Christi patrone,
Ab hostibus nos erue.
6. Hie a vita vere Vitus,
Nullos mortis agens ritus,
7. Vanaque censens omnia,
Hie puer egit seria.
8. Plus elegit contarqueri,
Quam iniquum suaderi.
9. 0 sancte Vite patrone,
Tu nostrum hostem comprime,
10- Ne peccatorum jaculis,
Servulis noceat tuis.
11. Ergo Vito laudes demus,
Eum quoque imploremus.
DE. — Vitus. — 2, 2 Cujus vita nou obuit D. — Str. 0 steht an Stelle
von 10 E. — Str. 5 u. II werden in beiden Hdsch. als R bezeichnet. In
E auch Str. (5 (resp. 11), — Die Melodie in D ist viergliederig. E «iiol)t wie
immer nur den Anfang am Rande, aber bei Str. 5 den Anfang einer andern
Weise; diese kehrte als Refrain wieder, wie oft, ist nicht abzusehen, noch ab-
zuzählen.
— 157
158.
1. Gaud<i felix Bohemia,
Tibi laudes per agmina
2. Wenzeslaus proposuit,
Cujus virtus emicuit.
8. Corde verbo et opere
Christum sequens sumopere.
4. Quem frater infideliter
Elise iiecat cnideliter.
5. Cujus ira cataclismus
Ferit nimis furibundus.
6. Victor jam ex victoria
Coronatus in gloria.
7. In hoc festo solemniter
Benedicamus Domino.
8. 0 martyr Christi patrone,
Jungas nos coeli coronae.
9. Laudetur sancta trinitas,
Deo dicamus gratias.
DE. — Wenzel. — 1,2 Wenceslai solemnia D. — 2, 2 wieder: Cujus vita
non ebuit D. — Str. 3 fehlt in D ; dafür : Alleluja trinitati, Ejus quoque pietati. —
Str. 4 folgt auf 5 D. — Str. 5 fehlt D. — 6, 1 Hie victor ex E. — 7, )
Regiianti sine terniino D. Str. 8 fehlt D; dafür: Unum trinum sempiternum |
Laudemus nunc cum jubilo. — Str. 9 fehlt E. — D hat dasselbe Lied noch
an anderer Stelle mit der Aufschrift : Canitur sicut : Novis canamus mentibus.
Hier fast übereinstimmend mit E. — 2, 2 Cui — non horruit. — Str. 5
fehlt, ebenso 9. —
159.
1. Illuxit nobis hodie
Triumphus regis gloriae.
2. Qui debellavit inferos,
Glorificavit superos.
3. Testes ejus sunt angeli
Mulieres discipuli.
H ohne Mel. — Osterruf.
4. Fugat mortis imperium
Dans vitae refrigerium.
5. Nobisque tunc apparuit,
Novani legem qui slatuit.
6. Ergo cum laudis jubilo
Benedicamus Domino.
160.
1. In laude sancti spiritus
Exultet omnis coelicus;
2. Qui Unguis suis variis
Perfecit discipulos.
3. Tu nos, divine spiritus,
Perfunde rore coelitus.
4. Ut tibi laudes debitas
Persolvamus alacriter.
5. Qui manet idem spiritus,
Sic pater est et filius.
6. Cujus nemo sit dominus,
Nam hoc nihil est verius.
- 158 —
7. Par majestas et unitas, 8. Ergo nos cum tripudio,
Una Deo aequalitas. Beuedicamus Domino.
9. Laudetur sancta trinitas,
Deo dicamus g r a t i a s.
HD mit der Aufschrift: Canitur sicut: Surrexit [Christus hodie]. 1, 1
omnis Spiritus D. — H nur Str. 1. 5. H. — 7, 1 Pater majestas sit unus D.
161.
i; In laudibus infantium 3. Quos rex Herodes denecat,
Psallat Chorus fidelium. Christus ad vitam revocat.
2. Laeta voce corde pio 4. Deo laudes dulcisonas
Benedicamus Domino. Referamus et gratias.
J O P. — Zum Fest der unschuldigen Kinder. — Str. 1 u. 2 interpolieren
den Versiculus, 3 u. 4 das Responsorium des Benedicamus.
162.
1. Johannes Christi baptista, 4. Nos Johannis nativitas
Praecursor atque propheta. Laetificat et sanctitas.
2. Christum venturum praedixit 5. In hoc festo cum jubilo
Et digito demonstravit. Benedicamus Domino.
3. Johannes viam Domino 6. Laudetur sancta Trinitas,
Praeparavit in eremo. Deo dicamus gratias.
DE. — Johannes B. — Str. 6 fehlt E. —
163.
1. Johannes, flos ecclesiae, 2. Sacrae virtus prophetiae
Baptista regis gloriae Replevit os Zachariae
Natus est nobis hodie. Benedictus rex gloriae.
3. Nos itaque laudis sono
Cum cymbalis et organo,
Benedicamus Domino.
JOP. — Geburtsfest .Johannes des Täufers. Kundreim: Gaudeamus.
2, 3 deus gloria gegen den Vers. J P. —
— 159 —
164
I.
IL
1. Johannes postquam senuit,
Christus ei apparuit.
2. Dicens: amice, propera,
Ascende nunc ad aethera.
3. Relictis mundi dapibus
Epulare cum fratribus.
4. Et nos de tali convivio
Benedicamus Domino.
5. In hoc festo sanctissimo
Magno laetemur gaudio,
6. Et pietatis studio
B e n e d i c a m u s Domino.
7. nie facto mirabili
Mandata complet Domini.
8. Nam ad virtutis cumulum
Yivus subintrat tumulum.
9. Nos ad tales exsequias
Deo dicamus gr alias.
JOPA, Letzteres nur Str. 1 — 4 mit der Aufschrift: Post Beiiedicamus ad
versus de Sto. Johanne apostolo et evangelista. — 4, 1 Nos de tali convivio
O. — Str. 5 u. 6 fehlen O. — Str. 7 u. 8 fehlen P. — Str. 9 fehlt JP.
165.
1. Johannes sidus coelicum
Et decus archangelicum ;
2. Parentibus herilibus
Procedens et sterilibus;
3. Viam salutis praeparans
In deserto repereans [?].
4. Praenuntiavit Gabriel,
Te fore sanctum Israel;
5. Prophetam \^nerabilem,
Praecursorem laudabilem.
6. Inter natos mulierum,
Ut testatur verbum verum,
7. Non surrexit major eo
Benedicamus Domino.
D. — Johannes B. — Str. 6 und 7, 1 aus der Sequenz gleichen An-
fanges entlehnt. —
166.
1. Laudemus Christum hodie
Cum cantico laetitiae;
2. Praesens aeterne qui pie
Nos reformavit gratiae.
3. A peccati origine
Suo nos lavit sanguine.
4. A Servitute libere
Nos qui donavit vivere.
5. Ergo ei cum jubilo
Landes dicamus sedulo.
H ohne Mel. — Ostern. — 3, 1 Ob nicht rubigine? — 4, 2 Nosque
donavit. H. —
160 —
167,
1 . Michael coeli signifer,
Gabriel mundi lucifer,
2. Raphael, tres archangeli,
Christi et omnes angeli.
3. Animas atque corpora
Nostra per cuncta saecula,
4. Tutentur ab insidiis
Et hostium perfidiis.
5. Hi nos semper custodiant,
Et post mortem suscipiant.
6. Angelorum altissimo
Benedicamus Domino,
7. Sit benedicta trinitas,
Cui dicamus gratias.
D. E. — Von den hl. Engeln. — 4, 2 praesidiis D. — 6, 2 Laudemus
Domino D. — 7, 1 u. f. Laudetur sancta trinitas, Deo dicamus gratias D. —
168.
1. Nos respectu gratiae
Gentium primitiae,
Spem ad locum veniae
Nobis damus hodie.
2. Cujus stellam vidimus,
Deum esse credimus.
Quem Deum cognovimus,
Adorare venimus.
3. Dona damus talia,
Per quae regi gloria,
Pater in potentia
Qui gubernat omnia.
4. Ergo nostra concio,
Omni plena gaudio,
Psallat cum tripudio,
Benedicat Domino.
R. Audi, audi, audi, nos,
Clemens et misericors.
Audi, audi, audi, nos,
Rex aeterne, salva nos.
JOP. — Abweichend Mone I. SO. — Dreikönigstag. — Das Lied scheint
auf ein Mysterium zu weisen, so gleich die Einführung Nos respectu gratiae ;
femer Str. 3 : Dona damus talia, bei welchen Worten die Könige ihre Gaben
werden in die Höhe gehalten und gezeigt haben. — 3, 2 Per quem regis. J. —
169.
1. 0 crux Christi laudabilis,
Virtutis admirabilis,
2. Per te fiunt magnalia,
Pelluntur nocivalia.
3. In tua quadri tbrmula,
Pependit vitae normula.
4. Dum Christus crucitigitur,
Mundi Salus diridtur.
— 161 —
5. Lux lucis, coeli signifer,
Ecce triumpliat lucifer,
6. Heraclio victoriam
Hodie dans et gloriam.
7. Cmcitixo cum jubilo
Benedicamus Domino.
H ohne Mel. — Kreuzerhöhung. — Übereinstimmend Rosenpluts
böhmisches Kantional (Olmütz 1601), nur fehlen Str. 5 u. 7.
170.
1. 0 gloriosa trinitas,
0 veneranda unitas.
2. Unus Dens per omnia,
Aeternus in essentia.
3. Quem laudat sol atque luna,
Adorat vox angelica.
4. Dens trinus in personis
Et unus in essentia.
5. Qui es Creator omnium
[Coeli] atque terrestrium.
6. 0 adoranda trinitas,
0 veneranda unitas.
7. Nos benigna nunc respice,
Cunctasque culpas ignosce.
8. Corda fecit flammantia
Paraclitum amantia.
9. Laus [sit] Patri cum Filio,
Laus sit Spiritui sancto.
10. Uni trino sempiterno
Benedicamus Domino.
ll.Laudetur sancta trinitas,
Deo dicamus gratias.
Nur D. — Dreifaltigkeit. — 4, 2 Et verbum in essentia offenbar ver-
schrieben. — 5, 2 fehlen zwei Silben, wahrscheinlich coeli, wenn nicht das
atque eine Zuthat ist, und es hiefs : coelestium, terrestrium. — 9, 1 sit fehlt. —
171.
1. 0 Maria Magdalena, 5.
Apostolorum apostola,
2. Tibi Christus apparuit, 6.
Postquam a morte surrexit.
3. Exemplum poenitentiae, 7.
Et divinae clementiae,
4. Multa tibi peccamina 8.
I^avit Dei dementia.
Nur D. — Magdalena. —
Dreves, Cantiones Bohemicae.
Laetetur ergo saeculum,
Poenitentibus speculum,
Maria, es amabilis,
Quae eras exsecrabilis.
Nos per tua suffragia
Duc ad coeli palatia.
In hoc festo cum jubilo
Bcne dicamus Dominoc
U
— 162 -
1. 0 princeps apostolice,
Pastor plebis catholicae;
2. Tu coelestis es claviger
Religionis naviger;
3. Ecclesiarum lucifer
Christique carnis crucifer.
172.
4. Dignare tuos regere,
Pascere et protegere.
5. Ut tuo patrocinio
Benedicamus Domino.
6. Sit benedicta trinitas
Deo dicamus gratias.
DE. — Petrus. — 4, 2 Pastores protegere D. — Str. 6 fehlt E. —
1. Pangamus melos gloriae,
Plebs laeta laudes hodie.
2. Nam natus est rex gloriae,
Filius sanctae Mariae.
3. Laus ergo tibi, regina
Angelorum, virgo pia.
4. Laudent hunc sancti augeli,
Sancti quoque archangeli.
E. — Dreikönigstag. —
173.
5.
6.
7.
8.
Ab Oriente veniunt
Tres magi, dona offenint.
Aurura tlius myrrham oflferunt,
Et Christum adoraverunt.
Assit nobis sacrum üamen,
Spiritus sancti solamen.
Ut nos a rebus lubricis
Mundet et jungat coelicis.
174.
Pangamus melos gloriae
Regi regum victoriae.
Qui natus est de virgine
Et nos redemit sanguine,
Nos emundans a sordibus
Infundens nostris cordibus
Nunc flamen sancti spiritus,
Qui dicitur paraclitus.
Cujus nos resurrectio,
Pariter et ascensio
Conjungat nos coelestibus
Consortes Christi civibus
0 angelorum domina,
Audi nostra precamina
Et ora tuum tilium
Pro nobis, spes humilium.
Gaudentcs cum tripudio
Benedicamus Domino.
Sit benedicta trinitas,
Deo dicamus gratias.
H. — Ilinniiolfahrt. — .Jedes dritte und das letzte ZeikMipaar als Ro be-
zeichnet und dementsprechend mit eigener Melodie versehen. Dennoch steht
der rufartige Charakter des Liedes aufser Zweifel.
— 163 —
175.
1. Paradisi praepositus,
Michael arcliangelus
2. Animas pro merito
Locat in coeli gaudio.
3. Ergo nostra concio
Redemptori altissimo
4. Cum canoro jubilo
Benedicamus Domino»
J. — Michael. — 2, 1 Animas pro meritis gegen den Reim. — 2, 2
Locat in coelesti gaudio gegen das Versmafs statt des Obigen oder für: Locat
coelesti gaudio. —
176.
1. Patrem parit filia,
Patrem, ex quo omnia,
Parturit haec filia.
2. Nulli unquam populo
Visum est a saeculo,
Claruit miraculo.
3. Ad nos venit humilis
Lucifer mirabilis,
Pro nobis passibilis.
4. Latet sol in sidere,
Oriens in vespere,
Nesciens occidere.
5. Virgo parit filium,
Deum et non alium
Sicut Spina lilium.
6. Ergo nostra concio
Psallat cum tripudio,
Benedicat Domino.
JOP. — Weihnacht. — Nach jeder Strophe als Rundreim wiederholt: Per
gratiam — Redditus est aditus — Ad patriam. — Ein längeres Lied gleichen
Versmafses mit 5, 1 als Anfang bei Kehrein (Sequenzen) No. 197.
177.
1. Petrus clausus ergastulo
In catenarum laqueo
2. Sub Herodis imperio
Jam tenebatur vinculo.
3 Ad quem accessit angelus
Et tetigit ejus latus.
4. Tali modo fuit fatus:
0 Barjona, surge citus.
5. Ft pro tali miraculo
Benedicamus Domino.
6. Cujus in natalitio
Respondeat laudes plenas
7. Cui angeli serviunt,
Deo dicamus gratias.
JOP. — Peter und Paul. — 4, 3 cito J. — Str. 6 u. 7 fehlen OP. —
178.
1, Puer natus in Bethlehem,
Unde gaudet Jerusalem.
2. Assumpsit carnem filius
Dei patris altissimus.
11*
— 164 —
3. Per Gabrielen! nuntium
Concepit virgo iilium.
4. Tamquam sponsus de thalamo
Processit matris utero.
5. Ponitur in praesepio,
Qui regnat sine termino.
6. Cognovit bos et asinus,
Quod puer erat dominus.
7. Reges de Saba veniunt,
Auruni, thus, myrrham offerunt.
8. Intrantes domum invicem
Novum salutant principem.
9. Trino uni sempiterno
Benedicamus Domino.
DGJOP. — Dies Lied ist bisher immer nur aus Handschriften des 15.
Jaln-h. bekannt geworden; es mag daher hier aus solchen des 14. und zwar aus
dem Anfange des 14. Jahrh. folgen. Otfenbar der Melodie wegen, die im Anhange
mitgeteilt ist, sind je drei Verspaare als Strophe behandelt. — 5, 1 Imponitur
praesepio DG. — Str. 7 u. 8 zugeschrieben G. — Str. 10 Sit benedicta Trini-
tas, I Deo dicamus gratias G. Ei semper angelicas .| Deo dicamus gratias. P.
179.
1. Resurrexit Dominus,
Qui pro nobis omnibus
Passus fuit serotinus.
2. Descendit ut leo stans,
Ad inferos vociferans,
Portas inferni reserans.
3. Adam, Evam eripuit
Et alios, quos voluit,
Suisque jam apparuit.
4. In coelesti curia
Sunt ad vincenda omnia.
Quae sunt sibi contraria.
5. Ergo cum novo jubilo
Nunc et sine termino
Benedicamus Domino.
A. „De resurrectione" ; nach Str. 2 u. 5 je 6 Alleluja auf die zweistimmige,
sich in Quintenparallelen bewegende Melodie.
180.
1. Sed entern in telonco
Yerbo vocat idoneo
2. Christus Matthaeum nomine,
Quod hie describit hodic,
3. Ut in corda üdelium,
Funderet evangelium.
4. Ergo nos cum apostolo
B e n e d i c a m u s Domino.
5. Laudetur sancta trinitas,
Deo dicamus gratias.
H. ohne Mel. — Matthäus. — Ganz übereinstinunend in Kosonpluts
böhmischem Kautional (Olmütz 1601), nur 2, 2: Quod recolitur hodie. —
— 165 —
181.
1. Spiritum misit hodie
Ab aetheris rex gloriae.
2. Huic melos laetitiae
Plaudat decus harmoniae.
3. Ut flamen sancti Spiritus
Succendat corda coelitus.
4. Foris atque interius
Expurget nostrum facinus.
5. Gavisi sunt discipuli
Orantes corde humili.
6. Gaudium nobis attulit,
Evidenter quod patuit.
7. Dies laeta intepuit,
Sol clarius resplenduit.
8. Concinamus corde laeto
Viventes absque fermento.
9. Angelorum altissimo
Benedicamus Domino.
10. Laudetur sancta trinitas,
Deo dicamus gratias.
Nur E. — Pfingsten. — 10, 2 ist in der Feder geblieben, versteht sich
aber bei der Geläufigkeit dieses Schlufsrufes von selbst. —
182.
1. Stirps Jesse florigeram
Germinavit virgulam,
2. Et in flore spiritus
Quiescit paraclitus.
3. Fructum profert virgula,
Per quam vivunt saecula.
4. Stirpis est Davidicae
Virga dicta mystice,
5. Sicca quae sie floruit
Et quae florem protulit.
F. — Weihnachten. — 1,1 floruerat Hsch. — 4, 1 Stirps ex Davidicae
Hsch. verschrieben. — 5, 1 Sicca sie floruit Hsch. — Am Schlüsse steht das
Wort Domino , während das Wort Benedicamus weder am Anfange noch am
Schlüsse sich findet.
183.
1. Surrexit Christus hodie
Humano pro solamine.
2. Mortem qui passus pridie
Miserrimo pro homine.
3. Mulieres ad tumulum
Dona ferunt aromatum,
4. Album cernentes angelum
Anuntiantes gaudium.
5. Mulieres o tremulae,
In Galilaeam pergite,
6. Discipulis hoc dicite,
Quod surrexit rex gloriae.
— 166 —
7. Ubique pracccdct suos, 9. Ergo cum dulci melodo
Quos rlilcxit, discipulos. Benedicamus Domino.
8. Sit benedictus hodie, 10. Laudetur sancta trinitas,
Qui nos redemit sanguine. Deo dicamus gratias.
A D E H. — Ostern. — Von den vielen Lesarten des variantenreichen
Liedes kommt die Leisentritts (Wackernagel 1, No. 277) unseren Hsch. am
nächsten. — Str. 5 an dritter Stelle gegen den Zusammenhang D E. — Str. 4 u.
10 fehlt D. — Str. 7 fehlt E. — Str. 7, 8 u. 9 fehlt H. — 9, 1 In hoc pa-
schali gaudio E. — A bietet zwei Melodieen zu dem Liede, ebenso D, von
denen eine in H zum Rufe Pangamus melos gloriae steht. Eine weitere
Mel. bietet G zu der böhmischen Übersetzung. —
IV.
LIEDER AUF BÖHMISCHE
VOLKSWEISEN.
184.
1. Aetas orbi venit aurea,
Jubar clanim nituit,
Procul fugans moestissima
Noctis umbracula,
Quo venusta prorupit
Lampas phoebea.
5. Diva, inquit, ave Maria,
Coetibus femineis
Antistes sincerissima
Et plena gratia,
Domini est tecum
Alma praesentia.
2. Alma patrum prisca vetustas
Taetris clausa sedibus,
Quam pati vexat gravitas
Leges tartareas,
Nunc soluta domos
Colit aethereas.
6. Verba nympham turbant angeli,
Se fecundam miratur
Ac nescia thori absque
Semine virili,
Sileat hie lege
Physicus exili.
3. Admirabile commercium!
Conditor summus rerum,
Ens, athanatos, entium
Finis, initium,
Corpus alvo nymphae
Sumit animatum.
7. Umbrat virtus divi flaminis
Pectus pudicissimum,
Sacratae virginis refertum
Rore numinis,
Unde recens oritur
Salus hominis.
4. Firmo Gabrielis nuntio,
Ab alto venientis,
Concilio deifico
Pudico thalamo
Virginalem ventrem
Gravidat filio.
8. Matri pariter et filio
Dignas promamus laudes,
Ut quae nos ab exilio
Candenti lilio
Mundi liberatos
Fert coeli bravio.
Nur C ohne Mel. Darüber: Czljzku ptaczku (Zeisig-, Vögeleiri).
- 170 —
185.
1. Alnii tonantis nbbilis
Virgo speciosa,
Super omnes spectabilis,
Spoiisa gratiosa.
Excelsum sidus luminum,
Regina coelorum,
Quam elegit ab aeterno
Rector aetherorum,
Audi vota supplicum,
Maria, tuorum.
2. Tu, quae partu mirifico
stupente natura
Ex effectu deifico
Teneris aurora,
Parentis cum exilio
Mederis filio,
Unde vera lux oritur
Patrum excidio,
Umbrae quos detinuit
Longaeva regio.
3. Sic nos quoque tui partus
Freti solatio,
Cunctis per quam oris salus
Venit auxilio,
Te precamur, mater Dei
Forma sanctae spei,
Vota precantum suscipe,
Nam te orant rei,
Fac tecum exsistamus
Cives aetherei.
Nur C mit beigeschriebener Mel. und der Aufschrift: Nikdy mi se to
nestalo (Nie ist mir das geschehen). — 3, 3 orbis. —
186.
1. Ave maris Stella
naufragantibus,
Ciarum sidus aequori
mergentibus,
Jubar noctis aemulum,
Lucis verae nuntiura,
Salutis nostrae exordium.
2. Maria, flos mirae
pulchritudinis,
Et reorum turris
fortitudinis,
Deliciarum hortus,
Naufragantium portus,
Per te summi natus exortus.
3. Gratia divina
sanctum thalamum,
Yirginum regina,
fecit foecunilum,
Prodis orbi tilium,
Miseri[i]s subditum
Castitatis servans lilium.
Nur C ohne Mel. aber mit der Aufschrift: A ty mily sywy hohibo (Und
du, lieber grauer Tauber).
— 171 —
187.
1. Aureum orbis saeculum
Mente recolamus,
Salutis exordium
Laudibus canamus.
2. Inclytae partum virginis
Angeli nuntio,
Graditur a superis
Mundi rederaptio.
3. Adae patris atque matris
Quondam casus Evae
Reparatur felicis
Paranymphi Ave.
Nur C. —
4. Contulit hoc nam pictas
Celsa conditoris,
Dum liuinana pravitas
Cunctis crevit oris.
5. Boreas, auster, occasus,
Lucidus oriens,
Universa factura,
Quam salvat summum ens.
6.
188.
1. Ave candens thronus 3.
Celsae trinitatis,
A Deo possessus
Factus ab autiquis.
Terrae praecedens abyssos
Et orbis cardines,
Maria, prius aethere
Tu ordinata es.
2. Quam vetustas patrum 4.
Almo praeconio,
Et veimstas vatum
Orbis initio
Futurum divini luminis
Praescivit thalamum,
In quo Dei quievisse
Praedixit filium.
Nur C mit der Mel.
189.
Ave celsi conditoris
Sponsa gloriosa,
Mater nostri salvatoris,
Rubens velut rosa,
Maria virgo, florum speciosa.
2.
Die: Sit honor patri nato
Ob tantum leyamen,
Sit et flamini sacro
Per saecula. Amen.
Jacob sidus darum,
Foedere promissum,
Radix Jesse tuum
Signavit uterum.
Aaron virgo dum arida
Produxit folium,
Candens ex te nasciturum
Ostendit lilium.
Gedeonis vellus,
Udum coeli rore,
Et Moysi rubus,
Dum ardet flamine,
Hie virens igneo manet
Illaesus calore,
Tuum notans partum, casto
Progressum pudore.
Gratia quam divum flamen
Rejecit honoris
Altissimi obumbramen,
Clausuram pudoris
Inviolatam fecit redemtoris.
172
Plena mater clementiae,
Reorum curatrix,
Solem paris justitiae,
Nostra advocatrix,
Humani lapsus casta reparatrix.
4. Dominus tecum antiqua
Rerum origine,
Serena fecit sidera
Supero culmine,
Retulit alma polorum lumine.
5. Benedicta tu diceris
In mulieribus
Laudibus dignis sinceris,
Tui ventris fructus
Sit benedictus in saecula Christus.
Nur C mit der Mel. Strophe 3 ist ausgestrichen und von späterer Hand
die folgende nachgetragen : Plena partu clementiae Mater e x s t a s Dei Solem
paris justitiae Advocatum rei Quem glorificant coetus aetherei.
190.
Ave virgo sincera,
Per te salus exit vera,
Missa patris dextera,
Rupit celsa aethera.
Patrum quondam voce procla-
mata,
Nunc reorum exstas advocata.
2. Regina deifica,
Partus tui mirifica
Promit omnis populus,
Dum ex te venit Deus.
Humani casus summa me-
dela,
Scelerum purgamen et tutela.
3. Digna laudum carmine,
Quae paris absque semine
Natum celsi tonantis
Virtute pneumatis.
Angeli Gabrielis nuntio
Mundum liberas ab exilio.
Nur C mit Mel. und der Bemerkung : Gidech tarn wedle rzeky (Ich ging
dort neben dem Flufs).
191.
1.
Celsa parcns,
Sordis carens
Contagio,
Mundi electa
exordio.
3.
Tu, puella,
Jacob Stella
Miritica,
Patrum limbo spes magnitioa.
2.
Prophetarum
In te darum
Praeconium
Coopertum exstat
veridicum.
4.
Jesse virgo,
Tu arida
Fronduisti,
Leges physicae excessisti.
— 173 —
5.
Udum vellus,
Sicca tellus
Gedeonis
Illaesa signa fert pudoris.
7.
6. Virgo, vatum
Paris natum
Praeconio,
Patrum mederis exilio.
Tui partus
Dulcis fructus
Sceleratis
Det vincere cum beatis.
Nur C ohne Mel. mit der Aufschrift : Piekna kacza (Die schöne Käthe).
192.
1.
2.
3.
Coelicolarum sublimi,
Flori iiorum virgiiii
Laudibus resonemus,
Neuma dignum pueumate.
Ezechielis liaec porta,
Soli Deo pervia,
Ex divo spiramine
Vero nitet lumine.
0 quam felix, (luam beata,
Gignis patrem creata,
Coiiditorem omnium
In salutem hominum.
Iiiaudita haec natio,
Quam humana ratio
Lippis cernit oculis,
Cedit lumen tenebris
Eja mater summi Dei,
Formula sancta spei,
Sub tuo praesidio
Nos commenda filio.
Ut hora nostri exitus
Clemens et propitius
Post purgatum spiritum
Det felicem obitum.
Nur C ohne Mel. mit der Angabe : Sebrali se miestsstij dietj (Zusammen
kamen die Stadtkinder), Str. 5 ist „christlich emendiert" nachgetragen.
193.
1. Concinat plebs christicolarum.
Neuma dulce flori florum,
Sacratae virgini,
Quae salutem contulit homini
2. Haec est nitida Jacob Stella,
Venustissima puella,
Speculum pudoris,
Thymiama fragrantis odoris.
3. Haec est cypressus Sion sita,
Cedrus alta et incisa
Vertice Libani,
Aromatizans odor balsami.
4. In Jericho haec rubens rosa,
Olea campis formosa,
Et in Cades palma,
Suavitatis myrrha electa.
5. Vitis Vera tu fructifera,
Nardus et odorifera.
Specimen honoris,
Sapidissimi favus dulcoris.
6. Eja dilectionis mater,
Veritatis tutum iter,
Norma sanctae spei,
Supplex precor, miserere mei.
7. Conciliare tuum natum,
Ne det gravem ob reatum
Diti tartareo,
Sed secum locet poli solio.
Nur C ohne Mel. Darunter steht: Nadarmp letass sseredna kanie (Um-
sonst fliegst du herum, garstiger Geier).
— 174 —
194.
i. Gaudent chori angelorum,
Ac virtutes coelorum
Student sibi resonare
Melos dulce, mulce gnare
Natum tuuni,
0 Maria;
Qui matrem super sidera
Te coUocavit omnia.
Nos a nece
Tua prece
Salva,
Redemtor noster pie,
Per preces matris Mariae.
Gaudeat turba clericonim,
Advocata orphanorum
Super agmina angelorum
Es cum jubilo fluvioque
Gratiaruiii pulclire locata,
0 Maria.
Qui matrem super sidera
Te coUocavit omnia.
Xos a nece
Tua prece
Salva,
Redemtor noster pie,
Per preces matris Mariae
3. Gloria sit sancto sanctorum,
Matrique regis angelorum
Cum psalmodiis canticorum.
Et jucundantes abuudanter
Quam plebs psallit voce pia,
0 Maria etc.
Nur C mit Mel. für 4 Stimmen. — R giebt nur nach Str. 1 einen Sinn
und auch da nicht ohne Gewaltthätigkeit. Vielleicht liegt eine „christliche
Korrektur" dem zu Grunde. —
195.
1. Hac nube irrorante
Numine divino
Superno poli culmine
Pluit Salus mundo
Telluris germine.
2. Coeli narrant gloriam
Summo conditori,
Firmamentum potentiam
Manu plasmatori
Nuntiat aeternam.
3. Gloria ingenito
Patri ab aeterno,
Sit nato unigenito,
Spiritui sancto,
Uni trino Deo.
Nur C mit Mel. und der Bemerkung: Mox post Korate.
1. Hosce niti et lacti
Cordis solatio
Laudum dies homini,
Mentis cum jubilo.
196.
Decet digne canere,
Yirginis partum extollere,
In coelos levare.
- 175 —
2. Superis egreditur
Salutis medela,
Unde mundi oritur
Scelerum tutela,
Virtus orci sternitur,
Cum Deus humani nascitur
Generis natura.
3. Ergo tanti principis
Freti subsidio,
Virginis castissimae
Solati -filio,
Tibi, pater optime,
Confer hie et aeternaliter
Gratias agere.
Nur C mit Mel. und der Aufschrift: Kto chcze byti wesely (Wer will
lustig sein). — 1, 1 unverständlich.
197.
1. Jacob sidus canduit,
Aaron virga floruit
Et Jesse radix germinavit.
2. Rorat aether desuper,
Justitiae pluit imber
Oritur telluris arbiter.
3. Summo coeli culmine
Egressus est pro homine,
Nasciturus matre virgine.
4. Carnis jura superat,
Qui cuncta tenens imperat,
Sic casum parentis reparat,
5. Ergo nostrum singuli,
Redempti partu nobili,
Corde flagitemus humili.
6. Jesum Mariae natum,
Ut gravem tollens reatum
Nos in agmen ducat beatura.
Nur C mit der Unterschrift: Kdes tarn bywal holy (Wo warst du,
Nackter?). Dann folgt von der Hand des Joannes Rodericus ein Lied: Ave
Jesu Christe mit der Aufschrift : Sicut : Ave Gloriosa virgo mater Christi, das
sich als eine „christliche Korrektur" des letzteren ausweist. Darunter steht
wieder 1540. —
198.
1. Jubar durum emicuit
Splendoris et radio
Atra orbis fugavit.
2. Nullum tale contigerat,
Aequa luce nitendo
Maria transcenderat.
3. Hanc laudibus extoUo
Miser, asylum quaerens
Veniam expostulo.
4. Hostes saevi captant arma,
Ni properet gratia,
Tristis perit anima.
5. 0 angeli, poli cives,
Periculis tuendo
Nostri sitis memores.
6. In extremo vitae die
Nos laetanter tollite
Ex valle miseriae.
Nur C ohne Mel. und mit der Aufschrift: Yasna zarze (Heller Schein),
woraus hervorzugehen scheint, dafs wir es hier mit der Uebertragung eines
böhmischen Originals zu thun haben. Die Unbeholfenheit des Lateiniscli(;n
entspricht dieser Annalime.
— 176 —
199.
1. Laeta promat concio,
Humana generatio,
Cordis et vocis modulo
Regi regum ac aeterno.
2. Qui sua dementia
Inter creata entia
Solum elegit hominem
Coelestis aulae participem.
3. Locum deliciarum,
Quem plantavit sibi carum,
Hunc protoplasto contulit^
Domino subjugavit.
4: Ut post prima gaudia
Aeterna petat atria,
Conditoris sui vultum
Visurus in sempiternum.
5. Quem peccati macula
Hostis antiqui jacula
Deo exosum feccrant,
Paradisi loco privant.
6. Clausa mauent aethera,
Porta firmata ferrea,
Donec Dei altissimus
Est humanatus filius.
7. Ex virginis thalamo
Novus egreditur homo,
Adas lapsum reparat,
Astra serrata reserat.
8. Redempti sempiterno
Landes concinamus Deo,
Qui sua nos ex gratia
Ad coeli ducat palatia.
Nur C ohne Mel. und mit der Aufschrift: Ach, mlynarzko mlynarzko (Ach
Müllerin, Müllerin). Ein Stück der Melodie ist am Ende der Seite zugeschrieben,
das mit dem deutschen Volksliede von der schönen Müllerin keine Beziehung
hat.
200.
1. Magna Dei summi parens,
Virgo singularis,
Maria,
Tu serena Stella maris
Mundi per naufragia.
2. Omnis tibi famulatur
Coetus angelorum,
Maria,
Paret ordo superorum
Virtutum ob merita.
3. Tuo partu a reatu
Mederis mortales,
Maria,
Leges frangis Avernales
Ditis et imperia.
4. Aaron virga tiorens contra
Jura rationis,
Maria,
Signat vellus Gedeonis
Pudoris insignia.
5. In te vatum consummatum
Vetus praeconium,
Maria,
Parit nympha lilium
Angeli per nuntia.
6. Landes mater sume pias,
Quos premit peccatuin,
Maria,
Tuum natum fac placatum
Implorata venia.
Nur C mit der Mel. Über dem Liedc steht: Kdysz u meho otczi slauzil
(Als du bei meinem Vater dientest); darunter: Na znioskauau ^Für die Ver-
spätung). — 2, 5 Virtutum ob media Hsch,
- 177 -
201
Magill Pareiitis matrcm
Veneremur in gaudio,
Quae partu mirifico
Mundi exilio
Gabrielis
Saluteiii attulit
Felici nuntio.
2. Fortuiiatus uterus
Quem Spiritus replet almus,
Ultra naturae morem
Edit virga florem,
Aaron quondam
Arida signata
Veteri tigura.
3. Lumen summi luminis,
Quod micat alvo virginis,
Jesus Christus, laudantum
Carmen hoc in imis
Suscipiat,
Coetibus aequando
Pius aethereis.
Nur C mit Mel.
202.
1. Miriiice supremus plasmator
Casum dolens generis liumani
Exstitit reparator.
2. Verbum suum sibi coaeternum
Ab aetheris demittens in mun-
dum
Per augeli nuntium.
3. In virginis pudicum thalamum
Intrat ille, Ave dicto sincerum
Foeeundat utenim.
4. Ex Spiritus almi velamine
Progressus est filius sine semine^
Deus casta virgine.
5. Ergo tanti patris dement iam,
Nati in nos benevolentiam
Flaminisque gratiam,
6. Vocum laude coelos extollamus
Ac sincero corde jubilantes
Gloriam persolvamus.
Nur C mit Mel. und der Aufschrift eines böhmischen Liedes, die beim Ein-
binden der Handschrift durch Abschneiden unlesbar geworden. —
Missus ab aetherea
Paranymphus aede,
Nova tulit gaudia
Ad infima terrae,
Virginis intrans thalamum
Certum fert nuntium,
Humano generi
Summum remedium,
Dreves, Cantioneß I'ohemicae.
203.
2. 0 inter femineos
Benedicta choros,
Is, qui regit serenos
Ab aeterno polos,
Me tibi misit legatum,
Gignes virgo natum,
In te consummentur
Praeconia vatum.
12
178
3. Te virtus obumbrabit T).
Sacrati fiaininis,
Et sinus foccundabit
Exportes semiiiis,
Ne timeas, o Maria,
Sanctissiini via
Excellit omiiia
Muncli juclicia.
4. Altissimus naiii tuuni 6.
Elegit utermn
Et gratia refccit
Dominus deorum,
Quud tuo nascetur alvo,
Claustro portae salvo
Filius suprcmi
Vocabitur Dei.
Nur C mit Mel. u. der Angabe: Nynij
(Nun will ich euch singen, was geschehen
Indecens virgiuco
(^^uainvis est pudori
Attamen aeviteriio
Haud repugno patri,
Ell Dei. iiiquit. ancilla
Suiii. tiaiit in illa,
(^>uae jubes, domini
Legate niaximi.
Cantibus extollanius
Matreni et tiliuni.
Qui protoplasti vetus
Fugat exilium,
Victo rege tartareo
Mater cum ülio
Post mundi terminum
Coeli dent solium.
Avam chczy zpiewati ezo se stalo
ist).
204.
6. Ornat te venustius
Et fugat venena,
Nil plus te beatius,
0 gratia plena.
7. En mater et filia
Pro mundi salute,
Nato nos concilia
Sapbyri virtute.
8. Ut peccati scabiem
Chrysolithus tergat.
Inimice rabiem
In sacrum demergat.
9. CoUoca in patria
Yirgo nos Maria,
Ut simus cum ülio
In aeterna gloria.
10. Tuus dilectus natus
Dct nobis solamen,
In coelesti curia
Deo donius Amen.
Nur C, aber zweinuU, l'ul. JJ. XIX u. 1'. und iol. D. Xll; an letzterer stelle
fehlt 8tr. 4. — 6, 1 Ornet se venustius li. XIX, ornat te venusius ü. XII. —
9, 4 u. f. Ut simus in aeterna Cum sanctis gloria I). XII. — 10, 1 Ut tuus
dilectus B. XIX. — Str. i) ist an beiden Stelleu von si)äterer Hand „christ-
lich korrigiert". Die an beiden (^rten zugi'srluiel)» lU'u .Mrlodieeu sind l>citk^
ersten Tones, son-^t abi-r durchaus verschii'den.
Olim te virentibus
Herbulis ornatan.i
Et gemmis nitentibus
Pango trabeatam.
Sardius, topasius,
Onyx, edulius,
Achates, ligurius,
Jaspis et beryllus.
Color smaragdineus
Yirens castitate,
Rubor carbunculeus
Fulgens claritate,
liijuriam mitigans
Laetuin dat saporem,
Iter fraudum superans
Gratum fac victorem.
0 Maria, humilis
Mater Jesu Christi,
Purpureo similis
Decor ametvsti
179 -
205.
1. 0 mirauduiu coinnierciuin,
Finis et initiuiii
Corpus suiiiit liuinaiium.
2. 0 qui creavit singuki
Deus ante saecula
Nascitur ex i>uella.
3. 0 hoiiu) sine scmine
Processit ex virgine
Illibato liymine.
4. 0 stupenda liaec iiatio,
Quam naturae ratio
Kcscit et cxpressio.
5. 0 qui causas magnalia,
Ens summum, in saecula
Tibi laus et gloria.
Nur E ohne Mel. mit der Ang'nbe: O uegezd markii utoness (O fahre
nicht. Mark, du wirst ertrinken}.
206.
1. Optimus rerum conditor
Aevo vetustior,
Coeli, terrae, maris auctor,
Cunctoruni fortior,
Aetherum sedens regia,
Nutu gabernans singula
Creata entia ;
2. Natum sibi coaeteinum
A coeli cuhnine
Per Gabrielis nuntium
L)ivo spiraniine
Misit in alvum virginis,
Ut tollat noxam criminis
Humani generis.
3. 0 quam felix, quam venusta
Pülorum cardine,
Coronata et onusta
Stellarum ordine,
Maria virgo, crederis
Mater aeterni luminis,
Levamen miseris.
4. Sancta, quae talem utero
Prolem edidisti,
Tuo partu virgineo
Mundo contulisti
Salutem et remedium,
Sceleratis subsidium,
Lumen tidelium.
o.
Laus patri sit ingenito
Superis regnanti,
Sit nato Deo inclyto,
Utriusque Hanti
Sit coaecjualis gloria
Cum diva matre Maria
Cuncta per saecula.
Nur (' <dnu! Md. J<]in 'I'eil derselben ist tniten beigeschriobcn «owie
<lie Worte: Zwolil sein sobie newfm ezo (Ich wählte mir, ich weil's nicht
was).
lO *
— 180 —
207.
Orbis Salus oritur,
Plaudite mortales,
Salvati concinite
Laudes triumphales;
Mentibus sinceris
Tripudiantes psallite
Auetori de coelis.
2. Pudore progreditur
Natus virgineo,
Divo qui praedicitur
Angeli muntio,
Ex luminum patre,
Inviolata matre,
Prisco vaticinio.
3,
Tibi patri aeterno
Cum iiati numine
Sit simul et sacrato
Gloria flamine,
Virginis per alvum
Reatum deus salvum
Effecit in homine.
Nur C mit der Mel.
208.
1. Os almi nam te legati
Jussu patris increati
Matrem fecit Dei nati.
2. Maria, florum specimen,
Ob miserorum levamen
Te foecundat sacrum Hamen.
8. Ab antitiuo es pracscita,
Adae dudum deperdita
Per te restauratur vita.
4. Tui ventris dulci fruetu
Patres sanctos in conflictu
Misero solvis a luctu.
5. Laeta laetior crederis
Esse virgo in superis
Tuo partu prae ceteris.
6. In nostrae mortis agone
Ora natuni et die prone:
Miserere Jesu bone.
Nur C mit Mel. u. der Überschrift: Procz kaliua w struze stogij (Warum
steht der Schneeballstrauch im Graben). Ob nicht Str. 1 u. 2 verstellt sind?
Wenn nicht, dann war <h\s Lied bestimmt, sich an ein vorhergehendes (.\lmi
tonantis nobilis) anzulehnen.
209.
1. Pa'ris increati pietas,
Dum numani generis nefas
Ab antiquo invaluit,
Salutem hanc ordinavit.
2. A sunnno coelorum culmine
Ad liaec usipie intinia terrae
Natum sibi coaequalom
Misit orbi salvatorem.
3. Per almi pnoumatis virtutcm
Virgineum feoundans ventrem^
Elfecit ut Deus homo
Yulneri juvot huniano.
4. Inaudite mira natio !
Virgo orodens verbi nuntio
Concipit ^ino semine
Salvo imdoris hymine.
- 181
Laetemur priiicipis exortu,
Statut! salutis in portu,
Vacuatos sceptro mortis
Jam tuetur gigas fortis
In sede qui residct poli,
Maris gubernator et soll,
Tartarca frangens castra
Serena contulit astra.
7. Omnis ergo coetus honnnum
Gratuito corde Dominum
Collaudando deprecarc.
Secum donet conregnare.
Nur C mit der Überschrift: Powiediela Sybilla dale (Sagte die Sybille
weiter) und beigesehri ebenem Anfang der Melodie d f a g e.
Salve virgo nobilis,
Ab aeterno stabilis
In virginitate,
Quae Deo placabilis
Exstas et amabilis
In humilitate.
210.
2.
Ex te summus oritur,
Qui pro reis moritur
Salutem quaerendo;
Hie a nobis colitur,
Laudibus extollitur
Digne vernerando.
3. Nil tibi suavius,
Nil corde jucundius,
Quam Jesus filius-,
Ejus audi tu servos,
Choros in aethereos
Cantus off er nostros.
Nur C ohne Mel. und mit der Aufschrift: Stuoy formanku nehybay (Steh'
Fuhrmann, rühre nicht). —
211.
1. Sed laceratum Dei
Miserentis pietas
Cernens orbem . per
fraudem
Dum perit aequitas ;
hostis
2. Qui primaevos parentes
Aedibus voluptatis
Fallax verbo suasu suporbo
Traduxit mandatis ;
3. Ne mortis imperio
riutonis durent jura,
Omnis quibus esset humana
Caro peritura:
4. Misit rex superorum
Ab arce siderea
Yallem in lianc miserorum
Salutis nuntia.
5. Haec legatus Gabriel
Divae fortitudinis
Nasciturum fert Emanuel
Ab alvo virginis.
G. Ave, inquit, Maria,
Sponsa patris aeterni,
Flaminis almi quae gratia
Mater exstas Christi.
182
Credit iiyini)lia nuutio,
Mirum concipit vcrl)um,
Pudore mancns virgineo
Casta gignit natum.
8. Ergo patruiri filia,
Natum inater implora,
Ut haec iiobis post exilia
Det regna superiia.
Nur C mit der Mcl. — Korrektur zu Str. 8 vou der Hand des Johann
Rodericli von Cliotei'ina: Ergo .lesu Maria nate i)atreni implora. — Das Lied
fängt sonderbar geiuig mit Sed an, woraus hervorgeht, dafs es entweder als
Teil in eine ganze Reihe von Liedern gehörte, oder dafs Strophen ausgefallen
sind. —
212.
1. Summi, increati,
Patris acterni,
Humanitus dati,
Geniti sui
Memores agamus
Gratias cernui.
2. Rerum ab antiqua
Hie originc
Protoplasti venit
Ut pro eriminc
Ferat opem sauciis
Medicamine.
3. Nil physieae vires
Prosunt vulneri,
Nil gemiiiae nee valet
Speeies auri
Suceurrere lapso
Generis Immani ;
Nur C mit der Mel. —
4. Donec conditoris
Unigenituin
Virgincus prodit
Venter in munduni.
Tunc sperata salus
Oritur hominum.
5. Tibi Cbriste, nate
Matris unicc,
Per patrem qui missus
Es mirifice,
Pneumate sacri
Partus opifice,
6. Aeviterna salus
Et laudatio,
Coelo, terra, mari
Jubilatio,
Uni Deo sunnna
Sit benedictio.
218.
1. Supremus rerum conditor,
Coelestis aulae et rector
Protoparentis casui
Praeclari geniti sui
Medetur missione.
2. Fortis veniens aetberis
Intrat tlialamum virginis,
Angelus miro nuntio
Fecundam i)rofert tiilio
Salva virainitatt'
4.
Stupet pudoris conscia
Virilis tliori nescia,
Sed credens verbo numinis
Mox jura eontraxit matris
Pia bumilitate.
Ergo tuus, mater, natus
Nostros abstcrgens reatus,
Implora. dement issima.
Ilae de mundi miseria,
Poli nos dueat aedam.
Nur C mit Mel. unter (i(Mn Liede: Na to se sstiestije zdar/.ilo (Auf die:
ist das Olüek jj^ekoMunen).
183
214.
1. Venit ab actlierco
Paranymplius parcnte,
Virginis in thalaiimm
Xezaretli manento.
2. Laeta ferens iiuntia
A superis secum,
Ave, inquit, gratia
Plena, dominus tecum.
3. Cogitat altissimi
Yirgo ad sc legata,
Miratur castissima,
Quod sit foecundata.
4. Zelo celsi numinis,
Angelas hoc respondet,
Vi divini Üaminis
Pariturani pandit.
5. Ex alvo progreditur
Natus magni tonantis,
Mundi lapsis oritur
Medicamen ab altis.
6. Kyrie cunctipotens;
A superna sede
Vota suscipe Clemens,
Nobis miserere.
Nur C mit der Aufschrift : Stary gede (Der Alte fährt), aber ohne Mel. —
215.
1. Virgini gloriosae,
Supra solem speciosae,
Odas novas concrepantes
In laudem assurgamus.
2. Evae noxam abstulit,
Dum salutem intulit,
Mundo lapso subveniendo
Auxilium praebuit.
3. 0 mira virginitas,
0 venusta castitas,
Gignis natum increatum
Ob hominis reatum.
4. Nil valet homuncio,
Nee sufticit ratio,
Nymphae partum exprimere,
Quam gratias agere.
5. Plasmatori cunctorum,
Regi summo polorum,
Regnanti per saecula,
Honor laus sit et gloria.
Nur C mit der Aufschrift: Wijmt ya hagek (Ich weifs von einem Haine),
aber ohne Mel. —
216.
1. Vita nmndo prodiit.
Laeta, mortales,
Carniina resonate
Virginis in laudes.
2. Lucifero clarior
Micat Maria,
Est gemmis nitidior
Castitate varia.
3. Kyros hanc aethereus
Visani desuper
Sublimat prae omnibus,
Puritatis arbitcr.
4. Humilis exstitisti
Verbo coelico,
Utero conccpisti
Nuntio angelico
— 184
5. Vatum in te scripturae
Datae coelitus
Extra jura naturae
Complentur divinitus.
0. Summus tui corporis
Intrans thalamum,
Noxa solvit sceleris
Omne genus humanuni.
7. Infirmatur uterus
Castus virginis,
Egreditur filius
Lumen veri luminis.
8. Damnum vetus veteris
Adam vintulit,
Fructum novuni miseris
Novus Adam retulit.
9. Victa lege tartari
Salus oritur,
Turbans sceptra inferi
Coeli regnum tirmatur.
10. Maria laudantibus
Posce veniam,
Te nati petentibus
Obtineto gratiam.
Nur C ohne Mel. mit der Aufsclirift : Elsska mila srdeczna (Eislein, liebes
herzliches). Dieser Liedanfang' weist auf unser deutsches Volkslied: „Ach
Eislein, liebes Eislein, wie gern war' ich bei dir." (Böhme, Altdeutsches Lieder-
buch No. 24.) Das Versmafs stimmt, ebenso die in unserem Manuskript am
Rande bemerkte Tonart Re.
BEILAGEN.
I.
:\[üinlieii. Csm. 716. 15. .Talnli.
t
pj=c==gE
_— zS"
8al
- - ve
0 sa
Ma-ri - a, vir-ginum re - gi - na,
lii-ta-ris mi-se-ro-mm por - tus,
-e—^
f^-
zi=rriij:-:^=1z=:i
^ — ^_-^ — ^-i
Di - a coe-li hier-ar - chi - a, Nau-fra gan-tum vi - a
Or - tus et con-clu-sus hör - tus Ex te sol est or - tu?.
/CN
Ki-vus sa-lu- ta-ris.
Virgo Deuni pa-ris.
r=rr=3=:l=l=:H=4
E=i=iE3^=i
Sit novus ICK No-va lex PeiMiuomfacx
^izr^ZTi-^-^— q^— ^— J— cs^r^i^zs:^
::^^-
iS33E;
Vc-te-ris pec - ca - ti Ut in au - la summi cre-a - to - ns
f5igääiSiiSä=i
-^— ^— ^— ^— ^~d:
0 - ris Ju - gi - ter lio - uo - ris An - ge - lo-rum cho-ris
/^
Ue - jrne - mus be - a - ti.
— lys —
II.
München. Cgni. 716. 15. Jahrh.
:— i-
In ma-tu - ti-nis i)atris sa - pi-en-ti-a
Turba dis - ci-i)ii-lo-iiiiii fu - gam ca-pi-ens
1-:
::)=■
Clemen-ti - a
Et ra- j)i - ens
:^-p--E-H-t:-p^p
:s=— :=!:
t=E^^E
;=i:
Summa lux an - ge - lo - rum
Je-sum j)lebs in - qui - na - ta
Ma - ni - Lus re - o - rum
Ut scrip-tu - ra ra - ta
^~- :E^£zE^t::z=Hzz:t^"
De - US ho - mo ad - du - ci - tur Fal - la - ci - ter e - o - rum
Ma-ne - ret ex o - ra - cu - lis Pro])he - ta-rum pro - la - ta
'^^_^.^_^_^_^;
r=-A-==^
^tr.
/CS
FrauJesu-i dis-ci - - pu - li Tra-di-tur vo-hm-ta - ti.
0 mi-ra pa-ti-en - - ti - a De - i pa-tris ac na - ti.
S333=J=^iEö:-3
^^i=ft=t^i
.- — j—H—^-
QuaeDc-us i)a - ter vo-lu-it Fi - li - us is - ta co-lu-it
— fÄ___C5
qui i)ro no - bis do - In - it i}\\\ nos \w - vi - re no - lu - it
=:|:
Id-cir-co carnem mo-lu - it Sa-tis horrenda i)as - - si - o
ffe3i3?^-^j3^Jil
Pa-rendo Do - i - ta
ti.
— 189 —
III.
Prager Hsch. XI. E. 2.
-.— ; — r^P i
A - ve sanc-tis - si - iiia re - gi - na Gra - ti - a di - vi - na
Te rex re - s;um de - us de - o - rum Di - e - luni miii - to - rum
i^^^
p
^i
Quamtri-na be-a - vit An - - te necpostcre-a-vit ma-jo-rem te
1*10 nio-nun vir-tu - te Spon - - sam in se-nec-tu - te tra-xit ad se
:^^^i^
Mi - ra res an - ge - luni e - mi - se - rat, tan-tum pla - eu - i - sti
SDH -a^— ^-
rie - na es gra - ti - a (\\\\ di - xe - rat Ver - bo con - ce - pis - ti
L ^^ X ,^ ^3 -
Vir - go per-man - si - sti Di - xi - sti Se - cun - dum
ver - - bumtu-umjo-cun-dumfi-at in ine.
IV.
i-:^— q=:]=^=T-=i=^=:]=
1 1 1 —
Hohenfurter Hsch. 1410.
:l:
-Ä— ^-=^'
Mit-ti-tur arch-an - ge - lus li - de - - lis Ad Ma - ri - am
In - gres-sus hie nun - ti - at a - nioe - - na A - ve in - quit
^«^Eri^E^^
S3^^"a=i^i
iprp^z
vir-gi-nem de coe - - - - lis
gra-ti - a tu ple - - - - na
An-ti-(iuis quaela-tu - e - re ve - lis
liaeres te-cum ina-netvi- taeve-na
.f^_I]_Zj —I] 1 1 1 1 —
— 190
CT
\'ox]iaef pa-tc-fe-cit Ga-bri-o - lis.
In-tei' oiii-iies te-iui-nas so-re - iia.
Lat'tenturCliii-.sti-co-lae so - In - ti
::ic^z^z:qiiHz:::]-
3~t
-zB^E^^.
riia-ra-ü-iiis vin-ni-lib vor- su - ti Li-be-ri (Ui-ser-vi-ant vir-tii-ti
l^^^^^^^^^^^^if
-xr-
Miui-di])i)iii]):\sc.'ilcaiites ])()!- lu - ---------- ti.
V.
I.
Prager Usch. VI. C. 20.
A - ve tri - iii - ta - tis cu - bi - ]v A - ve ca - sti - ta - ti.>
A - ve 110 - ci ■ vo - mm tu - ira - tiix A - ve vi - ti - o - nun
II.
r^:^^2^i"=^"^=|j==¥^=E=E^
se - di - Ic IMo-iiuni gia - ti - a
cu - la - tii.x ('ul-i»ae nes - ci - a.
0 - pi - lex (jui w - git
Ü
^um-iiia et in - ti - nia Tc ma-trcni si - bi i)rac-e - b' - git.
III.
0 sanc-tis - si - ina.
:=^=^ii=4ir.
Ma
ri - a te lo - ga-nuis
i
—^npt:— --: —
-c^t-
Z31~
Suc-cur-rc no \>c - ta - nuis I - nia.
1^»1
VI.
Kaiitionul vou Jistebnicz ca. M2'|.
Wrsits.
P^=t:-
.t:=t:
Nunc an - ^e - lo -mm glo - li - a
(.)uani c-e - le - bris vie - to - li - a
Ho - mi - iii - Itiis
Re - CO - li - tur
Uepetitio.
SE^=^^^^^^^=^|'^^^
-^-=^t'.
res - plen - du - it m iium - do -xt • . i-
, ^ 1 1., +, 1 A jSo - VI i)ar-tus <>aii - di - um
et cor - de lae - ta - nun - do. ^ *
--t-
■A-
-^H.
:y
Vir-go ma-ter pro-du - xit YA sol ve-rus in te-ne-bris il - lu-xit
Tropus.
:9h^4-^
— I
Haec er-go cum gau-di-o fe-sta ce - le-bre-mus Et i-i)sam cum par-vu-lo
=§£5
^Z^I^l
Ma-ri-am sa - In - te-nuis.
VIJ.
i(-.— h-
A-:\-^^^
Präger lisch. VI. B. 24.
-3i^:1--z:zr=r:|;
^Ei3z=r^lE==p^r£=-=^-
In tu - a-jiiur e-ni-xamvir-gun-cu-lam ,.
Je-su Chri-sti matrem atque fi - li - am ^^''''' ''''' ^^^ " '' ^''''-''
«=1
^=^
^^m^m^^^^
Sal-va-vit a - ne - ce 8ca-bi-es dissolvens Dae-mo-nis a t'ae - co.
— 192 —
VIII.
Träger Hsch. Vf. B. 24.
Tri
In
niii de-cli - na - ti - o Ca-su-uni re-gu-la-ti - o
a - e a - na - lep-sin Quos ce-pitper e-the-sin
Mi - sit ge - ni - ti
Sty-gis in fec - ti
vuni
vum
-^ _J 1] _«) ^-_J -H l„.i-^-;-J ;— J — ^ — '
llos bo - ni - ta - tis ge - rii - la
.— o-^— ^ — I—
at
- tra-xit jani lio - nia -
gi - 0 Quos ne-pa nu-gi-
ce - iii - la Re - clu - sit ob - sta - gi -
0.
Hohenfurth. H^ch. 1410.
Je-sus Chri - stus nos-tra sa -
0 quam sanc - tus pa-nis is -
Ins Quotl re-cla-inat om-nis
te Tu so-lus es Je-su
H-H-^-
:«:
-=-=3^tt-J
t=t-
Oh--^ ?
ma
Chri
lus
ste
No-bis SU - i nie - mo - li - am
Pa - nis ci - bus sa - cra-men - tum
_J
De-(lit in pa-nis ho-sti - am. y
Quo nunquammajusin-ven - tum.
ju - bi - hl -
J'i
±=1=2
-^h -i^^ -Oh -^^
te vo - ees at - toi - li - te,
— 193 —
ifiEE^
No - stro cre - a - to
n
iMi:
Sym - plio - ni - is
n:
:t=-— t:
Hvm-ni-di-cis
:t==t:
Chri-stum ze - la - te.
X.
Strahover Hsch. von 1598.
-1-
^:a_j 1
=t^
:=l=;^-1:
-^—-5=^
:i^
Gaii-de - a-mus pa-ri-ter Om-nes etsin-gu-li De vir-gi-ne na-sci-tur
r-^
^JEE.
::^:
Sal - va - tor sae - cu - li.
XI.
Hohenfarter Hsch. 1410.
:^=r.
-^-
--^-
^ — "^" — (^-
Re - gi - na coe - li in - cly - ta Vj\ - no - bi - li pro - sa - pi - a
S=^=^z:zj=:^:
:=]:
iE^E3EE=J:
Co - ro - na di - gni - ta
Drcves, Cantioiie.=! Hohomicae.
tis.
13
— 194 —
XII.
Hohenfurther Hs. 1410.
— a-^-p-^-='^3-^^:
Gau-de re-gi - na glo-ri-ae Quaepo-los trän - sis ho - di - e
i
.^_^_.
:]=:I=it^r==:1;
Per ag - mi - na coe - le - sti - um
i
::1=:]=^i==l==r=j
1=1=;^ \-—^=^-
Gau- de cu - i o - be di-unt Et re - ve - re - ri si - ti - unt
.^_w_^_w_^
Te an - ge - li ob - se - qui - o
XIII.
Hohenfurther Ha, 1410.
1
^m
i
Di - es est lae - ti - ti - ae In or - tu re - ga - li Nam processit ho - di - e
Ventrc vir-gi-na-li Pu-er ad-mi-ra-bi-lis Totus de-lec-ta-bi-lis
I
In lui-nia-ni-ta-te Qui in-aos-ti-ma-bi- lis Est et in ef-fa-bi-lis
$"=-o-r^
-O— ^
m
In di - vi - ni - ta - te.
— 195 —
XIV.
Kantional von Jistebnicz ca. 1420.
:f=
:1=:1:
t:
d=:
Mo-re fe-sti quae-ri-mus Vi-rum vir - tu - o - siim Quem et b^-ne - di - ci-mus
Hos-pi-tem glo - ri - 0 - sum Et ab ip-so pe-ti-mus Mu-nus gra - ti - o-sum
-sh^-si—^
ilE^jEÜ
;3=t
==i
Ut sum-mam no-bis cou - fe - rat Tri -um so - li - do - rum.
XV.
Prager Hsch. XIII. H. 3. c. ca. 1320.
-j — --I— ^j — — — ^—^— — .-«I 1 '
In lau - di
bus
in fan - ti
um
^4=!=^'
:[=:
f^^ K - 9 ^ ^^ -^^^l ■— , ^^a^
S-^^-=— #-^-±^-
Psal-lat cho - rus ii
- de
um.
XVI.
Prager Hsch. XIII. H. 3. c. ca. 1320.
Pu-er na-tus in Beth-lc-hem Un-de gau-det Je - ru - - sa - lem
-X-l
--t=:
::1:
-H:
1
As-sum - psit car-nem fi - li - us De - i pa - tris al - tis - si-mus.
'^^^^m^^^^^^m=^^
Per Ga - bri-e - lem nun - ti-um Vir-go con - ce - pit fi - li-um.
13*
— 196 —
XVII.
Kantional von Jistebnicz ca. 1420.
Pu - er na-tus in Beth - le-heni Un-de gau-dct Je-rii - sa-lem
m
■-t-
:[::
1^— -3-;^ + H — 3-^— =-sS
i
i
Assumpsit carnem fi - li - us De - i pa-tris al - tis - si - imis.
Per Ga-bri-e - lern nun - ti - um Vir-go con-ce-pit fi - li-um.
XVIII.
Prager Hsch. V. H. 11. 14. Jahrh.
:=:=z^^=.;;;iz:^- ^ — ^
p--
-I — I ^-^ — 1 — \—— — — — ^-z:2 — ^zj^ F^ —
In lau - dem sanc - ti spi - ri - tus AI - le - lu - ja.
^— ^-g-O— p
s^
H^^s^
^;:|i^=nl^:
m^m
De - can
tet om - nis s\n - ri - tus.
XIX.
^^^=r^^=r^m
Präger lisch. V. H. 11. 14. Jahrh.
=1=
:^--
-\
Sur-re-xit Chri-stus ho - di - e Al-le-lu-ja, AI - le - lu-Ja.
IIu - ma-no i)ro so - la - mi - ne Al-le-lu-ja, AI - le - lu-ja.
XX.
Prager Hsch. V. H. 11.
:t=t:=t::
;^,zj^=^_zgz|-^£g^=^^
Pan-ga-nuis me-los glo - ri-ae Be-gi re-gum vic - to-ri-ae.
AI -k>- lu-ja AI -"le - lu-ja Al-le - lu - ja AI - le - lu -ja.
Qui na-tus est de vir - gi-ne Et nos ro - de - mit san-gui-ne.
Al-le-lu -ja Al-le - lu-ja AI - le - lu - ja AI - le - lu -ja.
— 197 —
^J
-1-
Xos e-niun-(laiis a sor - di - l)iis In-fim-dens no-stris cor-di-bus
$^m
Al - le - lii - ja etc.
XXL
jü
:^=:?^
:t-
Hohenfuitlier Hscli. 1410.
V-
t=t
Re-siir - le - xit Do - ini-ims Qui pro iio-bis om - ni - bus
-ci^^^— ^^=^^= — I "?^^^-i ~T-^ »— ?^— P^— ^— ^:^q
it
^^
ö-
^=^^==--1=1^^^
Pas-sus fii - it se - ro - ti - mis.
^^:
EE5^SEE
XXII.
Superior nota.
Hohenfurther Hsch. 1410.
:=li=:t:
^^ur-re - xit Chri-stiis ho - di - e AI - le - lu -ja
Inferior nota.
i-r-=^-
I
Ep=EHizp£tt:=FE^zttz
Ei^^ES:
::^
Ilu-ma-no proso-la-mi-ne AI - le - lu-ja, Al-le-lu-ja.
— <^-#_— In — [i
zp^#_,_#-r^Ii=:t-pit:=t::
1^
— 198 -
XXIII.
Eantional von Jistebnicz.
:t=:
:t=
:fc{=::zi^
--t:zi=^\i
EEE^EfiE^
li
In hoc an - ni cir - cu - lo Vi - ta ' da - tur sae - cii - lo
:zr—::\:
::r.
:1:
-^ — CS
^_^-C5-=S-j-^-±-=-^
-^^-
-^-
:i
Na - to no - bis par - vu - lo Per vir - gi - nem
--:t
:1
^1
in:
z^zz^—t-
t--
:^=t-
1
na - to no - bis par- vu - lo per vir - gi - nem Ma - ri - am
:t=t:
^
XXIV.
Kantional von Jisebnicz.
-^-^~=J~,^"~tet"
Dens om-ni - po
r — r — r— r
I I 1 I !
tens a inor - te re - sur -
gens
r--F
rj—^=\=:i
Lau-(le - mus hunc ho - di - e
car-mi-ne lao-ti-ti - ae
-4
— ,^ — ^^ — -— (_^_ _
II
Ky-ri - e - lei-son.
199 —
XXV.
Discant.
Prager Hscli. VI. B. 24. 16. Jahrh.
-=^EEt_E=t:
Pa Pa-ra nymphus a - di - it
Tenor.
ztz^i^:^^
-^
}==t:ö=t
--t-
t;^:
A ir - gi - nem lae - tan
i
Zt
ter Yer-bum sum-mi nun - ti - ans
i:
^^=P=^3=^Hcdi
zz^E£=z^B=tt^==i
zUzü^zrl-^-^'-i^z.^!^
::|==d=N:=
1
Xyniplnilae gratan
5-^—^-^— --=^-~-
ter In-quit: A-ve coe - li - ca
-^ — ^
=fe
-ö-
zjzi^zzq:
:F^
m
:t::
t:
SE^Et-z
:t::
t =^
ii
Vir - go gra - vi - da - ta Exstans ma-ter de - i - ca
:t:
It
:fct=::
:j=_-=1:
i
(t^)
:[::
tr-
t=t=öi
si
m:;
(H
-1^-«-
t^-
^=;^j:
^i^:^
De - i - eis um-bra -
m
- ta. Psal - lat er-go con-ci - o
-:3=^=^
=fe:
:1:
:d=::]:
-t=r-"-»
(i^)
=t
4:
=1:
^id:
:t=t=tEL=EEE
To-ta cle-ri cum ju - bi - lo Na-to re-gi ne - o
phy - to
:=:t::
--:r=t
^^^
— 200 —
:t:-
i-!^ — T— <^>-(^^^-^^-
Ja-cen-ti in cii-iia-l)u-lo Re-gen-ti cunc-ta ver - bii - lo
:1=:
--:^=^.
:^-
:=]:
-1=r
/T\
[tEEEPEEEt^^HEt
i
:«:
~ter"
i
XXVI.
I.
I. Wittinganer lisch, d. 15. Jahrh.
II. Brüderkantional 1576.
bt:=^=f=±=Ezi=z=±=:|iz±=Ez:[i====±=:t:=t==E=t-.!^^;pi=iz3
Sur-git in hac cli - e Christus Dominus Sus - tu-lit qui pi - e
II.
. ^o i^' I 4- — ^-1 — j — =-
trSEp^EEEt
Vstaltfjest te-to clivile ctn^" Vy-ku-pi-tel Je-2is Kri-stus mi - le
:i=^===i
-^=;:i—i=:i
::1
Pro lio - mi - ni - l)us Du-iam mar-teni cru - eis
ä^^üE?^^
Tru-cis
: ^ — ^ — (^ — ^ — I — ^ — p
sve-ta Spa-si-tel, jenX i3ro hri-chy na-se on vsta-se
:t=
— ^i=^r=^ii=q=zq=z:pzzirT:
::]=:]:
:1=1=:
Ilos-tis a vin-clis spo - li - a tra-hens oni - ni - a.
-.ßninz^iz;
!^^=t:-t:=t==t=t::
roz-piat na l<Ti - ^.'\ no - vin - n}'' nas Buh je - di - n^.
Inhalts- Verzeichnis.
Seite
Aaron virga jam floruit .... 153
Aetas orbi aurea 169
Ad honorem et decorem .... 47
Ad honorem et decorem .... 91
Ad honorem infantiili 153
Ad hujus templi gloriam .... 1 54
Ad terrorem omnium 91
Almi tonantis nobilis 170
Angel US ad virginem 92
Ascendit Christus hodie .... 154
Aureum orbis saeculum .... 171
Auroram lucis visitat 93
Ave candens thronus 171
Ave celsi conditoris 171
Ave gloriosa 48
Ave hierarchia 93
Ave Maria 48
Ave maris Stella 49
Ave maris Stella 170
Ave non Evae meritum .... 50
Ave regiua coelorum 94
Ave rosa in Jericho 50
Ave rubens rosa 51
Ave sanctissima 52
Ave sole purior 53
Ave spes et salus 54
Ave trinitatis cubile 54
Ave virgo mater 55
Ave virgo sincera 172
Beati qui esuriunt 56
Benedictum fructuni 95
Benignam dignam 56
Candens ebur castitatis .... 96
Candor claritatis 96
Caro Christi vita vivens .... 97
Cedit hiems eminus 97
Cedit hiems eminus 98
Cedit moeror eminus 98
Celsa parens 172
Christus aetemalia 99
Seite
Christus surrexit 99
Clementiae pax bajula 100
Coelicolorum sublimi 173
CoUaudemus matrem 57
Concinat plebs Christicolarum . . 173
Consolator, gubernator 101
Constat aethereis 101
Corpus Christi cum sanguine . . 154
Cosmi caligo pellitur 101
Culmen honoris 155
Cum ens primum 102
Cum gaudio concinnite 58
Cuncti nunc assurgentes .... 102
Daniel prophetica 155
Depromemus laudes 59
Deus omnipotens 103
Dies jam laetitiae 104
Digna laude gaude 59
Divo flagrans numine 104
Dorothea beata 61
Duae verae sunt olivae .... 105
Dulces odas resonemus 105
Dum jubar astris oritur .... 106
E morte pater divinus 106
En aetas jam aurea 107
En arca quam tunc foederis . . 63
En e mola typica 03
En trinitatis speculum 64
Evangelizo gaudium 65
Ex Jacob sidere 65
Ex legis observantia 66
Exsurgens virgo hodie 155
Ezechielis porta 107
Felici peccatrici 108
Felici signo 66
Festivali melodia 156
Flagranti sisto conamihe .... 109
Gaudeamus pariter 110
Gaude felix Bohemia 156
Gaude felix Bohemia 157
13**
— 202 —
Seite
Gaude felix Pannonia 110
Gaudent chori angelorum. ... 174
Gaude regina gloriae 111
Gaude virgo speciosa 111
Hac nube irrorante 174
Hoc festum venerantes 67
Hosce niti et laeti 174
Jacob sidus canduit 175
Jam adest dies jubilaeus . . . .112
Jam Christus ab inferis . . . . 112
Jam verbum deitatis 113
Jesu dulcis memoria 114
Illusti'atam venustate 68
Illuxit nobis liodie 157
Imber nunc coelitus 115
Imperatrix gloriosa 68
In hac die decantemus 116
In laudem Mariae 116
In laude Sancti Spiritus . . . .157
In laudibus infantium 158
In matutinis 69
Insignis infantule 117
Intuamur enixam 71
Johannes Christi baptista. ... 158
Johannes Dei gratia 72
Johannes flos ecclesiae 158
Johannes postquam senuit ... 159
Johannes sidus coelieum . . . .159
Iris ostentans 73
Jubar darum emicuit 175
Jubilemus dulciter 118
Jubilemus singuli 118
Jubilo cum carmine 119
Katharinae solemnia 120
Laeta promat concio 176
Laudemus Christum hodie ... 159
Landes dicat omnis aetas ... 120
Lumen Sancti spiritus 121
Magna Dei summi parens . . . 176
Magni parentis matrem . . . . 177
Maria pia l2l
Maria Triuni gerula 73
Mater bonitatis 74
Meh)dieae vocis 75
Mens surgat fidelium 122
Mente pura laudemus 123
Michael coeli signifer 160
Miritice supremus 177
Missus ab aetherea 177
Mittitur arohangelus 123
Modulemur die hodierua .... 124
Seite
Modulemur nato regi 125
Nascitur de virgine 125
Nos respectu gratiae 160
Novis canamus mentibus . . . .126
Nunc angelorum gloria 76
Nunc clerici cantantes 76
Nunc festum celebremus .... 77
0 crux Cliristi laudabilis .... 160
O filii ecclesiae 78
O gloriosa trinitas 161
O liben kint der Christenheit . . 80
Olim te virentibus 178
O Maria Magdalena 161
O Maria mater pia 82
O mirandum commercium ... 179
O princeps apostolice 162
Optimus rerum conditor . . . .179
Orbis Salus oritur 180
O regina lux divin a 82
O rex regum clementiae .... 126
Os almi nam te legati 180
Pangamus melos gloriae .... 162
Pangamus melos gloriae . . . .162
Pangant odas pariter 127
Paradisi praepositus .163
Paraneuma eructemus 127
Paranymphus adiit 83
Patrata sunt miracula 128
Patrem parit filia 163
Patris increati pietas 180
Petrus clausus ergastulo .... 163
Plena gratia, da 129
Plena gratia, naevorum . . . .128
Prima declinatio 88
Probleuma aenigmatum .... 130
Procopii solemnia 131
Pueri nativitatem 84
Puer natus in Bethlehem .... 163
Puerum solatio 131
Pulcherrima rosa 85
Quid admiramini 85
Quidam triplo metro 131
Recolamus virginis 132
Resurexit Dominus 164
Kesurgenti coUactemur 133
Resurgenti Nazareno 134
Rex gloriae 86
Salve amicta solo 134
ISalve auctor nostrae vitae ... 135
Salve Dorothea 136
Salve Maria 86
— 203
Seite
Samson fortis vectes mortis . . 137
Samsonis houestissima 137
Salve regiiia gloriae 87
Salve virg-o nobilis 181
Seimus in altari 137
Seclentem in teloueo 164
Sed laceratum Dei 181
Septiformis qui in donis .... 137
Singuli catliolice 138
Sol de Stella oritur 138
Solis praevia 139
Spiritum misit hodie 165
Stirps Jesse fiorigerum 165
Stupefactus inferni dux 139
Summi increati 182
Superni jubar aetheris 14ü
Supremus rerum conditor. ... 182
Surexit Christus hodie 165
Seite
Surgit in hac die 141
Turba canat populi 142
Urbs beata Sion gaude . . . .142
Ursula speciosa 142
Vale Jacob stellula 143
Vale imperatrix coelica .... 144
Vale mater deica 145
Veni dulcis consolator 146
Venit ab aethereo 1 83
Vigilanter melodicum 146
Virens in civitate 147
Virgini gloriosae 183
Vita mundo prodiit 183
Vivus panis angelorum 147
Vota laudum cantica 148
Wenzeslao duci claro 148
Zachaeus arboris 149
Nachträge und Berichtigungen.
S. 4 Zeile 1 V. u. lies Bonifntius statt Bonifacius.
S. 7 Zeile 6 v. o. lies „ohne Angabe einer zuverlässigen Quelle" statt
„ohne jede Angabe seiner Quelle".
S. 17 Zeile 13 v. u. lies „und fängt, lebhaft an ein bekanntes Gedicht
Brentanos erinnernd" u. s. w.
S. 33 Zeile 2 v. o. lies proximus statt proxirmus.
S. 35 Zeile 8 v. o. lies „des sechzehnten und siebzehnten" statt
„des vierzehnten und siebzehnten Jahrhunderts'".
S. 35 Zeile 13 v. o. lies coelitus statt colitus.
S. 37 Zeile 4 v. o. lies prodiit statt produit.
S. 3S Zeile 13 v. o. lies „dieses selbst" statt „dieser selbst".
S. 39 u. f. Man beachte aus dem Chronicon Francisci Pragensis L. II.
c. 19 „De novitatibus morum, quae temporibus regis Johannis ortum habuerunt",
die folgende Stelle : „Cantus fractis vocibus per diatessaron et diapente
modulatus jam in choreis ubique resonat et plateis. Choreae magistrales
morosae et delicatae jam non curantur, sed lagii, cursorii et breves nunc
frequentantur." Scriptt. rer. Bohem. II, 163.
S. 41. Das Notenbeispiel ist genau nach dem Codex Altovadensis, also
ohne Vor- beziehungsweise Einzeichnung, wiedergegeben. Dabei versteht sich
für die Melodie von sell)st, dafs die ersten beiden h zur Vermeidung des dia-
bolus in musica als verminderte anzusehen sind.
S. 53. Der Leich No. 9 ist gearbeitet mit Material'aus dem Amictus
beatissimae virginis Mariae von dem Karthäuser Konrad von Hainburg.
Mone II, 440. Daraus bestimmt sich das Alter des Leiches.
S. 11 1 . Meine Vermutung betreffs des Liedes No. 86 hat sich nachträglich
bestätigt. Str. 1 —5 stammen aus einem langen Gedichte, das sich als Jubilus
beati Bernhardi abbatis de gaudiis Mariae in der Prager Hsch. XIII E 3
befindet. Str. 6—9 sind dem Crinale des Konrad von Hainburg (Mono H,
No. 507) entnommen.
S. 123. Von dem Liede No. 104 habe ich nachträglich den Verfasser
ermittelt. Es ist der dritte Prager Erzbischof Johann von Jenstein, f 1400.
Vgl. „Die Hymnen Johanns von Jenstein, Erzbischofs von Prag, zum ersten-
mal herausgegeben von Guido Maria Dreves S. J. Prag 1886. Cyrillo-Methodsche
Buchdruckerei (J. Zeman ii. Comp.).
0. A. M. D. G.
Pierer'sche Hofbuchdruckerei. Stt^plian Oeibel & Co. in Altenburg.
4i
._
i
THt INSTlTUrE OF MEDIAEVAL STÜDtrS
59 QUeEN'S PARK CRESCENT
TORONTO ^ 6» CANADA
l 6 n öl '
•m^mmm^mm
^<r^^ T^' r >"*^
>«fr
k:,^
>,y^
^rj^"
i ^A